Từ mặc cảm đến sẻ chia (1): Những đồng đẳng viên viết tiếp hành trình sống tích cực với HIV

Kỳ 1: Trưởng nhóm đồng đẳng Sao Va và chiếc nhẫn cưới

Hai năm trước, chúng tôi ngược rừng lên huyện Quế Phong (Nghệ An) để tìm gặp một người từng chìm trong nỗi đau HIV, đang nỗ lực làm lại cuộc đời. Hôm nay, anh đón chúng tôi trong căn nhà nhỏ đầy hơi ấm, bên cạnh người vợ trẻ. Chính hạnh phúc ấy đã tiếp thêm cho anh nghị lực để băng rừng, vượt suối, gõ cửa từng nếp nhà – đưa những con người tuyệt vọng trở lại với cuộc sống. Anh là L.V.N, 36 tuổi, hiện là Trưởng nhóm đồng đẳng Sao Va ở Quế Phong.

Cảm hóa "bức tường bê tông" HIV

L.V.N. của ngày hôm nay chín chắn lạ thường. Ánh mắt không còn rầu rĩ do tự ti ám ảnh. Giọng nói không còn đứt quãng do mặc cảm bị nhiễm HIV. Ở tuổi 36, N. đã biết đứng vững bằng nghị lực và tình yêu của một người trẻ với ý nghĩ tự hào giản dị - "Mình không chỉ mang chiến thắng về cho riêng mình mà còn mang niềm vui cho cả một cộng đồng".

Từ một thanh niên nhiễm HIV, nay anh trở thành Trưởng nhóm đồng đẳng Sao Va - nhóm gồm tám đồng đẳng viên nòng cốt, đồng lòng "tuyên chiến" với HIV trên dải biên viễn xứ Nghệ, nơi giáp ranh nước bạn Lào.

L.V.N. đến thăm hai cha con ông L.V.T. (cả hai đều nhiễm HIV) ở xóm Hồng Phong, xã Quế Phong, để hỏi thăm sức khỏe và ghi lại những thắc mắc của họ trong quá trình điều trị ARV.

Khác với hình ảnh một mình lầm lũi, cô độc của N. thuở trước, giờ đây, sự hồi sinh của anh được thắp sáng bởi một người phụ nữ - người đã chấp nhận bỏ lại sau lưng những dị nghị, chấp nhận và yêu thương N.

Nhắc đến vợ, N. tâm sự: "Cô ấy là người cùng tôi đi qua giai đoạn khó khăn nhất. Nhờ điều trị ARV đều đặn và tuân thủ tốt, tôi đã đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện (K=K: Không phát hiện = Không lây truyền) và chúng tôi đều khỏe mạnh. Điều đó xóa đi mọi nỗi sợ mà ngày xưa tôi mang theo".

Một tổ ấm. Một người vợ. Một đứa con đầu lòng khỏe mạnh. Đó là điều mà mười năm trước – khi phát hiện mình nhiễm HIV và từng rắp tâm tìm đến cái chết N. chưa từng dám mơ tới. Nhắc lại quãng thời gian ấy, anh quả quyết: "Ý nghĩ về một cuộc sống có gia đình hạnh phúc chính là động lực, là cách mạnh mẽ nhất để chống lại sự kỳ thị, thậm chí cả miệt thị với người nhiễm HIV. Thực tế này cho thấy, chúng tôi vẫn có thể sống trọn vẹn, vẫn có quyền mơ về yêu thương và hạnh phúc như bất kỳ ai khác".

Những người nhiễm HIV/AIDS tìm mọi cách né tránh, kiên quyết không chịu gặp, họ luôn ẩn mình trong bóng tối.

N. kể, người nhiễm HIV được trở lại cuộc sống mới không hề dễ dàng. Đó là một hành trình bền bỉ và vượt lên của cả hai phía. Phía người nhiễm và phía cộng đồng.

Phía người nhiễm, nhiều lần tôi lặn lội đến nơi nhưng họ né tránh, kiên quyết không gặp. Họ sợ, họ xấu hổ, họ nghĩ tôi đến để phán xét. Có lần tôi ngồi chờ hơn 4 tiếng ngoài hiên nắng gắt chỉ mong người nhà mở cửa. Lần thứ nhất thất bại. Lần hai, ba vẫn vậy. Đến lần thứ tư, người nhiễm bước ra với ánh mắt đầy nghi ngờ và hoảng sợ như muốn xua đuổi tôi. Tôi hiểu rất rõ "vết chai lì" ấy: "Họ sợ sự miệt thị trực diện còn hơn cả nỗi sợ cái chết".

