Thượng đỉnh Ấn Độ - Nga và thông điệp về trật tự thế giới mới

Tuần này, thế giới dõi theo một sự kiện ngoại giao đặc biệt nổi bật: chuyến thăm Ấn Độ của Tổng thống Nga Putin, lần đầu tiên sau bốn năm.

Tổng thống Putin và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi trong một cuộc gặp. Ảnh: Tân Hoa xã

Những tuyên bố và thỏa thuận đạt được trong chuyến thăm

Có thể thấy cả Ấn Độ và Nga đều dành sự ưu tiên đặc biệt cho chuyến thăm lần này của Tổng thống Vladimir Putin. Điện Kremlin gọi đây là chuyến đi “có ý nghĩa hết sức quan trọng”, mở ra cơ hội thảo luận toàn diện về chương trình nghị sự rộng lớn trong quan hệ song phương. Còn Thủ tướng Narendra Modi thì ví von đầy hình ảnh rằng mối quan hệ Ấn – Nga như “Ngôi sao Bắc Đẩu”.

Mối quan hệ hữu nghị truyền thống, đối tác gần gũi đương đại giữa Ấn Độ và Nga đang bước vào giai đoạn tăng trưởng mới. Hai nước cần một sự kiện để bắt đầu một hành trình hợp tác mới sâu rộng, hiệu quả hơn. Đó chính là chuyến thăm cấp nhà nước tới Ấn Độ của Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Sự kiện Thủ tướng chủ nhà Narendra Modi ra tận sân bay đón ông Putin không chỉ là một cử chỉ cho thấy sự thân thiết, gần gũi giữa các nhà lãnh đạo. Đó còn là thông điệp, hình ảnh tượng trưng về chiều sâu và quyết tâm xây dựng quan hệ của đôi bên bất chấp các thách thức. Các diễn ngôn của hai nhà lãnh đạo càng góp phần làm rõ hơn điều đó.

Tuyên bố chung sau cuộc gặp Thượng đỉnh tại New Delhi gọi quan hệ Ấn Độ Nga là mối quan hệ đã được kiểm chứng qua thời gian, dựa trên sự tin cậy lẫn nhau, tôn trọng lợi ích cốt lõi của mỗi bên và sự hội tụ chiến lược, đóng góp cho hòa bình, ổn định ở châu Á và trên thế giới. Tuyên bố chung ghi nhận đà phát triển toàn diện của quan hệ song phương, bao trùm các lĩnh vực chính trị – an ninh, hợp tác quân sự – kỹ thuật, thương mại – đầu tư, năng lượng, khoa học – công nghệ, hạt nhân, vũ trụ, giáo dục, văn hóa và giao lưu nhân dân. Hai bên nhất trí nỗ lực khai thác tối đa tiềm năng hợp tác, đồng thời mở thêm các hướng hợp tác mới.

Ví dụ, về kinh tế – thương mại, Ấn Độ và Nga đặt mục tiêu nâng kim ngạch thương mại song phương lên mức 100 tỷ USD vào năm 2030 theo hướng cân bằng và bền vững, gắn với việc tăng xuất khẩu của Ấn Độ sang Nga, thúc đẩy các dự án công nghiệp, công nghệ cao và đầu tư mới. Hai bên hoan nghênh “Chương trình 2030” về các lĩnh vực chiến lược trong hợp tác kinh tế, tiếp tục thúc đẩy đàm phán FTA hàng hóa giữa Ấn Độ và Liên minh Kinh tế Á-Âu, cũng như một hiệp định bảo hộ và xúc tiến đầu tư.

Nga tái khẳng định quan hệ đối tác năng lượng lâu dài với Ấn Độ- quốc gia tiêu thụ dầu mỏ nhiều thứ 3 thế giới. Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố rằng Moscow sẽ vẫn là nhà cung cấp ổn định, không gián đoạn các nguồn năng lượng cho nền kinh tế đang phát triển nhanh chóng của Ấn Độ. Hai bên ghi nhận tiến triển tại Nhà máy điện hạt nhân Kudankulam, thảo luận địa điểm nhà máy thứ hai và hợp tác sâu hơn về chu trình nhiên liệu, nội địa hóa thiết bị, hướng tới mục tiêu tăng công suất điện hạt nhân của Ấn Độ lên 100 GW vào năm 2047.

