Xây dựng Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19: Một biểu tượng tinh thần vĩnh cửu mang ý nghĩa nhân văn

Việc làm đầy trách nhiệm thiêng liêng và nghĩa tình

Trong suốt thời gian dịch bệnh xảy ra TPHCM có hơn 23.000 người đã ra đi mãi mãi vì đại dịch Covid-19, khoảng 1.500 trẻ em mồ côi cha mẹ, cùng với những thiệt hại nặng nề về kinh tế, tinh thần và xã hội trong thời gian giãn cách. Khi đại dịch kết thúc, TPHCM đã biến sự mất mát đau thương đến sự hồi sinh thần tốc; tri ân tinh thần đoàn kết, chung sức đồng lòng; lời nhắc nhở cho các thế hệ tương lai.

Để tưởng niệm nạn nhân và tri ân tinh thần đồng lòng của người dân, TPHCM chủ trương chuyển khu đất số 01 đường Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài thành công viên, trong đó bố trí triển khai xây dựng đài tưởng niệm đồng bào, cán bộ, chiến sĩ hy sinh, tử vong vì đại dịch Covid-19. Thành phố đặt mục tiêu hoàn thành công trình trước Tết Nguyên đán 2026.

Đài tưởng niệm "Ngọn lửa vĩnh cửu" tưởng nhớ nạn nhân Covid-19 ở Tây Ban Nha

Chủ trương xây dựng Đài tưởng niệm là một việc làm rất ý nghĩa, thiêng liêng và rất nghĩa tình, không chỉ là nơi để tưởng nhớ người đã khuất, mà còn là biểu tượng của lòng nhân ái và sự tử tế mà người dân TPHCM đã thể hiện trong đại dịch. Đây là một hành động nhân văn cần được trân trọng. Công trình sẽ là lời nhắc nhở thường xuyên để mỗi người trân trọng cuộc sống hiện tại hơn và luôn giữ gìn những giá trị đẹp đẽ của tình người đã được khơi dậy trong đại dịch. Mong rằng công trình sẽ là một "không gian chữa lành" thực sự, giúp những gia đình chịu mất mát có nơi để gửi gắm nỗi nhớ, tìm sự bình yên và nhiều thế hệ Nhân dân thành phố chiêm nghiệm về ý nghĩa của sự sống. Việc TPHCM lấy ý kiến rộng rãi của Nhân dân cho thấy sự trân trọng và mong muốn xây dựng một biểu tượng tinh thần vĩnh cửu và ý nghĩa, không phô trương, nhưng cũng thể hiện một tinh thần tôn trọng và đoàn kết đầy sức mạnh.

Những đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 nổi tiếng trên thế giới

Đài tưởng niệm - mang tên "Onument" - tưởng nhớ khoảng 32.000 người đã qua đời vì virus tại Bỉ, trong đó có 3.500 người ở khu vực Thủ đô Brussels.

Tọa lạc tại Công viên Osseghem bên cạnh Atomium, Smets bày tỏ hy vọng rằng đài tưởng niệm sẽ là nơi để lặng lẽ "suy ngẫm và tưởng nhớ" các nạn nhân của virus, "tránh xa sự hối hả của cuộc sống thường nhật trong thành phố". Vòng tròn ở Brussels bao gồm 13 khối riêng biệt, gợi nhớ đến ngày 13/3/2020 - ngày phong tỏa đầu tiên. Đài tưởng niệm "Onument" tưởng nhớ những người đã qua đời trong đại dịch đã được khánh thành vào thứ Tư, ngày 13/3 - đúng 4 năm kể từ ngày Bỉ ban bố lệnh phong tỏa đầu tiên trong đợt bùng phát dịch Covid-19.

Một trong những công trình ấn tượng nhất là Đài tưởng niệm Covid-19 - Biểu tượng của Vinh danh, Tưởng niệm và Kiên cường. Công trình đang được xây dựng tại Khu Y tế Illinois, thành phố Chicago - Mỹ , dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2025. Tác phẩm bao gồm 5 cấu trúc bằng thép không gỉ, cao khoảng 8 mét, có thể phát sáng nhiều màu sắc. Thiết kế lấy cảm hứng từ hoa bồ công anh và hình dạng virus SARS-CoV-2, tượng trưng cho sự lan tỏa toàn cầu và khả năng tái sinh.

