Tia lửa Mặt trời cực mạnh, nguy cơ bão địa từ trong 48 giờ tới

Rạng sáng 8/12 (giờ Việt Nam), Mặt trời bất ngờ phát ra vụ bùng nổ X1.1 - nhóm mạnh nhất trong thang độ flare - gây nhiễu loạn nghiêm trọng và làm gián đoạn thông tin vô tuyến tần số cao trên nửa bán cầu đang được chiếu sáng.

Australia và một số khu vực Đông Nam Á là nơi ghi nhận tác động rõ rệt nhất, với hiện tượng mất liên lạc HF kéo dài nhiều phút, trang Space cho biết.

Theo dữ liệu giám sát, flare đạt đỉnh lúc 12h01 (giờ Việt Nam) và bắt nguồn từ vùng vết đen AR4298 đang trôi dần về mép tây của Mặt trời. Khu vực này dự kiến khuất khỏi tầm quan sát trong vài ngày tới, giúp giảm nguy cơ xuất hiện thêm các vụ bùng phát mạnh tác động trực tiếp đến Trái đất.

Mặt trời tung tia lửa cực mạnh, cấp X1.1 vào ngày 8/12. Ảnh: NASA.

Song song với tia X1.1, một khối vật chất nhật hoa (CME) cũng được phóng vào không gian. Các ảnh quan sát ban đầu cho thấy CME này không hướng thẳng vào Trái đất, nhờ vậy rủi ro nhiễu từ trường nghiêm trọng được giảm đáng kể.

Tuy nhiên, Mặt trời hiện ở giai đoạn hoạt động cao điểm. Nhiều CME từ các vụ bùng phát trước đó dự báo sẽ chạm đến Trái đất trong ngày 9/12.

Trung tâm Dự báo Thời tiết Không gian của NOAA (Mỹ) và Cơ quan Khí tượng Anh đã phát đi cảnh báo bão địa từ cấp G2-G3, mức có thể tạo cực quang tại các vùng vĩ độ trung bình và gây ảnh hưởng đối với hệ thống định vị, thông tin liên lạc.

Flare - hay bùng phát Mặt trời - là hiện tượng giải phóng đột ngột năng lượng từ trường, tạo ra luồng bức xạ mạnh. Chúng được phân loại theo cường độ: X-class là mạnh nhất; M-class yếu hơn khoảng 10 lần; tiếp theo là C, B, A-class, trong đó A-class gần như không gây tác động tới Trái đất. Vụ bùng phát ngày 8/12 mang cường độ X1.1, nằm trong nhóm có khả năng gây ảnh hưởng rõ rệt đến tầng điện ly.

Khi bức xạ từ flare đến Trái đất, nó làm ion hóa mạnh tầng khí quyển phía trên. Trong điều kiện bình thường, sóng radio tần số cao có thể lan truyền nhờ phản xạ qua các lớp mỏng của tầng ion quyển. Nhưng với các flare mạnh, lớp ion quyển thấp bị ion hóa đột ngột và dày đặc, khiến sóng radio va chạm liên tục với các hạt mang điện, dẫn đến suy hao năng lượng.

Hệ quả là tín hiệu bị méo, yếu hoặc mất hoàn toàn - đúng như những gì xảy ra tại Australia và một phần Đông Nam Á tối 8/12.

Dù CME đi kèm flare X1.1 không lao thẳng vào Trái đất, chuỗi CME trước đó vẫn đang áp sát. Các chuyên gia dự báo hành tinh của chúng ta có thể trải qua nhiều đợt nhiễu từ trường từ nhẹ đến trung bình trong 48 giờ tới.

Hiện tượng này vừa mang lại cơ hội quan sát cực quang ở một số vùng vĩ độ trung bình, vừa buộc ngành hàng không, viễn thông và hệ thống định vị theo dõi sát cảnh báo từ các cơ quan khí tượng không gian.

Về sức khỏe, bão từ có thể gây đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi, buồn ngủ, thay đổi tâm trạng, giảm khả năng tập trung, dễ cáu gắt và làm nặng thêm các bệnh mạn tính.

Lâm Phương