Về Ô Lâm xem giã cốm dẹp trong lễ cúng Trăng

Cốm dẹp được đồng bào Khmer chuẩn bị trong lễ Ok Om Bok để tạ ơn thần Mặt Trăng.

Nét đẹp văn hóa độc đáo

Rằm tháng 10 âm lịch hàng năm là thời điểm đồng bào Khmer bắt đầu thu hoạch lúa. Với niềm tin, lòng thành và sự biết ơn thần Mặt Trăng cùng các vị thần cai quản trời đất đã phù hộ cho mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa, đồng thời cầu cho nhà nhà được khỏe mạnh, sung túc, bình an, đồng bào dân tộc Khmer gửi gắm tín ngưỡng ấy vào những hạt nếp đầu mùa.

Bà con đem nếp mới rang lên, giã thành hạt cốm dẻo thơm lừng dâng lên thần Mặt Trăng. Đây là dịp để mọi người cùng nhau học hỏi, trao đổi kinh nghiệm trong sản xuất, thưởng thức chén trà, cốm dẹp và các loại củ quả tự tay chăm sóc.

Việc này cũng mang ý nghĩa giáo dục con cháu về tinh thần lao động sản xuất, đoàn kết trong phum sóc, ca ngợi nghề truyền thống lúa nước đã mang lại sự ấm no hạnh phúc trong cộng đồng. Từ đó, lễ Ok Om Bok trở thành nét đẹp văn hóa đặc sắc của đồng bào Khmer.

Hội thi giã cốm dẹp được tổ chức lần đầu tiên tại xã Ô Lâm.

Làm cốm dẹp là nghề truyền thống của đồng bào Khmer xã Ô Lâm, tuy nhiên thế hệ trẻ ngày nay rất ít người biết. Ông Chau Sóc Sa, ngụ ấp Phước Lộc là nghệ nhân có gần 50 năm sống bằng nghề làm cốm dẹp. Mỗi ngày, ông giã 1 giạ (20kg - 27kg) nếp tươi làm cốm, giao cho các mối sỉ tại TP. Cần Thơ, TP. Hồ Chí Minh, phường Long Xuyên.

Giai đoạn xảy ra dịch COVID-19, việc làm cốm bị gián đoạn, rồi sản xuất cầm chừng đến nay. Ông tiếc nuối: “Hồi xưa nhiều nhà làm cốm dẹp, sau đó giảm còn 15 hộ, giờ thì không rõ, có người biết nghề nhưng không làm thường xuyên, mà đổi sang việc khác để lo cho cuộc sống”.

Quy trình rang nếp, sàng hạt nếp sau giã để làm cốm dẹp.

Theo các bậc cao niên trong xã Ô Lâm, nghề làm cốm dẹp mai một dần vì nguyên liệu làm cốm là hạt nếp lúa mùa khan hiếm. Nếp lúa mùa có thời gian sinh trưởng 3 - 4 tháng, không đồng bộ bằng nếp thuần nông hiện nay, vụ mùa bị chuột cắn phá, bị thất mùa, ảnh hưởng thu nhập và đời sống của bà con.

Tuy nghề làm cốm có phần đìu hiu so với ngày xưa, nhưng nhắc đến nét đẹp văn hóa của cộng đồng, bà con Khmer ở Ô Lâm rất tự hào và mong mỏi sẽ có cơ hội phát triển nghề trở lại.

Hạt nếp sau khi giã dẹp, được trộn với đường, nước, dừa nạo để mềm, ngấm vị béo ngọt, càng đậm mùi thơm hấp dẫn.

Bảo tồn văn hóa cộng đồng

Năm nay, lần đầu tiên xã Ô Lâm tổ chức hội thi giã cốm dẹp, đồng bào Khmer từ các phum, sóc tập trung về trung tâm xã trổ tài trong niềm vui náo nức. Vui vì thấy lại khung cảnh rộn ràng chuẩn bị cho lễ cúng trăng. Vui vì lớp trẻ háo hức tò mò, cổ vũ khí thế khi xem giã cốm. Vui vì hội thi không chỉ gói gọn trong một xóm, mà hội tụ đông đủ các ấp, trường học và sự tham gia của lực lượng vũ trang, thanh niên… tạo không khí gắn kết đầm ấm và ý nghĩa.

Đội Thi cụm trường An Tức tranh tài giã cốm dẹp trong không khí cổ vũ sôi nổi của các học sinh.

Phó Chủ tịch UBND xã Ô Lâm Neáng Sâm Bô cho biết, toàn xã có 65% đồng bào Khmer sinh sống, có nhiều lễ hội văn hóa đặc sắc cần được quan tâm bảo tồn và gìn giữ. Trong đó, lễ Ok Om Bok, còn gọi là lễ Cúng Trăng mang đậm nét văn hóa truyền thống, được đồng bào tổ chức hàng năm.

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, địa phương càng đặc biệt quan tâm với dự án 6: “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”.

Thành phẩm cốm dẹp phục vụ khách tham quan thưởng thức tại hội thi.

“Từ thành công của hội thi đầu tiên, năm sau chúng tôi dự kiến mở rộng không gian và số đội thi quy mô hơn, đưa thêm các trò chơi dân gian hấp dẫn để tạo khí thế vui tươi, tôn vinh nét đặc sắc của lễ Ok Om Bok. Địa phương cũng đã định hướng thời gian tới khuyến khích bà con trồng nếp lúa mùa, củng cố lại đội làm cốm trong làng nghề (10 - 15 người), tạo điều kiện đón khách đến tham quan, trải nghiệm”, bà Neáng Sâm Bô nói.

Nghệ thuật diễn tấu trống Chhay-dăm của đồng bào Khmer xã Ô Lâm.

Giã cốm dẹp là một trong những di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào Khmer Nam bộ. Tại xã Ô Lâm, còn có nghệ thuật trình diễn sân khấu Dì kê, nghệ thuật diễn tấu trống Chhay-dăm, nhạc ngũ âm, lễ hội đua bò được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Trên địa bàn xã, các hồ nước đẹp, khu Di tích lịch sử cách mạng, điểm chick-in tham quan… thu hút khá đông du khách. Địa phương dự kiến sớm đưa những hoạt động truyền thống, đậm đà bản sắc của đồng bào Khmer trở thành một phần trong chuỗi hành trình của du khách trải nghiệm khi đến vùng đất Ô Lâm anh hùng.

Bài, ảnh: HOÀI ANH