Tiên Điền hôm nay...

Quê hương của những trang Kiều

Nhiều du khách là nhà nghiên cứu văn hóa và văn nghệ sỹ từ khắp mọi miền mà tôi từng gặp, chia sẻ rằng, mỗi lần đến Hà Tĩnh họ đều xúc động bởi mỗi người dân từ cụ già đến những đứa trẻ nơi đây đều biết ít nhất một câu Kiều hoặc lẩy Kiều. Những trang Kiều càng “đậm đặc” hơn trong tâm thức du khách khi bước chân dẫn về không gian địa lý vùng Nghi Xuân bát cảnh, Tiên Điền - quê hương Đại thi hào Nguyễn Du.

Khu di tích Nguyễn Du nơi gìn giữ và phát huy di sản Đại thi hào và dòng họ Nguyễn Tiên Điền.

Nằm bên dòng sông Lam hiền hòa, tựa lưng vào dãy Hồng Lĩnh trong xanh, Tiên Điền luôn gợi lên trong tâm thức tôi nhiều cảm xúc mến yêu và kính ngưỡng. Mảnh đất nơi đây lưu giữ những trầm tích văn hóa khiến ai đến cũng phải lặng lòng nghĩ suy về cội nguồn “địa linh, nhân kiệt”. Ngược về lịch sử, theo nhiều tư liệu, Tiên Điền đã nên làng nên xóm từ hàng trăm năm trước, nhưng, dấu ấn của làng phải kể đến từ khi xuất hiện dòng họ Nguyễn, về sau thường gọi là họ Nguyễn Tiên Điền. Theo cuốn “An Tĩnh cổ lục” của học giả Pháp Hippolyte Le Breton, dòng họ Nguyễn bắt đầu đến lập nghiệp ở Tiên Điền từ cuối thế kỷ XVI. Người đầu tiên là cụ Nguyễn Thuyến, Thư Quận công, gốc làng Canh Hoạch (huyện Thanh Oai, tỉnh Sơn Nam, nay thuộc Hà Nội), được phong Thái ấp Tiên Điền do có nhiều công trạng với triều Lê.

Nhà thờ Nguyễn Nghiễm ở xã Tiên Điền.

Khi ấy, Tiên Điền còn là vùng ngập mặn, nước biển Cửa Hội tràn vào khiến ruộng đồng không thể canh tác. Nhờ công lao của Nam Dương hầu Nguyễn Nhiệm - người sau được suy tôn Thành hoàng làng, cùng các vị tiền nhân họ Nguyễn đầu tiên đắp đê ngăn mặn, vùng đất này mới có ruộng đồng trù phú. Cũng từ đó, họ Nguyễn Tiên Điền qua nhiều thế hệ đã làm rạng danh quê hương bằng con đường khoa bảng, văn chương. Ở hai triều Lê - Nguyễn, dòng họ đã đóng góp cho đất nước 1 hoàng giáp, 4 tiến sĩ, 1 phó bảng, hàng chục cống sinh, tú tài. Đặc biệt, dòng họ lập nên kỳ tích khi có 2 cha con đều làm Tể tướng triều đình là Nguyễn Nghiễm (1708-1775) và Nguyễn Khản (1734-1786). Câu ca xưa: “Bao giờ Ngàn Hống hết cây/ Sông Rum (Lam) hết nước, họ này hết quan” là minh chứng cho thời kỳ huy hoàng ấy.

Từ nền tảng học vấn, dòng họ Nguyễn còn góp cho văn chương nước nhà nhiều tên tuổi lớn. Nổi bật là Đại thi hào Nguyễn Du với Truyện Kiều và nhiều tác giả khác như Nguyễn Hành thuộc nhóm “An Nam ngũ tuyệt”… Di sản họ Nguyễn Tiên Điền, vì thế, trở thành kho báu văn hóa vô giá của dân tộc.

Học sinh Hà Tĩnh tham quan trải nghiệm tìm hiểu về di sản Đại thi hào Nguyễn Du và hóa thân vào các nhân vật trong Truyện Kiều.

Chị Trần Thị Vinh - Phó Trưởng ban phụ trách Khu di tích Nguyễn Du, người hơn 20 năm gắn bó với công tác nghiên cứu, chia sẻ: “Càng tìm hiểu, tôi càng thấm thía giá trị đồ sộ của di sản mà dòng họ Nguyễn Tiên Điền để lại. Không chỉ là số lượng tác phẩm, di tích, mà còn là tầm vóc tư tưởng, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống văn hóa hôm nay”.

Bằng nhiều hình thức, người dân Tiên Điền đang gìn giữ và phát huy di sản Truyện Kiều trong đời sống hôm nay.

Đến nay, dẫu hàng trăm năm trôi qua, những trang Kiều vẫn còn đó trong lời ru, câu hò, điệu ví. Và, Tiên Điền không chỉ là nơi từng lưu dấu bước chân bao “tao nhân mặc khách” mà còn là niềm tự hào của quê hương núi Hồng - sông Lam.

