Ứng phó với già hóa dân số: Cần mở quy định, hút tư nhân vào lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi

Trong vòng hai thập kỷ tới, Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn già hóa dân số với tốc độ thuộc nhóm nhanh nhất châu Á. Diễn biến này đặt ra thách thức sâu sắc đối với hệ thống an sinh, y tế và cấu trúc kinh tế – xã hội.

Điều đáng lo ngại là Việt Nam có nguy cơ già hóa trước khi giàu hóa khi mục tiêu trở thành nước thu nhập cao vào năm 2045 lại đi cùng với tốc độ "già hóa" ngày càng tăng.

Đại biểu Trần Thị Hiền – Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình trong thảo luận tại hội trường của kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV sáng ngày 2/12, đã chỉ ra sự mất cân đối giữa tốc độ già hóa dân số và tốc độ phát triển hệ thống chăm sóc người cao tuổi.

Bà Hiền dẫn số liệu cho biết, hiện cả nước chỉ có 46 cơ sở chăm sóc người cao tuổi trên tổng số 425 cơ sở bảo trợ xã hội, chỉ tương đương khoảng 11% và thậm chí, nhiều địa phương không có bất kỳ cơ sở nào chuyên biệt chăm sóc người cao tuổi.

Thực trạng này khiến mục tiêu bảo đảm dịch vụ chăm sóc dài hạn, phục hồi chức năng và hỗ trợ đời sống cho người cao tuổi trở nên xa vời nếu không có giải pháp mang tính đột phá.

Đại biểu Trần Thị Hiền – Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình. Ảnh: quochoi.vn

Bà phân tích thêm, ngay cả Chương trình mục tiêu quốc gia về y tế - dân số cũng đặt mục tiêu quá thấp khi giai đoạn 2026 –2030 chỉ đầu tư xây mới 15 cơ sở dưỡng lão và giai đoạn 2031 – 2035 thêm 10 cơ sở.

Như vậy, đến năm 2035, Việt Nam chỉ có tổng cộng khoảng 70 cơ sở, trong khi theo Quy hoạch mạng lưới cơ sở trợ giúp xã hội thời kỳ 2026 – 2030, phải có tối thiểu 90 cơ sở chăm sóc người cao tuổi ngay trong năm 2030.

Điều này cho thấy cần phát triển thêm ít nhất 30 cơ sở trong 5 năm tới, và ngân sách nhà nước chắc chắn không thể đáp ứng nếu không có sự tham gia mạnh mẽ của khu vực tư nhân.

Bên cạnh vấn đề số lượng, bà Hiền chỉ ra rằng, các cơ sở dưỡng lão hiện nay lại chưa được coi là cơ sở y tế dù thực tế thực hiện các nhiệm vụ khám bệnh, điều trị, phục hồi chức năng và chăm sóc dài hạn.

Việc không được xếp vào nhóm cơ sở y tế khiến các cơ sở dưỡng lão không được hưởng ưu đãi về đất đai, tín dụng, thuế và các chính sách tài chính khác.

Trong khi đó, các cơ sở dưỡng lão chuyên nghiệp đòi hỏi vốn đầu tư lớn và dài hạn, thu hồi vốn chậm; đồng thời cần đầu tư trang thiết bị chuyên dụng như xe cấp cứu, vận chuyển bệnh nhân; thiết bị phục hồi chức năng, giường y tế chuyên dụng…

Đây chính là “điểm nghẽn" lớn nhất khiến các nhà đầu tư tư nhân không mặn mà tham gia lĩnh vực có vốn đầu tư lớn, thu hồi chậm nhưng lợi ích xã hội cao, bà nhấn mạnh.

Từ thực tế đó, bà Hiền kiến nghị, phải bổ sung quy định xem cơ sở dưỡng lão thực hiện khám chữa bệnh, phục hồi chức năng, chăm sóc dài hạn cho người cao tuổi như một cơ sở y tế để được hưởng toàn bộ chính sách đặc thù về đất, tín dụng và thuế như các cơ sở khám chữa bệnh trong ngành y tế.

Bà cũng đề xuất cần thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu hoàn thiện cơ chế xã hội hóa, ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật đối với cơ sở dưỡng lão, thí điểm mô hình chăm sóc bán trú và các mô hình chăm sóc kết hợp y tế, xã hội.

Đây được xem là giải pháp giúp cụ thể hóa chủ trương kết hợp hiệu quả giữa cơ sở y tế và cơ sở chăm sóc người cao tuổi trong Nghị quyết 72, đồng thời, mở đường cho sự phát triển mạnh mẽ khu vực ngoài công lập – nguồn lực quyết định của lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi trong tương lai gần.

Không thể chỉ trông chờ vào ngân sách nhà nước

Chia sẻ cùng quan điểm về các cơ sở chăm sóc người cao tuổi, Đại biểu Nguyễn Văn Mạnh – Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ nhấn mạnh việc phát triển các bệnh viện lão khoa và khoa lão khoa trong các bệnh viện đa khoa.

Đại biểu Nguyễn Văn Mạnh – Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ. Ảnh: quochoi.vn

Theo ông, Nghị quyết 72 đã yêu cầu mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương phải có ít nhất một Bệnh viện hoặc Khoa lão khoa nhằm đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh ngày càng lớn của người cao tuổi. Tuy nhiên, theo quan sát và nghiên cứu, ông Mạnh cho rằng nội dung này chưa được Bộ Y tế cụ thể hóa trong Chương trình mục tiêu quốc gia 2026 – 2035.

Các tiểu dự án nâng cao chất lượng dân số và thích ứng với già hóa dân số đều đã xác định nhiệm vụ nhưng không thấy phần bố trí vốn dành riêng cho phát triển chuyên ngành lão khoa. Ông Mạnh cho rằng, điều này mâu thuẫn với tinh thần của Nghị quyết 72 và Quy hoạch mạng lưới cơ sở y tế đến 2030, tầm nhìn 2050.

Đại biểu đề xuất, Chính phủ cần cân đối lại các nguồn vốn trong chương trình, đảm bảo bố trí vốn đầu tư cho các nội dung then chốt như xây dựng bệnh viện lão khoa, phát triển các cơ sở chăm sóc người cao, nâng cấp khoa lão khoa tại các bệnh viện đa khoa tỉnh.

Trong trường hợp chưa đủ kinh phí, cần thí điểm tại một số tỉnh để tạo mô hình mẫu trước khi nhân rộng.

Ông Mạnh cũng cho rằng, tỷ lệ vốn xã hội hóa trong chương trình là quá thấp, chỉ chiếm 0,67% tổng kinh phí, tương đương 594 tỷ đồng trong tổng số 88.600 tỷ đồng.

“Việc chỉ trông chờ vào ngân sách Nhà nước sẽ không đủ để đạt mục tiêu lớn của chương trình, càng không thể triển khai đồng bộ hệ thống chăm sóc người cao tuổi từ bệnh viện tới cơ sở dưỡng lão”, ông nhấn mạnh.

Do đó, cần phải bổ sung mục tiêu và giải pháp thu hút mạnh mẽ nguồn lực xã hội, ban hành các cơ chế ưu đãi và bảo đảm đầu tư để doanh nghiệp tư nhân yên tâm tham gia vào lĩnh vực lão khoa – lĩnh vực mà mô hình bệnh tật, chi phí chăm sóc và thời gian thu hồi vốn đều rất đặc thù.

Kiều Mai