UNDP cảnh báo về 'Đại phân kỳ AI': Việt Nam đứng trước thời điểm định hình tương lai số
Việt Nam hiện đứng thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á về số lượng startup AI, chỉ sau Singapore. Tuy vậy, mức độ ứng dụng AI trong doanh nghiệp Việt Nam còn khiêm tốn.
AI là động lực hay ranh giới mới?
Sáng ngày 2/12, UNDP đã ra mắt Báo cáo Phát triển Con người khu vực: “Sự phân cực lớn tiếp theo: Tại sao AI có thể làm gia tăng bất bình đẳng giữa các quốc gia” trong khuôn khổ Hội nghị Đổi mới Mở.
Phát biểu tại sự kiện, bà Ramla Khalidi - Trưởng Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam cho biết quá trình chuyển đổi số nhanh chóng của đất nước và tầm nhìn phát triển quốc gia đầy tham vọng đưa AI vào trung tâm của các cuộc thảo luận về tương lai Việt Nam.
Theo đó, AI có thể trở thành động lực tăng trưởng lớn tiếp theo, bởi ước tính cho thấy AI có thể giúp GDP tăng thêm tới 2% mỗi năm.
“AI có thể hỗ trợ Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu trở thành nước thu nhập cao. Tiềm năng này đã có thể nhìn thấy ở nhiều nơi: Những công cụ giúp chẩn đoán bệnh trong các phòng khám; Những nền tảng hỗ trợ cá nhân hóa việc học trong lớp học; Những ứng dụng giúp nông dân phát hiện sâu bệnh kể cả khi họ có kỹ năng số hạn chế”, bà Ramla Khalidi chia sẻ.
Bà Ramla Khalidi - Trưởng Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam.
Tuy nhiên, bà cũng lưu ý những công cụ đó cũng đi kèm rủi ro. Ví dụ, các quốc gia có năng lực hạn chế trong quản lý các tác động của AI có thể đánh mất lợi thế cạnh tranh. Những ngành dễ bị tự động hóa có thể mất việc nhanh hơn tốc độ tạo ra việc làm mới.
“Và ngay ở cấp độ cá nhân, việc sử dụng AI để kết nối việc làm đang củng cố các khuôn mẫu giới đẩy phụ nữ vào công việc có thu nhập thấp hơn và nam giới vào các vai trò kỹ thuật”, Trưởng Đại diện UNDP tại Việt Nam chia sẻ.
Đồng quan điểm, bà Đỗ Lê Thu Ngọc - Trưởng phòng Tăng trưởng Bao trùm (UNDP tại Việt Nam), nhấn mạnh rằng thế giới đang bước vào một giai đoạn bất bình đẳng mới khi trí tuệ nhân tạo (AI) có thể trở thành tác nhân mở rộng khoảng cách phát triển giữa các quốc gia, giữa các nhóm dân cư và thậm chí giữa những nhóm có tiếng nói được phản ánh trong không gian số.
Báo cáo đặt câu hỏi liệu nhân loại có đang đối mặt với một “Đại phân kỳ tiếp theo” (The Next Great Divergence), nơi AI trở thành lực đẩy làm sâu sắc hơn các ranh giới phát triển.
Bà Đỗ Lê Thu Ngọc - Trưởng phòng Tăng trưởng Bao trùm (UNDP tại Việt Nam).
Theo bà Ngọc, khu vực châu Á – Thái Bình Dương hiện ghi nhận khoảng cách cực lớn giữa các quốc gia: chênh lệch GDP bình quân đầu người giữa nước giàu nhất và nghèo nhất đã lên tới 200 lần. Đằng sau con số này là sự khác biệt sâu sắc về mức độ sẵn sàng cho chuyển đổi AI, từ hạ tầng, nguồn lực đến năng lực của người dân.
Báo cáo cho thấy không phải quốc gia nào cũng chuẩn bị được như nhau để đón nhận cơ hội mà AI mang lại, dẫn đến sự bất bình đẳng trong cả khả năng tận dụng lợi ích và khả năng ứng phó với những gián đoạn mà công nghệ gây ra.
Một phát hiện đáng chú ý mà bà Ngọc nêu ra là AI không phản ánh tiếng nói của tất cả mọi người như cách nhiều người kỳ vọng. Theo UNDP, các mô hình AI hiện nay có xu hướng “nghiêng” theo quan điểm và khuôn mẫu văn hóa của nhóm quốc gia có Chỉ số Phát triển Con người (HDI) rất cao. Điều này đặt ra nguy cơ các quốc gia đang phát triển – nơi có đặc điểm xã hội, văn hóa và nhu cầu khác biệt bị “lệch” trong không gian AI toàn cầu.
