Việt Nam còn nhiều dư địa thúc đẩy thương mại-đầu tư trong khu vực ASEAN
ASEAN hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ tư của Việt Nam, sau Hoa Kỳ, Trung Quốc và Liên minh châu Âu.
Ông Nguyễn Trường Thi, Phó Giám đốc Sở Công Thương Thành phố Hồ Chí Minh phát biểu tại hội thảo. (Ảnh: Xuân Anh/TTXVN)
Thị trường ASEAN có quy mô tiêu dùng ngày càng lớn, còn nhiều dư địa cho doanh nghiệp Việt Nam khai thác, song cũng đòi hỏi các doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật, xuất xứ ngày càng cao.
Đây là nội dung được các chuyên gia chia sẻ tại hội thảo “Cộng đồng Kinh tế ASEAN và tận dụng các cam kết trong các hiệp định thương mại tự do đối với mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam” do Bộ Công Thương tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 14/11.
Bà Nguyễn Việt Chi, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách Thương mại đa biên, Bộ Công Thương thông tin: Sau 30 năm tham gia ASEAN, khu vực này vẫn là một trong những đối tác kinh tế-thương mại quan trọng nhất của Việt Nam.
Quan hệ thương mại song phương tăng trưởng ổn định và đạt nhiều kết quả đáng kể. ASEAN hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ tư của Việt Nam, sau Hoa Kỳ, Trung Quốc và Liên minh châu Âu.
Số liệu Cục Hải quan cho thấy, năm 2024, xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN đạt gần 36,9 tỷ USD, tăng 13,3% so với năm 2023 và chiếm hơn 9% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước.
Trong 9 tháng năm 2025, xuất khẩu sang khu vực này đạt 28,5 tỷ USD, tăng 2,8% so với cùng kỳ. ASEAN tiếp tục là thị trường giàu tiềm năng nhờ dân số khoảng 700 triệu người, vị trí địa lý gần gũi, chi phí logistics thấp và thị hiếu tiêu dùng có nhiều nét tương đồng.
Đây là cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam dễ dàng đáp ứng các yêu cầu về chất lượng và giá thành, đồng thời tạo bước đệm vươn tới các thị trường khó tính hơn.
Theo bà Nguyễn Việt Chi Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) được thành lập từ năm 2015 nhằm xây dựng một thị trường và cơ sở sản xuất thống nhất, thúc đẩy lưu chuyển tự do hàng hóa, dịch vụ, đầu tư và lao động có tay nghề; nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập sâu hơn vào kinh tế toàn cầu. Để hiện thực hóa mục tiêu này, ASEAN đã đàm phán và thực thi nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA).
Những FTA này giúp doanh nghiệp mở rộng hợp tác, đa dạng hóa thị trường, tăng sức cạnh tranh và tham gia sâu vào chuỗi giá trị khu vực. Việt Nam hiện tham gia 8 FTA trong khuôn khổ ASEAN và ASEAN với các đối tác, đồng thời đang cùng ASEAN đàm phán thêm một FTA mới.
Về định hướng chiến lược dài hạn của ASEAN, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 tại Malaysia tháng 10/2025, các nhà lãnh đạo đã thông qua Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 và các kế hoạch triển khai ba trụ cột: Chính trị-An ninh, Kinh tế, Văn hóa-Xã hội.
Kế hoạch Chiến lược Cộng đồng Kinh tế ASEAN 2026–2030 đặt ra 6 định hướng, 44 mục tiêu và 192 nhiệm vụ, hướng tới mục tiêu đưa ASEAN trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới.
Do đó, Bộ Công Thương đang tích cực hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng cơ hội hợp tác với ASEAN, đa dạng hóa và phát triển bền vững thị trường xuất khẩu.
Ông Nguyễn Trường Thi, Phó Giám đốc Sở Công Thương Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: Sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, Thành phố Hồ Chí Minh có tiềm năng phát triển theo “cấp số nhân” về nguồn lực, quy mô và năng lực doanh nghiệp.
Hiện nay, Thành phố Hồ Chí Minh đã trở thành siêu đô thị đặc biệt, dẫn đầu cả nước về GRDP, kim ngạch xuất nhập khẩu và nhiều chỉ số kinh tế quan trọng khác.
Bà Nguyễn Việt Chi, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách Thương mại đa biên, Bộ Công Thương phát biểu tại hội thảo. (Ảnh: Xuân Anh/TTXVN)
Trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động liên tục, ngành công thương Thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành, hiệp hội để hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực phòng vệ thương mại, đáp ứng quy tắc xuất xứ nhằm tránh rủi ro từ thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp và chuyển tải bất hợp pháp.
Hiện Thành phố Hồ Chí Minh có hơn 400.000 doanh nghiệp, tất cả đều cần được cập nhật kịp thời thông tin, chính sách, quy định mới, cũng như các nội dung Bộ Công Thương đang đàm phán với các đối tác, để tận dụng tốt nhất các ưu đãi và hạn chế rủi ro trong thương mại quốc tế.