Trong lĩnh vực quốc phòng, hai bên nhấn mạnh định hướng chuyển mạnh sang đồng nghiên cứu, đồng phát triển và đồng sản xuất các hệ thống quốc phòng tại Ấn Độ phù hợp sáng kiến “Sản xuất tại Ấn Độ”, hướng tới việc xuất khẩu sang nước thứ ba.

Tuyên bố chung cũng nhấn mạnh hợp tác khoa học – công nghệ, chuyển đổi số, an ninh mạng, khoáng sản thiết yếu và đất hiếm; mở rộng quan hệ giữa các trường đại học, viện nghiên cứu; tăng cường giao lưu văn hóa, hợp tác điện ảnh, du lịch và tạo thuận lợi về thị thực, trong đó có thị thực điện tử hai chiều.

Nga tái khẳng định ủng hộ Ấn Độ trở thành Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc mở rộng; hai bên cam kết phối hợp chặt chẽ tại Liên Hợp Quốc, G20, BRICS và SCO, thúc đẩy cải cách chủ nghĩa đa phương, bảo đảm lợi ích của các nước đang phát triển và ứng phó biến đổi khí hậu.

Rõ ràng kết quả của cuộc gặp Thượng đỉnh vừa qua đã chứng minh cho nhận định quan hệ Ấn Độ Nga đang đi vào giai đoạn phát triển mới. Đó không chỉ là những phát ngôn thông thường, mà được định lượng và dự báo bằng những việc làm, con số cụ thể.

Cách Thủ tướng Narendra Modi đang điều chỉnh quan hệ với các đối tác

Chính sách đối ngoại của Ấn Độ qua nhiều thập kỷ, dưới nhiều chính quyền luôn được định hướng theo một công thức độc đáo. Đó là duy trì trạng thái cân bằng tinh tế, không quá nghiêng về thái cực nào để chống thái cực nào, không phụ thuộc bất cứ lực lượng nào để xây dựng nội lực của mình. Nói ngắn gọn, đây chính là Tự chủ chiến lược.

Trong Chiến tranh Lạnh, Ấn Độ là một thành viên sáng lập của Phong trào Không Liên kết, tìm cách tránh vướng vào các cuộc đối đầu ý thức hệ giữa Mỹ và Liên Xô. Mặc dù có lập trường trung lập, quan hệ ngoại giao của Ấn Độ với Liên Xô trước kia và Nga sau này vẫn luôn gần gũi. Sự sụp đổ của Liên Xô và sự trỗi dậy sau đó của một thế giới đa cực đã mang đến cho Ấn Độ những cơ hội để đa dạng hóa hơn nữa các mối quan hệ quốc tế của mình, trong đó có Nga, dựa trên nền tảng là tư duy tự chủ này.

Tuy nhiên, kể từ khi xung đột tại Ukraine nổ ra năm 2022, bối cảnh toàn cầu đã thay đổi. Sự cô lập ngày càng tăng của phương Tây với Nga đã bất ngờ củng cố vị thế của Ấn Độ. Khi Nga ngày càng gần gũi Ấn Độ nhờ quan hệ thương mại gia tăng và sự hậu thuẫn ngoại giao, vai trò và ảnh hưởng của Ấn Độ trên trường quốc tế đã tăng lên. Sự thay đổi này đã đặt Ấn Độ vào một vị thế độc nhất để tác động đến các động lực toàn cầu, đặc biệt là khi căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng khó lường.

Nhưng tình huống đã thay đổi kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1 năm nay. Chính sách đối ngoại và thương mại mới của Mỹ đặt Ấn Độ trước những áp lực rất lớn. Việc Mỹ áp mức thuế nhập khẩu 50% với hàng hóa Ấn Độ từ tháng 8, đi kèm những công cụ gây sức ép khác rõ ràng là thông điệp với đất nước Nam Á. New Delhi sẽ phải chọn giữa việc chấm dứt quan hệ thương mại, quân sự, mua dầu của Nga để đổi lấy mức thuế dễ chịu và quan hệ bình thường với Mỹ.

