TPHCM cần cơ chế thí điểm cho nghề mới, gỡ khó chuẩn kỹ năng nghề
TPHCM đang thiếu chuẩn kỹ năng cho nhiều nghề mới, đòi hỏi một cơ chế đột phá để chuẩn hóa và nâng cao chất lượng nhân lực.
Sinh viên Trường Trung cấp Bách khoa Toàn Cầu được học và thực hành tại cơ sở sản xuất, kinh doanh thực tế.
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và sự bùng nổ của chuyển đổi số, thị trường lao động TPHCM đang chịu áp lực lớn về việc cung ứng nguồn nhân lực chất lượng cao. Tuy nhiên, một nghịch lý đang tồn tại là tốc độ phát triển của các ngành nghề mới lại nhanh hơn rất nhiều so với tốc độ xây dựng các khung pháp lý về tiêu chuẩn nghề nghiệp.
“Mạnh ai nấy làm”, tự xây chuẩn nội bộ
Thực tế cho thấy, các lĩnh vực thuộc kinh tế số, mỹ thuật ứng dụng hay dịch vụ sáng tạo như Digital Marketing, Thiết kế 3D, Thương mại điện tử (E-commerce), hay F&B… đang thu hút lượng lớn lao động trẻ. Dù nhu cầu tuyển dụng cao, nhưng các cơ quan quản lý nhà nước vẫn chưa kịp ban hành chuẩn năng lực, tiêu chí đánh giá hay cơ chế công nhận kỹ năng cho những nghề này.
Hệ quả là các trường nghề tại TPHCM phải "mạnh ai nấy làm", tự xây dựng chuẩn nội bộ. Điều này tạo ra sự thiếu thống nhất trong đào tạo, khiến văn bằng, chứng chỉ khó được doanh nghiệp chấp nhận rộng rãi, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia.
TS Đặng Minh Sự - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Chuyên gia Kỹ năng nghề Việt Nam.
Theo báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), đến năm 2030, 50% công việc toàn cầu sẽ đòi hỏi kỹ năng nghề bậc trung và cao. Các quốc gia có hệ thống chuẩn hóa kỹ năng tốt thường có năng suất lao động cao hơn 15–25%.
Trong khi đó, Việt Nam hiện có hơn 800 nghề đào tạo nhưng mới chỉ ban hành được khoảng 30–35 bộ tiêu chuẩn kỹ năng nghề quốc gia. Sự "lệch pha" này đặt ra yêu cầu cấp thiết: Cần một tư duy mới và cách làm mới trong việc đánh giá và công nhận kỹ năng nghề.
Nhận diện rõ những thách thức nói trên, TS Đặng Minh Sự - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Chuyên gia Kỹ năng nghề Việt Nam, cho rằng, nguyên nhân cốt lõi nằm ở việc chúng ta thiếu ngân hàng đề thi chuẩn hóa, thiếu chuyên gia đạt chuẩn quốc tế và thiếu sự tham gia sâu của doanh nghiệp.
Mô hình "4 lớp" lấp khoảng trống pháp lý
Để giải quyết bài toán "trắng" chuẩn nghề nghiệp cho các ngành mới, TS Sự đề xuất xây dựng hệ thống chuẩn năng lực nghề theo mô hình "4 lớp". Thay vì chờ đợi quy trình dài hơi từ cấp Bộ, mô hình này cho phép vận hành linh hoạt.
Thứ nhất là chuẩn năng lực theo tiêu chuẩn quốc tế, dựa trên chuẩn ASEAN hoặc WorldSkills để xác định phạm vi công việc và nhiệm vụ. Thứ hai là chuẩn đầu ra đào tạo, gắn kết chặt chẽ với Khung trình độ quốc gia. Thứ 3 là tiêu chí đánh giá kỹ năng, tích hợp đầy đủ các yếu tố kỹ thuật, an toàn và chất lượng sản phẩm. Thứ tư là minh chứng – hồ sơ năng lực. Đây là căn cứ quan trọng để doanh nghiệp công nhận người lao động.
Ngoài ra, TS Sự nhấn mạnh việc phải thay đổi phương thức đánh giá theo mô hình 3 tầng: Đánh giá hiệu suất tại doanh nghiệp; Đánh giá tại trung tâm độc lập theo chuẩn quốc tế; và Công nhận cấp thành phố/khu vực. Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ như AI, thực tế ảo (VR/AR) vào đánh giá là bắt buộc để giảm thiểu sai sót chủ quan và tiệm cận với trình độ thế giới.
Phòng thực hành gội đầu dưỡng sinh tại Trường Trung cấp Bách khoa Toàn Cầu.
Để các giải pháp chuyên môn đi vào thực tiễn, vấn đề cơ chế chính sách đóng vai trò then chốt. TS Sự kiến nghị một hướng đi táo bạo: Cho phép thí điểm cơ chế ủy quyền để TPHCM chủ động xây dựng và triển khai chuẩn cho các nghề mới trước khi Bộ ban hành chính thức.
Theo đó, TPHCM cần thành lập "Tổ Công tác chuẩn nghề mới" với sự tham gia của các chuyên gia kỹ năng, doanh nghiệp đầu ngành và các trường trọng điểm. Tổ này sẽ có nhiệm vụ xây dựng chuẩn cho 10–20 nghề mỗi năm và biên soạn học liệu chuẩn hóa. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ kinh phí cụ thể để biên soạn chuẩn và thử nghiệm đánh giá, tương tự như cách Singapore hay Hàn Quốc đầu tư cho hạ tầng kỹ năng nghề.
“TPHCM cần sớm thành lập Trung tâm Đánh giá – Công nhận kỹ năng nghề và xây dựng ngân hàng đề thi chuẩn hóa. Đây là yêu cầu của giáo dục nghề nghiệp và là nền tảng để Thành phố trở thành trung tâm nhân lực chất lượng cao của khu vực trong giai đoạn 2025–2030”, TS Sự nhấn mạnh.
