UNESCO chính thức vinh danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ của Việt Nam
Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.
Vào hồi 14h38 phút ngày 9/12, giờ địa phương tại Thủ đô New Delhi, Ấn Độ, Kỳ họp lần thứ 20 của Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO đã thông qua Quyết định số 20.COM 7.a.1, ghi danh di sản Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Kỳ họp diễn ra từ ngày 8-13/12/2025 tại Di sản Văn hóa Thế giới Pháo Đài Đỏ, Ấn Độ. Đây là di sản thứ 17 của Việt Nam được UNESCO ghi danh vào các Danh sách di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO.
TS.KTS. Hoàng Đạo Cương, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam phát biểu tại Kỳ họp.
Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ở khu phố Đông Khê, phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, hình thành khoảng 500 năm trước. Cộng đồng thực hành nghề đã tạo ra những bức tranh có đặc trưng riêng về chủ đề, kỹ thuật in, màu sắc và đồ họa bằng hình thức in khắc gỗ. Chủ đề tranh bao gồm tranh thờ, chúc tụng, lịch sử, sinh hoạt và phong cảnh, gắn với tục treo tranh vào Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu, thờ cúng tổ tiên và thờ thần.
Các công đoạn sáng tác mẫu, khắc ván in, làm màu, in tranh đều được thực hiện bằng tay. Mẫu tranh được vẽ bằng bút lông, mực nho trên giấy bản và khắc trên ván gỗ thị. Màu sắc được chế biến từ nguyên liệu tự nhiên như màu xanh từ lá chàm, đỏ từ sỏi son, vàng từ hoa hòe và quả dành dành, trắng từ bột sò điệp phong hóa, đen từ tro lá tre và rơm nếp. Tranh được in úp ván với năm màu cơ bản trên giấy dó phủ hồ điệp, theo trình tự: đỏ trước, tiếp đến xanh, vàng, trắng và cuối cùng là ván nét màu đen.
Nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế đang làm Tranh dân gian Đông Hồ
Theo Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003, Hồ sơ đề cử Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ đáp ứng đầy đủ các tiêu chí để ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Tranh dân gian Đông Hồ gắn bó mật thiết với các lễ tiết quan trọng như Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu và các nghi lễ thờ cúng tổ tiên, thần linh. Ngày nay, chỉ còn một số ít gia đình tiếp tục duy trì nghề, truyền lại tri thức và kỹ năng trong phạm vi gia đình, hướng dẫn trực tiếp cho người học việc. Một số công đoạn như vẽ mẫu, khắc bản in đòi hỏi đào tạo chuyên sâu và tích lũy kinh nghiệm nhiều năm. Các bản khắc gỗ được xem như báu vật gia truyền, truyền qua nhiều thế hệ.
Số lượng nghệ nhân lành nghề đã giảm mạnh, chỉ còn vài hộ gia đình duy trì nghề do thế hệ trẻ ít quan tâm, nghề khó bảo đảm sinh kế và nhu cầu sử dụng tranh in khắc gỗ trong các dịp lễ truyền thống giảm sút. Số người có tay nghề cao và tâm huyết quá ít để duy trì việc truyền dạy, làm tranh, nên nghề cần được bảo vệ khẩn cấp.
Tranh "Đám cưới chuột"
Kế hoạch bảo vệ di sản đề ra bảy mục tiêu, gồm mở các lớp truyền nghề, kiểm kê di sản, thiết kế mẫu, đa dạng hóa thị trường, cải thiện khả năng tiếp cận nguyên liệu và cung cấp thiết bị bảo hộ cho nghệ nhân. Các hoạt động được đánh giá khả thi, phù hợp mục tiêu và mang tính bền vững, đặt cộng đồng ở vị trí trung tâm. Hồ sơ cũng thể hiện sự tham gia tích cực của cộng đồng, đặc biệt là các gia đình làm nghề, trong toàn bộ quá trình lập hồ sơ thông qua kiểm kê và các sự kiện công chúng. Di sản đã được đưa vào Danh mục kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể và được cập nhật thường xuyên với sự tham gia của cộng đồng.
Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 quyết định ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp và khuyến khích Việt Nam xem xét tích hợp di sản vào hệ thống giáo dục chính quy và phi chính quy nhằm khuyến khích thế hệ trẻ hiểu và trân trọng tầm quan trọng của việc bảo vệ di sản.
Việc ghi danh có ý nghĩa sâu sắc đối với cộng đồng thực hành và công chúng Việt Nam, khẳng định giá trị lịch sử – nghệ thuật của nghề và tạo động lực để nghệ nhân duy trì kỹ năng, bí quyết đang đứng trước nguy cơ mai một. Sự ghi danh cũng góp phần nâng cao nhận thức xã hội về tầm quan trọng của di sản, thúc đẩy sự quan tâm của thế hệ trẻ và khuyến khích các hoạt động hỗ trợ bảo vệ. Đây là cơ hội quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới, nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc và bảo vệ sự đa dạng của bản sắc văn hóa Việt.
Tính đến nay, Việt Nam có 37 di sản được UNESCO ghi danh, gồm 9 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, 17 di sản văn hóa phi vật thể và 11 di sản tư liệu. Bắc Ninh có nhiều di sản tiêu biểu được UNESCO công nhận như Quan họ Bắc Ninh, Nghề tranh Đông Hồ, Ca trù, Tín ngưỡng thờ Mẫu, Kéo co Hữu Chấp và các di sản thuộc Quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc.
Thay mặt Việt Nam và cộng đồng thực hành, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch – Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam Hoàng Đạo Cương và Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Bắc Ninh Mai Sơn đã phát biểu đáp từ, cam kết thực hiện các biện pháp cần thiết để bảo vệ giá trị di sản, đồng thời cảm ơn Ban Tư vấn, Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 và Ban Thư ký Công ước 2003 đã làm việc tận tình, công tâm để ghi danh di sản của Việt Nam.
