Vị trí và vai trò của doanh nghiệp tư nhân ở Việt Nam

Tuy nhiên, hơn 60% việc làm hiện nay vẫn là việc làm không chính thức (informal employment) và lực lượng này đang tạo ra GDP lớn hơn cả các doanh nghiệp tư nhân. Dưới đây là những tính toán và phân tích cụ thể.

May hàng xuất khẩu tại một doanh nghiệp ở tỉnh Hải Dương. Ảnh minh họa: TTXVN

Tạo việc làm

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê (TCTK), năm 2022 cả nước có 50,6 triệu người có việc làm trong nền kinh tế. Trong đó, khu vực kinh tế ngoài nhà nước tạo ra 44,5 triệu việc làm, chiếm 82,1% tổng số việc làm; hai con số tương ứng của khu vực kinh tế nhà nước là 4 triệu việc làm và 7,9%; và của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) là 5,08 triệu việc làm và 10%. Khu vực ngoài doanh nghiệp chiếm 70% việc làm với khoảng 6% từ khu vực công, còn lại là khu vực không chính thức.

Nhìn theo thời gian sẽ thấy, từ năm 2010 đến nay, số việc làm của khu vực ngoài nhà nước giảm 4,2 điểm phần trăm, của khu vực nhà nước giảm 2,3% và của khu vực FDI tăng 6,5%.

Như vậy, hiện nay khu vực ngoài nhà nước chiếm hơn 80% số việc làm trong nền kinh tế. Tuy nhiên, việc làm trong nền kinh tế ở khu vực này chỉ một phần từ các doanh nghiệp, phần còn lại từ các loại hình khác mà chủ yếu là tự làm, đặc biệt là trong khu vực nông nghiệp với 27,5% việc làm của cả nền kinh tế.

Theo số liệu thống kê về doanh nghiệp, vào năm 2022, có 15,2 triệu người làm việc trong các doanh nghiệp, chiếm 30% tổng việc làm của cả nước. Trong đó, doanh nghiệp tư nhân tạo ra 17,9% tổng việc làm cho cả nền kinh tế, hai con số tương ứng của doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI là 2% và 10,4%.

Đóng góp vào ngân sách nhà nước

Theo Báo cáo quyết toán của Bộ Tài chính, vào năm 2022, nộp ngân sách qua các doanh nghiệp đạt 804.000 tỉ đồng, chiếm 44,2% tổng thu ngân sách cả nước, tăng 12,4 điểm phần trăm so với năm 2010. Trong đó, khu vực kinh tế ngoài nhà nước chiếm 16,9%, tăng 7,9 điểm phần trăm so với năm 2010; hai con số tương ứng của khu vực nhà nước là 13,9% và giảm 0,5 điểm phần trăm; của khu vực FDI là 13,4% và tăng 5 điểm phần trăm.

Đóng góp vào GDP

Về đóng góp vào GDP, năm 2022, khu vực kinh tế ngoài nhà nước đóng góp 50%. Tỷ lệ này gần như không thay đổi trong giai đoạn 2010-2022. Tỷ phần đóng góp vào GDP của khu vực kinh tế nhà nước và FDI lần lượt là 21% và 20,5%, còn lại là thuế trừ trợ cấp. Tuy nhiên, con số 50% nêu trên bao gồm khu vực ngoài doanh nghiệp với gần 70% người lao động cả nước đang làm việc; và con số của khu vực kinh tế nhà nước bao gồm cả khu vực công.

GDP tính theo phương pháp thu nhập gồm: thu nhập của người lao động, lợi nhuận của chủ doanh nghiệp, trả lãi cho việc sử dụng vốn, thuê đất và các loại tài sản khác, và thuế nộp cho Nhà nước. Với số liệu thống kê có sẵn, có thể tính toán được thu nhập của người lao động, lợi nhuận của chủ doanh nghiệp, và một phần thuế nộp cho Nhà nước (gồm thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế giá trị gia tăng). Kết quả được thể hiện trong bảng 1.

Kết quả cho thấy, tổng ba nguồn (gồm thu nhập của người lao động, lợi nhuận trước thuế của doanh nghiệp và thuế giá trị gia tăng) của loại hình doanh nghiệp ngoài nhà nước là 18,4% GDP, trong khi hai con số tương ứng của doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nhà nước (DNNN) lần lượt là 14,7% và 6,4%.

Theo số liệu được dẫn ở trên, các doanh nghiệp FDI đóng góp 20,5% vào GDP. Như vậy, ước tính, phần giá trị gia tăng liên quan đến thuê đất, thuê vốn, thuê các tài nguyên khác và nộp ngân sách khác của các doanh nghiệp FDI bằng 5,8% GDP.

Theo số liệu thống kê, nguồn vốn kinh doanh của các doanh nghiệp tư nhân chiếm 59,38% tổng nguồn vốn của các doanh nghiệp, con số này của các DNNN là 20,43% và doanh nghiệp FDI là 21,19%. Thêm vào đó, tổng trang bị tài sản cố định của các doanh nghiệp tư nhân cũng cao hơn hẳn hai nhóm còn lại. Điều này có nghĩa là đóng góp vào GDP từ thuê đất, thuê vốn, thuê các tài nguyên khác và nộp ngân sách khác của các doanh nghiệp tư nhân khó có thể thấp hơn mức 5,8% GDP của các doanh nghiệp FDI nêu trên.

Như vậy, khả năng rất cao là GDP do các doanh nghiệp tư nhân tạo ra cao hơn đáng kể so với hai nhóm doanh nghiệp còn lại. Tuy nhiên, hơn 60% việc làm không chính thức đã tạo ra giá trị GDP cao hơn đáng kể so với các doanh nghiệp tư nhân.

Tóm lại, những phân tích nêu trên cho thấy, trong ba thành phần kinh tế, các doanh nghiệp tư nhân trong nước đang đóng vai trò quan trọng nhất trong nền kinh tế. Tuy nhiên, các doanh nghiệp tư nhân chưa đóng được vai trò lớn nhất về tạo việc làm cho người dân và của cải cho toàn xã hội. Đây đang là vai trò của hơn 60% việc làm không chính thức. Nói cách khác là khu vực không chính thức đang đóng vai trò quan trọng nhất về tạo việc làm và của cải cho cả xã hội. Vai trò này cần phải giảm càng nhiều và càng nhanh càng tốt. Với thực tế ở Việt Nam, đây là vai trò mà các doanh nghiệp tư nhân cần đảm đương.

Huỳnh Thế Du