Thuốc giảm đau, hạ sốt phổ biến ảnh hưởng đến gan và thận như thế nào?

Gan là cơ quan chịu ảnh hưởng nhiều nhất khi sử dụng paracetamol, bởi đây là nơi thuốc được chuyển hóa. Khi dùng quá liều hoặc trong thời gian dài, paracetamol có thể tạo ra các chất độc gây tổn thương tế bào gan, dẫn đến viêm hoặc suy gan.

Trong khi đó, thận cũng có thể bị ảnh hưởng nếu sử dụng thuốc kéo dài, song mức độ tổn thương thường nhẹ và tiến triển chậm hơn. Nhìn chung, gan là cơ quan dễ bị tổn thương nghiêm trọng và nhanh hơn khi dùng paracetamol không đúng cách.

1. Cách thuốc paracetamol ảnh hưởng đến thận

1.1 Giảm chức năng thận theo thời gian: Nếu dùng thuốc paracetamol trong thời gian dài hoặc lặp lại với liều cao, thuốc có thể làm giảm khả năng lọc của thận. Các chất chuyển hóa độc hại tích tụ trong thận và gây tổn thương, đặc biệt nếu người bệnh đã mắc bệnh thận từ trước hoặc bị mất nước. Điều này có thể dần dần dẫn đến bệnh thận mãn tính (CKD).

1.2Tăng nguy cơ khi dùng các loại thuốc khác: Paracetamol có thể làm tăng nguy cơ tổn thương thận cấp nếu dùng chung với các thuốc gây độc thận, như thuốc kháng viêm không steroid (NSAID) hoặc một số loại kháng sinh.

Sự kết hợp các loại thuốc này làm tăng áp lực lên các nephron, dẫn đến các triệu chứng như mất cân bằng điện giải, giữ nước và giảm lượng nước tiểu. Do đó, bác sĩ khuyến cáo nên theo dõi thận thường xuyên khi dùng đồng thời nhiều loại thuốc.

1.3 Quá liều - Tổn thương thận cấp tính (AKI): Nếu dùng quá liều paracetamol, thuốc có thể làm gan bị quá tải độc tố, sau đó độc tố sẽ đi đến thận. Điều này có thể gây tổn thương thận cấp tính (AKI), tình trạng mất chức năng thận đột ngột và cần được điều trị ngay lập tức. Các triệu chứng có thể bao gồm lú lẫn, sưng phù hoặc giảm lượng nước tiểu.

Lạm dụng paracetamol hoặc dùng trong thời gian dài có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến gan và thận.

2. Paracetamol ảnh hưởng đến gan như thế nào?

2.1 Tăng men gan: Paracetamol được chuyển hóa ở gan. Ở liều cao, nó tạo thành một sản phẩm độc hại gọi là NAPQI. Bình thường, nó bị bất hoạt trong gan bởi glutathione. Trong trường hợp quá liều, glutathione bị cạn kiệt và N-Acetyl-p-benzoquinone Imine ảnh hưởng đến tế bào gan, gây viêm, tăng men gan và tổn thương gan.

2.2 Nguy cơ suy gan cấp: Sử dụng paracetamol quá liều hoặc lặp lại, đặc biệt nếu trên 4000 mg/ngày, có thể gây suy gan cấp. Các triệu chứng bao gồm buồn nôn, nôn, lú lẫn, vàng da (vàng da/mắt) và đau bụng. Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể nhanh chóng tiến triển thành suy gan nặng, có thể cần phải nhập viện hoặc ghép gan.

2.3 Tăng nguy cơ độc ở người nghiện rượu hoặc các bệnh lý nền:Những người uống rượu lâu năm, mắc bệnh gan (như viêm gan), hoặc suy dinh dưỡng có thể bị tổn thương gan nặng hơn do paracetamol ngay cả ở liều bình thường. Khả năng giải độc các chất chuyển hóa có hại của gan bị suy giảm, làm tăng nguy cơ độc tính với gan. Bác sĩ thường khuyến cáo liều thấp hơn hoặc dùng thuốc giảm đau khác cho những người này.

3. Ai có nguy cơ cao bị ảnh hưởng gan, thận khi dùng paracetamol?

Một số nhóm người có nguy cơ cao hơn bị tổn thương gan hoặc thận khi sử dụng paracetamol, bao gồm:

- Người uống rượu thường xuyên hoặc nghiện rượu: Rượu làm tăng hoạt tính của enzym chuyển hóa paracetamol theo hướng tạo nhiều chất độc NAPQI, khiến gan dễ bị tổn thương ngay cả khi dùng liều điều trị.

- Người mắc bệnh gan mạn tính hoặc viêm gan: Gan đã suy yếu không thể chuyển hóa paracetamol an toàn, dẫn đến tích tụ độc tố và nguy cơ suy gan cấp.

- Người mắc bệnh thận hoặc có chức năng thận kém:Dù gan là cơ quan chịu ảnh hưởng chính, người bệnh thận vẫn dễ bị giảm khả năng lọc chất độc nếu dùng thuốc lâu dài hoặc liều cao.

- Người suy dinh dưỡng, người già hoặc cơ thể suy kiệt: Lượng glutathione – chất giúp trung hòa độc tố paracetamol – thường thấp, khiến gan dễ bị tổn thương hơn.

- Người đang dùng nhiều thuốc cùng lúc: Một số thuốc kháng viêm không steroid (NSAID), thuốc kháng sinh hoặc thuốc cảm cúm có chứa sẵn paracetamol. Việc dùng trùng lặp dễ dẫn đến quá liều ngoài ý muốn, tăng nguy cơ ngộ độc gan và tổn thương thận.

4. Khi nào không nên dùng paracetamol?

Không nên dùng paracetamol nếu bạn đang mắc bệnh gan nặng, dị ứng với thuốc hoặc vừa uống nhiều rượu. Ngoài ra, cần thận trọng khi sử dụng các loại thuốc khác có chứa paracetamol, vì việc vô tình dùng trùng hoạt chất có thể dẫn đến quá liều.

Người cần dùng thuốc lâu dài nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn liều lượng và theo dõi chức năng gan, thận định kỳ.

Paracetamol là thuốc giảm đau, hạ sốt an toàn khi dùng đúng liều, nhưng không phải vô hại. Người bệnh không nên tự ý lạm dụng hoặc dùng kéo dài mà không có hướng dẫn của bác sĩ. Khi xuất hiện dấu hiệu bất thường như vàng da, mệt mỏi, buồn nôn hoặc giảm lượng nước tiểu, cần ngừng thuốc và đến cơ sở y tế ngay để kiểm tra chức năng gan, thận.

DS. Nguyễn Hải Sơn