Còn phía cộng đồng, tôi và các đồng nghiệp phải quen dần sự dấn thân, phải lội suối, phải băng rừng. Vì đối mặt với hành trình của chúng tôi là những người bệnh đang chìm sâu trong nỗi tuyệt vọng không lời.

L.V.N đến từng nhà ở các bản làng cheo leo của xã vùng biên để tư vấn, hỗ trợ, chuyển gửi người mắc HIV/AIDS.

N. bộc bạch chân thành: Công việc của Trưởng nhóm đồng đẳng Sao Va đòi hỏi sự dấn thân, làm gương. Dấn thân đến kiên trì kinh khủng". Bởi địa bàn hoạt động của chúng tôi là những bản làng xa xôi và rất nghèo của xã biên giới Quế Phong. Riêng N. phụ trách những bản xa nhất như Ná Sành, Xốp Sành… cách trung tâm xã hàng chục cây số. Đường rừng cheo leo, hiểm trở, đặc biệt vào mùa mưa, lầy lội trơn trượt như đổ mỡ, vách đá ẩm ướt rêu phủ đầy. Không đi nhiều, không kiên nhẫn thì không thể băng rừng, vượt suối được.

N. kiểm tra lại túi đồ - túi lúc nào cũng chất đầy bao cao su, bơm kim tiêm, áo mưa, cơm vắt, lương khô, chai nước và quan trọng nhất là kinh nghiệm của chính mình khi đến các bản làng xa của xã.

Cứ hai tuần một lần, N. lại rời trung tâm nhóm đồng đẳng Sao Va, lên đường băng qua những chặng rừng hoang vắng. Túi đồ anh mang theo lúc nào cũng đầy ắp bao cao su, bơm kim tiêm, áo mưa, cơm vắt, lương khô, chai nước, và quan trọng nhất - kinh nghiệm từ chính cuộc đời mình. Anh nhớ có lần, trong căn nhà vách nứa tối mịt, anh đối mặt với một "bức tường bê tông kiên cố" – là một "khách hàng" vốn là người bạn cùng cảnh ngộ một thời. Người bạn này khăng khăng chối bỏ bệnh tình rồi từ chối tất cả mọi lời khuyên và kiên quyết không bao giờ điều trị.

N. không dùng con số thống kê hay những kiến thức về HIV để thuyết phục. "Vũ khí" duy nhất của anh thời điểm cam go này là sử dụng câu chuyện chân thật của đời mình.

Để phá vỡ "bức tường bê tông" này, N. không dùng con số thống kê hay những kiến thức về HIV/AIDS để thuyết phục. "Vũ khí" duy nhất của anh thời điểm cam go này là sử dụng câu chuyện chân thật của đời mình. Theo anh, câu chuyện này sẽ có sức thuyết phục nhất bởi nó bằng chứng sống rất sinh động.

Câu chuyện đó là, N. đưa ngón tay đeo chiếc nhẫn cưới cho bạn xem, rồi mở điện thoại chỉ vào bức ảnh hai vợ chồng ngày cưới. Anh nói với người bạn - "bức tường bê tông kiên cố" bằng tâm tình thấu hiểu: "Tôi từng là nạn nhân cùng bạn ngày xưa nhưng còn tệ hơn cả bạn. Tôi từng dùng dây treo cổ để tự vẫn, bạn cũng từng biết đấy. Giờ tôi đã kiên trì "lột xác" để trở thành người bình thường, thành Trưởng nhóm đồng đẳng Sao Va. Tôi khỏe mạnh, vẫn đang tiếp tục điều trị ARV. Tôi có vợ, có gia đình hạnh phúc. Tôi có phải là nhân chứng sống của bạn chưa? Bạn hãy cho bản thân một cơ hội sống vui, sống khỏe, sống hạnh phúc cùng gia đình, làng bản trong cuộc đời này".

Căn nhà tối mịt đêm đó bỗng sáng đèn khi người bạn của N. đứng thẳng dậy, đến tìm chiếc bật lửa trên bàn thờ, thắp lên "ngọn lửa" trên cây nến. Đó là ngày anh đồng ý quay lại điều trị ARV. Đến nay, cũng từ câu chuyện chiếc nhẫn cưới thiêng liêng ấy, N. và nhóm đồng đẳng Sao Va đã đưa hàng chục người bệnh trở lại điều trị ARV.

