TP.HCM: Ba lần nâng đường cao cả mét, người dân vẫn sợ ngập vì sụt lún

Một loạt nghiên cứu mới công bố gần đây cho thấy tình trạng sụt lún nền đất ở TP.HCM đang diễn biến ngày càng nghiêm trọng, với tốc độ lún trung bình từ 2–5cm mỗi năm, và có nơi lên tới 7–8cm. Đây là một trong những nguyên nhân khiến thành phố được xếp vào nhóm đô thị “chìm nhanh” nhất thế giới.

Tốc độ lún đáng báo động tại nhiều khu vực trọng điểm

Theo kết quả nghiên cứu được báo cáo tại hội thảo do Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP.HCM tổ chức vào cuối tháng 8 vừa qua, toàn thành phố hiện ghi nhận tốc độ lún trung bình 2–5cm mỗi năm.

Tại các khu vực có nền địa chất yếu hoặc tập trung nhiều công trình thương mại, mức lún có thể đạt 7–8cm/năm, chủ yếu dọc sông Sài Gòn – từ cầu Sài Gòn đến cầu Ba Son – và vùng phía nam thành phố.

Báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM công bố vào tháng 11/2024 cũng khẳng định tình trạng sụt lún đã bắt đầu từ những năm 1990 và hiện nay diễn ra nhanh gấp đôi tốc độ mực nước biển dâng (khoảng 1cm/năm).

Từ năm 2013, Chính phủ đã giao Bộ Tài nguyên và Môi trường tiến hành kiểm tra hệ thống mốc cao độ quốc gia và các dự án chống ngập của TP.HCM.

Một ngôi nhà bị sụt lún trở nên thấp lè tè với mặt đường - Ảnh: Bùi Tú

Kết quả so sánh giữa hai đợt đo đạc năm 2005 và 2014 do Cục Đo đạc, Bản đồ và Thông tin địa lý thực hiện cho thấy: trong vòng 10 năm, nền đất thành phố lún trung bình 10cm, có nơi vượt quá mức này.

Những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nhất bao gồm: huyện Bình Chánh cũ, phía nam quận Bình Tân, quận 8, phía tây quận 7, phía tây bắc quận 2, phía đông quận 12, phía tây nam Thủ Đức và phía tây bắc Nhà Bè. Tổng diện tích bị lún ước tính 239 km² – tương đương gần 12% diện tích TP.HCM

Ba lần nâng đường trong 15 năm để chống sụt lún.

Khu vực quận 7, Nhà Bè ở phía nam TP.HCM với nền địa chất yếu trở thành điểm nóng về triều cường và sụt lún. Trong những ngày triều cường dâng cao, người dân dọc con đường Trần Xuân Soạn, Huỳnh Tấn Phát, Lê Văn Lương khổ vì triều cường mà nguyên nhân chính do nước triều cường dâng cao tràn vào nhà chủ yếu do nhà bị sụt lún.

Tại một con hẻm trên đường Huỳnh Tấn Phát, có thể dễ dàng nhận ra những ngôi nhà mới xây có nền cao hơn trong khi những ngôi nhà xây lâu có nền thấp. Đó là vì dòng thời gian và tốc độ sụt lún đã khiến những ngôi nhà của 15 năm trước tụt hậu so với triều cường.

Bà Nguyễn Thị Hồng, 65 tuổi ở xã Nhà Bè cho biết cách đây 20 năm, khu vực này không bị triều cường bao giờ nhưng càng về sau triều cường càng lên dữ dội. Hệ quả là con hẻm trước nhà bà đã 3 lần nâng đường, lần thứ nhất là năm 2011, lần thứ 2 là năm 2018 và lần gần nhất là cuối năm ngoái 2024.

Mỗi lần nâng đường cao khoảng 30-40 cm nhưng chỉ được vài năm thì đường lại bị ngập bởi nước triều cường. Mỗi lần nâng đường như vậy là nhà dân xung quanh cũng phải nâng nền nhà theo.

Hệ quả của không nâng nền là nhà bị sụt lún theo thời gian - Ảnh: Bùi Tú

Chỉ tay vào một ngôi nhà từ năm 2009 tới giờ chưa hề nâng nền, bà Hồng cho biết: “Chủ nhà này không sống ở đây, cả 3 lần chúng tôi nâng nền thì nhà này đều không sang sửa theo tốc độ của xóm. Kết quả là năm 2009, ngôi nhà này có nền cao hơn mặt đường 30cm còn giờ thì thấp hơn mặt đường 80cm”

Nguyên nhân: khai thác nước ngầm và tải trọng đô thị

Theo PGS.TS Lê Trung Chơn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Bền vững (RISD), hiện tượng sụt lún đang là “mối đe dọa âm thầm” đối với đô thị lớn nhất cả nước. Việc sụt lún đất kết hợp với triều cường và nước biển dâng khiến TP.HCM rơi vào nhóm các thành phố chìm nhanh nhất thế giới.

Các nghiên cứu của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) cũng đưa ra kết luận tương tự: từ thập niên 1990 đến nay, tốc độ lún trung bình của thành phố là 2–5cm/năm, trong đó các khu vực có mật độ xây dựng dày đặc và địa chất yếu thường bị lún nhanh hơn.

Nhóm nghiên cứu của Viện RISD đã áp dụng kỹ thuật phân tích InSAR (radar giao thoa vệ tinh) để đo đạc sự biến dạng mặt đất trong giai đoạn 2006–2020. Kết quả thu được tương đồng với dữ liệu của JICA, củng cố độ tin cậy của các cảnh báo.

Các chuyên gia cho rằng khai thác nước ngầm quá mức là nguyên nhân chính dẫn tới sụt lún. Việc bơm nước ngầm liên tục làm giảm áp suất trong các tầng đất yếu, dẫn tới nén chặt và hạ thấp mặt đất.

Bên cạnh đó, tải trọng từ các công trình cao tầng, hạ tầng giao thông, khu công nghiệp và đô thị mới cũng tạo áp lực lớn lên nền đất vốn đã yếu, làm gia tăng mức lún.

Nếu không nâng nền thì sẽ bị thấp với mặt đường - Ảnh: Bùi Tú

Theo nghiên cứu của tác giả Qui T. Nguyen đăng trên tạp chí khoa học ScienceDirect, các khu vực gần sông, có nền đất mềm và mật độ xây dựng cao là những nơi chịu ảnh hưởng nặng nhất.

Các chuyên gia cảnh báo rằng nếu tốc độ lún tiếp tục duy trì như hiện nay, chỉ trong vài thập niên tới, nhiều khu vực thấp của TP.HCM sẽ thường xuyên bị ngập ngay cả khi không có mưa lớn hay triều cường. Vấn đề không chỉ là hạ tầng bị ảnh hưởng, mà còn liên quan đến an toàn dân cư, chi phí duy tu công trình và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.

PGS.TS Lê Trung Chơn nhấn mạnh: “TP.HCM cần có chiến lược kiểm soát khai thác nước ngầm, quy hoạch đô thị phù hợp với địa chất, và ứng dụng công nghệ quan trắc hiện đại để theo dõi biến động nền đất theo thời gian thực. Đây là điều kiện tiên quyết cho phát triển đô thị bền vững”.

Bùi Tú