Với chuyến thăm New Delhi của Tổng thống Nga Putin tuần qua, người ta thấy rõ ràng Ấn Độ đã có câu trả lời. Đây là cơ hội để khẳng định rằng bất chấp sức ép từ chính quyền Tổng thống Trump, Chính phủ của Thủ tướng Narendra Modi vẫn có thể giữ vững vị thế của mình. Nó cho thấy ông Modi hoàn toàn có thể tiếp tục một chính sách đối ngoại dựa trên những nhu cầu của Ấn Độ thông qua việc duy trì mối quan hệ ổn định và hiệu quả với Nga.

Mặt khác, với chuyến thăm của lãnh đạo Nga, cả New Delhi và Moscow đều đang gửi đi những tín hiệu chiến lược. Ấn Độ muốn một lần nữa khẳng định họ từ chối liên kết vô điều kiện với Mỹ và phương Tây, và quan hệ quốc tế hiện tại không nên và không còn là nơi để triển khai các biện pháp ép buộc, cô lập.

Xu hướng “đa cực hóa toàn cầu”

Chuyến công du Ấn Độ của Tổng thống Nga trong bối cảnh toàn cầu hiện tại đang được giới quan sát đánh giá là chuyển động nhiều ý nghĩa. Sự kiện không đơn thuần là một hoạt động ngoại giao song phương thông thường, mà được coi là màn khẳng định đanh thép rằng thế giới đang bước vào một giai đoạn tái cấu trúc quyền lực. Hai nhà lãnh đạo Putin và Modi tuyên bố rõ ràng: Ấn Độ và Nga với chính sách đối ngoại độc lập, cùng nhau thúc đẩy “một trật tự đa cực, công bằng và dân chủ hơn” thông qua diễn đàn như BRICS hay SCO.

Nhưng đa cực hóa quan hệ quốc tế ở thì hiện tại không chỉ là khẩu hiệu. Nó được biến thành kế hoạch hợp tác thực tế: hai bên nhất trí nâng cấp quan hệ chiến lược toàn diện, mở rộng từ dầu khí và năng lượng sang quốc phòng, hạt nhân dân sự, công nghiệp, xuất khẩu, và thậm chí hợp tác về lao động có tay nghề.

Từ góc độ địa chính trị, nhiều học giả và tổ chức phân tích khẳng định chuyến thăm là dấu hiệu cho thấy Nga - bất chấp các lệnh trừng phạt - đang tìm cách tái khẳng định vị thế quốc tế, không bị cô lập hoàn toàn. Với Ấn Độ, New Delhi dường như đang tận dụng mối quan hệ với Moscow để giữ vững “tự chủ chiến lược”: không hoàn toàn nghiêng về phương Tây, cũng không phụ thuộc vào một cực duy nhất, mà đặt cược vào đa phương hóa lợi ích từ năng lượng, quốc phòng đến công nghiệp, để bảo vệ lợi ích quốc gia lâu dài.

Tuy nhiên, thực chất của trật tự đa cực mà Ấn Độ và Nga muốn hình thành vẫn phụ thuộc vào bước đi tiếp theo: chất lượng của các hoạt động hợp tác kinh tế, năng lượng, quốc phòng có bền vững và cân bằng hay không.

Nếu Ấn Độ thực sự mở rộng và đa dạng hóa quan hệ kinh tế, quốc phòng theo hướng “đa cực + đa phương”, thì chuyến thăm của Putin có thể trở thành dấu mốc đối với cấu trúc quyền lực Á–Âu và toàn cầu. Bởi thế, hàm ý từ chuyến thăm Ấn Độ của Tổng thống Nga không chỉ là việc tái khôi phục mối quan hệ truyền thống mà được thiết kế như một bước chiến lược nhằm đặt ra một “mặt trận mới” trong trật tự quốc tế: nơi cường quốc Á-Âu tự định vị, không chịu áp lực phụ thuộc vào phương Tây, và sẵn sàng đa cực hóa quyền lực toàn cầu.

Phan Tùng/VOV-New Delhi