Lời nói cứu mạng

Ít ai biết rằng, L.V.N được 8 thành viên nhóm đồng đẳng Sao Va phong chức "người thủ lĩnh". Đặc biệt, cũng ít ai ngờ rằng N. từng là một thanh niên lầm lạc do nhiễm HIV đến mức tìm đến lằn ranh của cái chết.

N. kể lại câu chuyện đời mình từ hơn 10 năm trước.

Câu chuyện về con người đặc biệt mang tên N. sẽ không trọn vẹn nếu thiếu lát cắt của tuổi 15 – khi cậu học sinh lớp 9 lạc bước vào con đường nghiện ma túy. N. không giấu giếm: "Đó là một đêm mưa. Khoảnh khắc kinh hoàng của định mệnh vụt đến mà tôi không hề hay biết, khi chiếc bơm kim tiêm được chuyền qua những bàn tay non nớt của tuổi học trò rồi đến tay mình. Lúc đó, tôi chỉ thấy lờ mờ thứ dung dịch bên trong đã chuyển sang màu đỏ vì lẫn máu của những người dùng trước. Cứ thế, tôi ấn mũi kim vào cơ thể mình. Cái màu đỏ quạch ghê sợ ấy đến giờ vẫn khiến tôi rờn rợn mỗi khi nhớ lại".

Tới năm 25 tuổi, sau một trận ốm nặng, anh đi xét nghiệm và nhận kết quả nhiễm HIV. N. kể, thời điểm đó anh không hiểu rõ về bệnh, cũng không biết điều trị ARV có thể giúp người bệnh sống khỏe và ổn định. Sự thiếu thông tin khiến anh rơi vào hoang mang, bất cần, mặc cảm, rồi khép mình. Biết chuyện, bố mẹ N. chết lặng. Nhưng nỗi đau đang hủy hoại thể xác chưa thấm tháp gì so với "lưỡi dao" kỳ thị sắc lạnh của dân bản.

Tiếp đến, một cú sốc chí mạng xảy ra khi N. sang chơi nhà bác. "Tôi vào ngồi uống nước, nói chuyện bình thường. Khi ra về, tôi vô tình quay lại nhìn thấy người nhà dùng bao ni lông bọc cái cốc nước mà tôi đã uống, ném vào thùng rác. Cảnh tượng ấy khiến tôi rùng mình" - N. nhớ lại. Anh kể tiếp: "Tôi sụp đổ hoàn toàn. Một cái cốc còn không được chấp nhận, thì làm sao tôi được chấp nhận".

L.V.N kết nối, điều trị lại cho người bỏ điều trị ARV.

Sự tuyệt vọng cùng cực đẩy N. đến ý định treo cổ tự vẫn. Năm đó, vừa bước sang tuổi 26, N. cầm sợi dây thừng, trèo lên cây cao sau vườn, rắp tâm sẽ buông xuôi tất cả. Nhưng ngay lúc đó, phía dưới gốc cây, mẹ N. kêu khóc nức nở rồi chỉ nói một câu nói đơn giản: "Cuộc sống là của con. Con phải sống cho đúng. Có lỗi phải chuộc lỗi. Sao lại tìm đến cái chết trẻ, con ơi".

Chính tình yêu thương của người mẹ đã kéo N. trở về từ lằn ranh cái chết. Từ giây phút đó, N. của ngày xưa xem như đã chết và một N. khác mới được tái sinh. N. hiểu rằng, anh phải sống, không chỉ cho mình, mà để chuộc lỗi với mẹ.

Nhìn lại hành trình đã qua, N. nhận ra rằng, gia đình chính là nguồn năng lượng vô tận, tiếp sức cho anh lội suối băng rừng, gõ cửa từng căn nhà tối mịt, cô đơn - nơi mà cái chết luôn rình rập, để cứu sống những người bệnh nhiễm HIV.

> Đón đọc Kỳ 2: Không ồn ào, không khẩu hiệu. Ở huyện Quỳ Châu cũ, nay là xã Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An, có một người phụ nữ lặng lẽ đi khắp các cơ sở y tế xin tờ rơi tuyên truyền, mang về phát cho những người nhiễm HIV. Từ những tờ giấy mỏng manh ấy, chị "dựng" lên một câu lạc bộ – nơi những phụ nữ nhiễm HIV được lắng nghe, được sẻ chia và có cơ hội làm lại cuộc đời. Chị là Mạc Thị Hồng – người thắp lên hy vọng bằng "Câu lạc bộ Hy Vọng", cứu thoát những mầm sống vô tội, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em bị ảnh hưởng bởi HIV.

Vũ Đồng - Từ Thành