Thuế quan Mỹ tạo cú hích cho xuất khẩu Việt Nam trong năm 2025

Theo báo cáo mới nhất của CTCP Chứng khoán Rồng Việt - VDSC (HoSE: VDS), GDP quý III tăng 8,23% so với cùng kỳ, cao nhất kể từ năm 2007 nếu không tính giai đoạn phục hồi sau đại dịch. Trong đó, xuất khẩu tiếp tục là động lực quan trọng, đặc biệt từ khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI).

Số liệu cho thấy xuất khẩu của khối FDI trong 9 tháng đầu năm tăng tới 21,6% so với cùng kỳ năm trước. Ngược lại, xuất khẩu của khu vực doanh nghiệp trong nước tăng chậm và bắt đầu suy giảm từ tháng 6, chỉ còn 3,7% trong 9 tháng. Diễn biến này thể hiện rõ xu hướng dịch chuyển sản xuất toàn cầu, khi nhiều tập đoàn quốc tế chọn Việt Nam làm điểm đến thay thế Trung Quốc để né thuế cao do Mỹ áp đặt.

Xuất khẩu sang thị trường Mỹ - đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, tăng mạnh 28%, đóng góp phần đáng kể vào tăng trưởng chung. Những mặt hàng tăng trưởng nổi bật gồm đồ chơi, hàng điện tử, hóa chất, nhựa và cao su. Đây là các nhóm sản phẩm vốn chịu thuế cao nếu xuất xứ từ Trung Quốc, nên việc chuyển hướng sang sản xuất tại Việt Nam giúp doanh nghiệp duy trì lợi thế cạnh tranh.

Đáng chú ý, tăng trưởng xuất khẩu sang các thị trường ngoài Mỹ vẫn ổn định ở mức 12%, chứng tỏ năng lực sản xuất và khả năng thích ứng của Việt Nam đang được củng cố. Tuy nhiên, mức tăng trưởng vượt trội ở thị trường Mỹ cho thấy vai trò đặc biệt của chính sách thuế quan mới trong việc thúc đẩy dòng thương mại dịch chuyển về Việt Nam.

Sự phân hóa giữa khu vực FDI và doanh nghiệp trong nước cũng cho thấy một bức tranh hai mặt. Trong khi khối FDI tận dụng tốt cơ hội để mở rộng sản xuất và xuất khẩu, phần lớn doanh nghiệp nội địa lại gặp khó trong việc tiếp cận nguồn vốn, công nghệ và chuỗi cung ứng toàn cầu. Chỉ một số ngành có lợi thế sẵn như nông nghiệp và thủy sản đạt kết quả khả quan, với thủy sản tăng 13,4%, cà phê tăng 69,7% và hạt tiêu tăng 16,9% so với cùng kỳ.

Theo các chuyên gia kinh tế, xu hướng này là lời nhắc nhở rằng lợi ích từ dịch chuyển thương mại chỉ bền vững khi khu vực doanh nghiệp trong nước đủ sức tham gia sâu vào chuỗi sản xuất toàn cầu. Nếu chỉ đóng vai trò vệ tinh cho khối FDI, nền kinh tế Việt Nam sẽ khó gia tăng giá trị nội địa và dễ bị tổn thương trước thay đổi chính sách quốc tế.

Ngoài ra, báo cáo của Rồng Việt cũng chỉ ra sự thay đổi trong cán cân thương mại. Thặng dư thương mại Việt Nam - Mỹ tăng 28%, trong khi thâm hụt thương mại với Trung Quốc tăng 40%. Điều này phản ánh việc Việt Nam vẫn phụ thuộc mạnh vào nguồn nguyên liệu và linh kiện nhập khẩu từ Trung Quốc để sản xuất hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ. Nếu Mỹ tăng cường kiểm tra xuất xứ nhằm ngăn chặn hành vi “chuyển tải” hàng hóa, các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có thể đối mặt với rủi ro đáng kể.

Dù vậy, trong ngắn hạn, tác động của chính sách thuế Mỹ vẫn được đánh giá là tích cực. Việt Nam tiếp tục duy trì đà tăng trưởng thương mại mạnh mẽ, đồng thời thu hút thêm dòng vốn đầu tư nước ngoài nhờ lợi thế địa chính trị và chi phí sản xuất cạnh tranh. Một số ngành công nghiệp như điện tử, linh kiện, và máy móc thiết bị được dự báo sẽ mở rộng quy mô đáng kể trong năm 2026 nếu xu hướng này tiếp diễn.

Song, cơ hội luôn đi kèm thách thức. Khi dòng vốn FDI ồ ạt chảy vào, sức ép về hạ tầng, nhân công và chính sách quản lý chất lượng cũng gia tăng. Để duy trì lợi thế, Việt Nam cần sớm hoàn thiện khung pháp lý về xuất xứ hàng hóa, đồng thời phát triển mạnh công nghiệp hỗ trợ nhằm nâng cao tỷ lệ nội địa hóa. Đây cũng là cách duy nhất giúp các doanh nghiệp trong nước tận dụng hiệu quả làn sóng đầu tư mới.

Về dài hạn, chuyên gia của Rồng Việt nhận định Việt Nam cần chuyển trọng tâm từ “thu hút FDI bằng mọi giá” sang “lựa chọn FDI có giá trị gia tăng cao”. Việc chọn lọc dự án đầu tư phù hợp sẽ giúp giảm thiểu rủi ro bị xem là điểm trung chuyển hàng hóa, đồng thời tạo nền tảng vững chắc cho mục tiêu tăng trưởng bền vững.

Bức tranh kinh tế 9 tháng đầu năm 2025 cho thấy, dù chịu tác động từ thương chiến Mỹ - Trung, Việt Nam vẫn giữ được nhịp tăng trưởng ổn định và thậm chí tận dụng được cơ hội từ biến động toàn cầu. Tăng trưởng GDP 8,23% trong quý III là minh chứng rõ ràng cho sức chống chịu và khả năng thích ứng của nền kinh tế.

Tuy nhiên, để cơ hội này trở thành động lực lâu dài, Việt Nam cần song hành hai mục tiêu: thúc đẩy xuất khẩu bền vững và phát triển công nghiệp trong nước. Chỉ khi doanh nghiệp nội địa có đủ năng lực cạnh tranh, Việt Nam mới có thể bước ra khỏi “cái bóng” của chuỗi cung ứng FDI và tự định hình vị thế của mình trong thương mại toàn cầu.

Sỹ Bắc