Trao truyền, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Chứt

Hành trình tìm lại tiếng hát

Dân tộc Chứt hiện có dân số chỉ khoảng 8.000 người, với 5 tộc người là Sách, Mày, Rục, A Rem, Mã Liềng, chủ yếu sống tại khu vực miền núi phía Bắc tỉnh Quảng Trị.

Tuy dân số ít, dân tộc Chứt lại sở hữu kho tàng văn hóa dân tộc với các làn điệu, thanh âm và lối ứng tác dân gian đặc sắc; cũng như hệ thống lễ hội và tập quán xã hội, tín ngưỡng nhất quán, gắn với đời sống cộng đồng, kết nối hài hòa thiên nhiên - con người, giữ gìn đạo lý uống nước nhớ nguồn cũng như phản ánh tâm hồn gắn bó với núi rừng và lao động sản xuất. Nhiều điệu hát, tiếng đàn vẫn được giữ trong ký ức của các bậc trưởng bối.

Các thế hệ đồng bào dân tộc cùng nhau ôn lại những câu ca, điệu hát. Ảnh: Thanh Nhân

Để nối lại tiếng hát trong các thế hệ, những người làm văn hóa tỉnh Quảng Trị đã phải bắt đầu một hành trình gian nan. Theo NSƯT Võ Thanh Nhân, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Điện ảnh tỉnh Quảng Trị, các cán bộ với tình yêu và trách nhiệm với văn hóa đã “cùng ăn, cùng ở” với đồng bào dân tộc Chứt, tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng cũng như đời sống hàng ngày của họ để sưu tầm, phục dựng và trao truyền các thanh âm.

“Để tổ chức thành công một lớp tập huấn, chúng tôi sẽ về với bản, làng, phối hợp với chính quyền địa phương để tìm hiểu, làm quen và gần gũi hơn bà con. Khi ấy, các bậc niên lão của cộng đồng mới mở lòng, tin tưởng và cho chúng tôi nghe lại một đoạn hát, nhìn ngắm nhạc cụ quý được cất giữ như một "báu vật"… Từ đó, chúng tôi sẽ ghi chép lại cả giai điệu lẫn lời hát và thống nhất với bà con về tiết mục biểu diễn”, NSƯT Võ Thanh Nhân kể.

Câu lạc bộ Văn hóa dân gian bản Yên Hợp, xã Kim Phú, biểu diễn các tiết mục

Cũng theo NSƯT Võ Thanh Nhân, trong hành trình bảo tồn, truyền dạy văn hóa phi vật thể cho đồng bào dân tộc thiểu số, đội ngũ những người làm văn hóa may mắn gặp được nhiều nghệ nhân, già làng… luôn đau đáu giữ hồn dân tộc, để mở lối kết nối thêm nhiều bậc niên lão cũng như hỗ trợ viết thêm nhiều bài hát, làn điệu mới trên tinh thần của tộc người.

Tô đậm màu sắc di sản

Sau hành trình dài lắng nghe những thanh âm trong ký ức, những tiết mục hoàn chỉnh của đồng bào dân tộc Chứt đã được phục dựng, biên đạo và trình diễn trong cộng đồng. Giữ núi rừng xã Kim Phú, xã Tuyên Lâm... những câu hát ngân nga trong thanh âm mộc mạc, da diết lại vang lên, nhắc nhở các thế hệ về một “nếp nhà” di sản chung đang được bảo tồn, gìn giữ.

Đáng chú ý, các tiết mục trong khuôn khổ lớp tập huấn được đón nhận nồng nhiệt, lan tỏa trong cộng đồng thông qua mạng xã hội, điện thoại. Những điệu giao duyên tình tứ, điệu ru con ngọt ngào, hay khúc hát Lên ruộng mót lúa, Gặp nhau trong hang đá... bắt đầu được khắc ghi trong trí nhớ thế hệ trẻ.

Truyền dạy văn hóa phi vật thể cho đồng bào dân tộc Chứt tại xã Tuyên Lâm

Ông Đinh Xuân Bàng, một trong những người nhiệt thành với công tác bảo tồn, phục dựng và trao truyền di sản văn hóa phi vật thể trong cộng đồng dân tộc Chứt xã Kim Phú, cho biết, bản thân đã hát những bài ca của dân tộc từ ngày còn trẻ, nghe theo cha mẹ mà nhớ mãi trong tiềm thức. “Nay lớp trẻ hát lại, tui mừng lắm. Mấy bữa ni tụi tui vẫn tụ tập hát ở nhà, luyện thêm để biểu diễn dịp lễ hội của bản”.

Cũng nhờ công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp, trao truyền di sản văn hóa phi vật thể, các câu lạc bộ văn hóa dân gian ở 4 bản Mò O Ồ Ồ, Ón, Yên Hợp, Phú Minh lần lượt ra đời. Những buổi sinh hoạt văn nghệ trở thành không gian kết nối cộng đồng bền chặt, nơi người Chứt cùng nhau khơi lại phong tục, lễ nghi, điệu múa cổ.

Được biết, sau thời gian tập huấn và hoàn thành các tiết mục, hoạt động sẽ được phối hợp và giao lại cho chính quyền địa phương, với mong muốn những tiết mục ấy có thể được vang lên định kỳ trong những sự kiện của địa phương, để các thế hệ tiếp tục trao truyền thanh âm, giữ gìn căn cốt văn hóa, điều đã nuôi dưỡng con người qua nhiều thế hệ.

Phó Chủ tịch UBND xã Kim Phú Hoàng Thanh Bình khẳng định, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Chứt là nhiệm vụ thường xuyên và lâu dài. Xã đang mở rộng và phát triển các câu lạc bộ văn hóa truyền thống, để vừa lưu giữ di sản, vừa hướng tới phát triển du lịch văn hóa miền núi phía Tây Quảng Trị, tạo sinh kế bền vững cho bà con.

Khánh Trinh