Khát vọng mới trên miền đất danh nhân

Những ngày này, bước chân đến Tiên Điền, mỗi du khách không chỉ cảm nhận được sự lắng sâu của những vỉa tầng văn hóa mà còn chứng kiến những chuyển động đổi thay mới đầy sức sống trên quê hương Đại thi hào Nguyễn Du. Từ tháng 7/2025, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, xã Tiên Điền mới được thành lập trên cơ sở sáp nhập 4 đơn vị hành chính cũ: Xuân Thành, Xuân Mỹ, Xuân Yên và thị trấn Tiên Điền. Với diện tích 31,6 km2, dân số 24.833 người, 28 thôn, Tiên Điền hôm nay mang dáng vóc của một vùng đất rộng mở, giàu tiềm năng và khát vọng phát triển.

Trung tâm xã Tiên Điền hôm nay. Ảnh Đậu Hà

Từ thắng lợi của các địa phương tiền thân trong nhiệm kỳ trước, Đại hội Đảng bộ xã Tiên Điền lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 đã xác định rõ mục tiêu: Xây dựng Đảng bộ xã trong sạch, vững mạnh về mọi mặt; kinh tế phát triển toàn diện; văn hóa - xã hội tiên tiến, văn minh; đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân được nâng lên; QP-AN đảm bảo vững chắc; xã đạt chuẩn NTM hiện đại theo hướng đô thị vào năm 2030. Trong đó, Đảng bộ đề ra các chỉ tiêu cụ thể như: tốc độ tăng trưởng bình quân đạt trên 11%/năm; thu nhập bình quân đầu người phấn đấu đạt 85 triệu đồng/năm vào năm 2030; giá trị sản xuất bình quân đầu người đạt 115 triệu đồng; tổng vốn đầu tư toàn xã hội giai đoạn 2025-2030 dự kiến trên 3.000 tỷ đồng. Song song đó, tập trung phát triển hạ tầng giao thông, đô thị, du lịch, đẩy mạnh chuyển đổi số, hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp chế biến, dịch vụ biển và các ngành nghề truyền thống…

Sáp nhập hành chính giúp Tiên Điền thêm dư địa để phát triển kinh tế qua nhiều lĩnh vực như du lịch, khai thác hải sản.

Anh Nguyễn Văn Hùng, người dân thôn Thành Phú, xã Tiên Điền bày tỏ: “Chúng tôi rất tin tưởng vào chặng đường mới của xã. Trên nền tảng truyền thống văn hóa, việc sáp nhập mở ra cơ hội lớn để khai thác tiềm năng chung, nhất là du lịch biển, thương mại, dịch vụ. Người dân vui vì được sống trong một xã lớn, có điều kiện phát triển đồng đều hơn, hạ tầng khang trang hơn. Chúng tôi mong, những đổi thay ấy sẽ giúp Tiên Điền không chỉ là miền văn hóa, mà còn là miền kinh tế năng động, xứng đáng là quê hương Đại thi hào Nguyễn Du”.

Những ngày này, khi toàn tỉnh Hà Tĩnh đang hướng về kỷ niệm 260 năm năm sinh Đại thi hào Nguyễn Du, không khí thi đua trên quê hương Tiên Điền càng thêm rộn ràng. Từ các công trình xây dựng, tuyến đường mới, khu dân cư kiểu mẫu đến những chương trình văn hóa, văn nghệ, đâu đâu cũng thấy tinh thần đổi mới, niềm tin và niềm tự hào lan tỏa.

Một góc khu dân cư NTM kiểu mẫu ở thôn Thành Phú (xã Tiên Điền) hôm nay.

Ông Phan Văn Lĩnh - Chủ tịch UBND xã Tiên Điền chia sẻ: “Tiên Điền tự hào là quê hương của Đại thi hào Nguyễn Du - danh nhân văn hóa thế giới. Chúng tôi xác định, văn hóa không chỉ là di sản mà còn là nguồn lực phát triển. Sau Đại hội Đảng bộ xã lần thứ I và Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XX, địa phương đã nhanh chóng cụ thể hóa nghị quyết bằng những chương trình kế hoạch cụ thể. Chúng tôi quyết tâm biến sức mạnh văn hóa thành sự đồng thuận xã hội, để cấp ủy, chính quyền và Nhân dân cùng chung tay thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển KT-XH trong giai đoạn mới”.

Rời Tiên Điền trong chiều se lạnh, dẫu ngoài trời mưa bay nhưng tôi vẫn cảm thấy ấm áp. Bởi, không chỉ tình cảm mến yêu dành cho quê hương vị Đại thi hào đáng kính của dân tộc, mà còn cảm nhận được sự nhiệt huyết của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Tiên Điền trước vận hội mới của đất nước. Chợt nghĩ, khi những trang Kiều vẫn còn lay động nhân loại, di sản ấy sẽ mãi là hành trang để người dân Hà Tĩnh, người dân Tiên Điền phát huy sức mạnh nội sinh, xây dựng quê hương ngày càng văn minh, no ấm và giàu bản sắc.

Thiên Vỹ