Tin giả tràn lan trên mạng xã hội: Nguyên nhân dưới góc nhìn tâm lý học

Trong thời đại công nghệ phát triển, tin giả ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt trên các nền tảng mạng xã hội, nơi thông tin được lan truyền nhanh chóng mà không qua kiểm chứng. Nhiều người tung tin giả để thu hút sự chú ý, trục lợi, trong khi số khác vô tình chia sẻ do cả tin hoặc thiếu hiểu biết.

Vì vậy, người dùng mạng xã hội cần nâng cao nhận thức, kiểm chứng thông tin trước khi chia sẻ để tránh trở thành “nạn nhân” hoặc “đồng phạm” của tin giả.

Tin giả tung hoành

Mới đây, tại An Giang, một nhân viên giao hàng báo tin giả bị cướp nhằm tránh đi theo tuyến đường do chủ chỉ định. Cụ thể, người này nói bị hai kẻ lạ mặt dùng dao khống chế, cướp 300.000 đồng trên đoạn đường vắng ở xã Long Giang.

Tuy nhiên, sau quá trình xác minh, công an kết luận không có vụ cướp nào xảy ra. Người này cũng thừa nhận đã “dựng chuyện” để khiến chủ tin rằng tuyến đường đó nguy hiểm, qua đó có thể chọn tuyến khác thuận tiện hơn, đồng thời có thêm thời gian nghỉ ngơi và làm việc riêng.

Cũng liên quan đến việc tung tin giả, mạng xã hội lan truyền thông tin một người lạ đột nhập vào nhà chị NTC (xã Vĩnh Long, tỉnh Quảng Trị). Con gái chị C cho biết cảm thấy bị kim tiêm chích vào chân lúc 2 giờ sáng, hoảng sợ chạy sang phòng mẹ. Kiểm tra gầm giường, chị C phát hiện một ống kim tiêm chứa chất lỏng. Tuy nhiên, công an xác minh không có sự việc này.

Tương tự, một cô gái tên L bị phạt 7,5 triệu đồng vì đăng tin giả về việc "bị đánh thuốc mê" ở Đà Nẵng. Trước đó, L cho biết sau khi giúp một người lạ đặt xe trên đường Võ Văn Kiệt, cô cảm thấy mệt, nghi bị đánh thuốc mê và chạy vào quán nhậu nhờ giúp đỡ. Bài viết nhanh chóng thu hút sự chú ý và gây hoang mang dư luận.

Cơ quan chức năng liên tục xử lý các trường hợp có hành vi đăng tải, phát tán thông tin giả, tin sai sự thật. Ảnh: PLO.

“Ngòi nổ” của tin giả

Trao đổi với PLO, ông Đào Lê Tâm An (Nghiên cứu sinh tâm lý học, Trường ĐH Sư phạm TP.HCM) cho biết có nhiều nguyên nhân tâm lý thúc đẩy hành vi tung tin giả, trong đó nhu cầu gây sự chú ý và thể hiện bản thân là hai yếu tố quan trọng.

Trên thực tế, khi sử dụng mạng xã hội, chúng ta thường có xu hướng đọc sâu những bài viết gây tranh cãi, gây shock, thậm chí là các tin tiêu cực vì não bộ giải mã những điều này là cần thiết để bản thân có cách thức tự bảo vệ bản thân.

Một số người dùng mạng xã hội có xu hướng cố tình hoặc vô ý khuếch đại sự kiện có thật, thêm thắt chi tiết để câu chuyện trở nên sinh động, kịch tính hơn nhằm thu hút sự chú ý. Khi thông tin bị bóp méo qua lăng kính cá nhân, nó đến với người đọc theo cách nặng nề, gấp gáp hơn thực tế.

Ông Đào Lê Tâm An (Nghiên cứu sinh tâm lý học, Trường ĐH Sư phạm TP.HCM).

Cũng theo ông An, tâm lý đám đông đóng vai trò quan trọng trong việc lan truyền tin giả, chủ yếu thông qua hai yếu tố:

Thứ nhất, khi một thông tin được nhiều người chia sẻ, cá nhân có xu hướng chấp nhận nó mà không kiểm chứng. Điều này xuất phát từ nhu cầu đồng thuận với cộng đồng và tránh bị cô lập. Ngoài ra, nỗi sợ bị bỏ lỡ (fear of missing out – FOMO) cũng khiến cá nhân liên tục săn lùng các tin tức đang được xã hội bàn tán, quan tâm để tránh bản thân “tụt hậu” so với tập thể.

Thứ hai, con người có xu hướng tìm kiếm và chia sẻ những thông tin phù hợp với niềm tin sẵn có của họ. Ví dụ như nạn nhân được khắc họa trên truyền thông và trong cuộc sống thường là phụ nữ hoặc trẻ em. Do đó, những tin tức liên quan đến bạo hành, bắt cóc,… có nạn nhân là nữ hoặc trẻ em sẽ nhận được sự chia sẻ mạnh mẽ hơn từ mọi người.

THẢO HIỀN