Startup AI Việt Nam đang đứng thứ 2 tại ASEAN
Đối với Việt Nam, bà Ngọc cho biết hệ sinh thái khởi nghiệp AI đang phát triển năng động. Việt Nam hiện đứng thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á về số lượng startup AI, chỉ sau Singapore. Trong số 250 startup GenAI của ASEAN, có 27% đặt trụ sở tại Việt Nam, sau Singapore (44%) và trước Indonesia (13%), Thái Lan (7%), Malaysia (6%) và Philippines (3%). Tỉ lệ này được dự báo tăng lên 35% vào năm 2025, phản ánh tiềm năng thị trường và sự quan tâm của cộng đồng công nghệ trong nước.
Tuy vậy, mức độ ứng dụng AI trong doanh nghiệp Việt Nam còn khiêm tốn. Phần lớn doanh nghiệp vẫn đang trong giai đoạn tìm hiểu hoặc chưa xác định rõ định hướng triển khai, trong khi tỉ lệ thử nghiệm hoặc đưa AI vào vận hành thực tế vẫn thấp hơn mức trung bình toàn cầu.
Bên cạnh đó, Việt Nam còn đối mặt với những hạn chế về hạ tầng và nguồn lực, như trung tâm dữ liệu nhỏ và chưa đáp ứng nhu cầu, chip khan hiếm và khó tiếp cận, chất lượng dữ liệu chưa đồng bộ, và nguồn nhân lực AI – cả kỹ thuật và phi kỹ thuật còn thiếu hụt.
Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030 hiện đang trong quá trình rà soát và vẫn tồn tại ba hạn chế lớn.
Một vấn đề quan trọng khác mà đại diện UNDP chỉ ra là Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030 hiện đang trong quá trình rà soát và vẫn tồn tại ba hạn chế lớn.
Cụ thể, chiến lược chưa nêu rõ trọng tâm ưu tiên giữa nghiên cứu - phát triển mô hình AI, ứng dụng AI hay cả hai; chưa xác định đầy đủ vai trò của các chủ thể như doanh nghiệp, startup, tổ chức xã hội và cộng đồng; và chưa đề cập đầy đủ đến các cơ chế bảo đảm an toàn, quản trị rủi ro và đạo đức trong phát triển và sử dụng AI, như vấn đề quyền riêng tư, thiên kiến, phân biệt đối xử hay vai trò giám sát của con người.
Bà Đỗ Lê Thu Ngọc kết luận rằng AI có thể mở ra mức độ tiến bộ chưa từng có, nhưng cũng có thể dẫn đến một cuộc phân kỳ sâu sắc hơn nếu các quốc gia không chuẩn bị đầy đủ về chính sách, hạ tầng và năng lực.
Với một hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động nhưng năng lực ứng dụng và nền tảng hạ tầng vẫn còn hạn chế, Việt Nam đang đứng trước thời điểm quan trọng để định hình cách tiếp cận phù hợp, nhằm không bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên AI đang thay đổi nhanh chóng.
Để AI trở thành động lực thúc đẩy công bằng, bà Ramla Khalidi cho rằng cần các chính sách bao trùm.
“Chúng ta cần các khoản đầu tư có trọng tâm. Chúng ta cần quản trị AI có trách nhiệm. Và chúng ta cần một hệ sinh thái số bao trùm phụ nữ, cộng đồng nông thôn và các nhóm dễ bị tổn thương”, bà nói.
Đại diện UNDP tại Việt Nam chia sẻ, cuộc Cách mạng Công nghiệp đã từng tái định hình quyền lực và thịnh vượng toàn cầu, tạo ra khoảng cách phát triển đáng kể giữa các quốc gia và khu vực khác nhau. Đồng thời, đặt ra câu hỏi, liệu AI có thể làm được điều tương tự?
Theo đó, Báo cáo đề xuất ba nguyên tắc cần định hướng tương lai: Lấy con người làm trung tâm bằng cách đặt đổi mới vào khuôn khổ phát triển con người; Quản trị đổi mới một cách có trách nhiệm với quy định rõ ràng, cách tiếp cận dựa trên rủi ro, và trách nhiệm giải trình mạnh mẽ; Xây dựng các hệ thống sẵn sàng cho tương lai có khả năng chống chịu, bền vững và cạnh tranh.