Cung cấp bức tranh tổng quan về hiệu quả hợp tác kinh tế ASEAN, ông Quyền Anh Ngọc, Trưởng phòng ASEAN, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương, cho biết: Sau 10 năm thực thi kế hoạch tổng thể AEC, GDP của ASEAN đã tăng từ 2.500 tỷ USD lên 3.800 tỷ USD. Tổng kim ngạch thương mại tăng từ 2.300 tỷ USD lên 3.500 tỷ USD, trong đó thương mại nội khối tiếp tục chiếm tỷ trọng lớn nhất.
ASEAN là một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam, cơ cấu xuất khẩu đang nâng cấp cả về chất lượng và giá trị. Việt Nam cũng trở thành điểm đến đầu tư hấp dẫn của các nhà đầu tư trong và ngoài khu vực.
Tuy nhiên, xuất khẩu theo FTA tuy tăng nhưng tỷ lệ tận dụng ưu đãi còn biến động. Nhóm hiệp định truyền thống giữ mức tận dụng cao nhưng có dấu hiệu giảm.
Hiệp định Thương mại Tự do ASEAN – Ấn Độ (AIFTA) vẫn dẫn đầu về tỷ lệ tận dụng dù giảm nhẹ, cho thấy doanh nghiệp am hiểu quy tắc xuất xứ tại thị trường Ấn Độ.
Hiệp định Thương mại Tự do ASEAN - Hàn Quốc (AKFTA)và Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA) duy trì mức tận dụng ưu đãi trên 50%, khẳng định vai trò quan trọng của thị trường Hàn Quốc.
Ngược lại, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) còn dư địa rất lớn nhưng doanh nghiệp chưa khai thác hiệu quả, mới chỉ đạt 1,83%.
Ông Quyền Anh Ngọc cũng nhấn mạnh hướng phát triển dài hạn của ASEAN không chỉ tập trung vào xóa đói giảm nghèo, tốc độ tăng trưởng hay thu nhập bình quân mà hướng tới phát triển bền vững, tạo nền kinh tế thịnh vượng chung. Khối sẽ duy trì thị trường chung và cơ sở sản xuất thống nhất, với lực lượng lao động tay nghề cao, tăng trưởng hiệu quả và sáng tạo.
Ông Vũ Xuân Hưng, Trưởng phòng Pháp chế và Xác nhận chứng từ thương mại, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh (VCCI - HCM), nêu thực tế: Việt Nam đang tập trung xuất khẩu chủ yếu sang Hoa Kỳ, EU và Trung Quốc, trong khi thị trường ASEAN với khoảng 700 triệu dân, vị trí gần, chi phí logistics thấp và cơ hội khai thác ưu đãi thuế qua 8 FTA đã có hiệu lực và 1 FTA đang đàm phán vẫn chưa được tận dụng đầy đủ.
Hiện nay, mỗi quốc gia ASEAN áp dụng hàng rào phi thuế quan khác nhau, ngày càng chặt chẽ, đặc biệt về truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn kỹ thuật, ghi nhãn hàng hóa, cùng xu hướng gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại, tạo thách thức cho doanh nghiệp Việt Nam.
Theo ngành hàng, lĩnh vực điện tử dù Việt Nam là trung tâm lắp ráp nhưng giá trị gia tăng còn thấp, cần chuyển dần từ gia công sang thiết kế và sản xuất linh kiện, tận dụng ưu đãi thuế, đồng thời chú trọng sản xuất thân thiện môi trường, tiết kiệm năng lượng và dịch vụ hậu mãi để tạo khác biệt.
Ngành gỗ, vốn là thế mạnh xuất khẩu, có nhu cầu lớn tại ASEAN nhưng vẫn dễ xảy ra gian lận xuất xứ, do đó doanh nghiệp cần đảm bảo nguồn gốc gỗ hợp pháp và điều chỉnh mẫu mã phù hợp với thị hiếu từng nước.
Trong khi đó, nông sản tiếp cận dễ nhưng tính cạnh tranh cao, đòi hỏi đầu tư chế biến sâu, tiêu chuẩn hóa bao bì và nhãn Halal, đăng ký thương hiệu, nâng cao khả năng truy xuất nguồn gốc và phát triển mạng lưới phân phối.
Các chuyên gia khẳng định, với tiềm năng lớn, ASEAN vẫn là thị trường chiến lược mà doanh nghiệp Việt Nam cần tập trung khai thác; đồng thời, nâng cao năng lực hội nhập, tận dụng các FTA và chuẩn bị cho các cơ hội mới từ các hiệp định sắp tới.
Trong bối cảnh đó, ngành công thương và các hiệp hội cần tăng cường hỗ trợ, hướng dẫn doanh nghiệp thực hiện quy tắc xuất xứ, phòng vệ thương mại và tận dụng tối đa ưu đãi từ thị trường ASEAN./.