Công trình mang ba ý nghĩa: tưởng nhớ các nạn nhân của đại dịch, tri ân đội ngũ tuyến đầu, đồng thời khẳng định tinh thần kiên cường và sức mạnh phục hồi của con người sau Covid-19.

Tại Tây Ban Nha, chính phủ đã lắp đặt đài tưởng niệm này để tưởng nhớ gần 40.000 người đã qua đời vì virus Corona trên khắp đất nước trong thời gian kỷ lục. Đây là một công trình kiến trúc hình tròn, màu đen, được đặt trên bệ cao vài cm so với mặt đất. Ngọn lửa sẽ cháy liên tục nhờ các bình butan bên trong. Các tấm đá granit cũng đã được lắp đặt làm đế tượng đài ngọn lửa vĩnh cửu với tấm bảng khắc dòng chữ: "Ngọn lửa của các bạn sẽ không bao giờ tắt trong trái tim chúng tôi. Để tưởng nhớ những người đã khuất trong đại dịch Covid-19".

Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 tại Chicago - Mỹ có hình hoa bồ công anh. Ảnh: Georgia Southern Megazine

Độc đáo và mang đậm nét văn hóa Việt Nam

Việc chọn khu đất số 01 Lý Thái Tổ để xây dựng đài tưởng niệm có diện tích khoảng 4,4ha, nằm giữa 3 tuyến đường Lý Thái Tổ - Trần Bình Trọng - Hùng Vương, nơi còn dấu tích cụm biệt thự nhà Chú Hỏa (7 căn) là một phần ký ức đô thị Sài Gòn. Đây là một vị trí quá thuận lợi và phù hợp vì không gian đủ rộng, làm thành một công viên cây xanh bên cạnh tượng đài tưởng niệm, vừa bảo đảm mảng xanh cho Thành phố mà cũng là "bình phong" để vừa bảo đảm sự tôn nghiêm, vừa tránh ảnh hưởng đến đời sống người dân phía đối diện.

Theo quan điểm văn hóa và lịch sử, TPHCM nên xây dựng đài tưởng niệm hình khối nhẹ nhàng có hồ nước vuông rộng 2.500m2, (cạnh 50x50m), cạnh hồ nước 50m, cũng là biểu tượng 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Ở vị trí chính giữa hồ nước là tượng đài tưởng niệm được thiết kế giản đơn nhưng truyền tải đủ thông điệp, ấn tượng và gây sự xúc động. Việc một đài tưởng niệm có nước luôn chảy sẽ rất tạo một năng lượng sinh khí hài hòa và giảm thiểu phần nào sự bi lụy, nỗi đau thương mà và nước cũng hướng tới sự hồi sinh và phát triển mạnh mẽ ở tương lai.

Yếu tố này về mặt tâm lý đã có nhiều nghiên cứu trên thế giới trong việc sử dụng hồ nước đang phun kèm theo hiệu ứng ánh sáng nhiều màu sắc và âm nhạc theo chủ đề, trong việc xây dựng tượng đài tưởng niệm các sự kiện mang nhiều ký ức đau thương. Giải pháp dùng nước kết hợp trong đài tưởng niệm đã được áp dụng xây dựng Đài tưởng niệm và Bảo tàng 11/9 - một khu phức hợp tưởng niệm nằm ở địa điểm trước đây của Trung tâm Thương mại Thế giới tại Manhattan, New York, được xây dựng để tưởng nhớ hơn 3.000 người thiệt mạng trong vụ tấn công khủng bố ngày 11/9/2001. Công trình bao gồm 2 hồ nước hình vuông lớn ở khu vực mà hai tòa tháp đôi sụp đổ, nay được gọi là Ground Zero.

Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 sẽ là đài tưởng niệm thứ 4 trên thế giới nếu hoàn thành vào cuối năm 2025. Nếu có hồ nước 2.500m2 trồng sen xung quanh tượng đài chính thì sẽ là một biểu tượng rất riêng và đặc biệt so với các tượng đài khác trên thế giới. Vì hoa sen - một loài quốc hoa của dân tộc Việt Nam, của thành phố mang tên Chủ Tịch Hồ Chí Minh vĩ đại và hoa sen cũng là biểu tượng của sự linh thiêng và hướng về tương lai, không gian mang tính kỷ niệm, không quá bi tráng nhưng cũng phải toát lên một nét riêng có sự yên bình, có hương và màu sắc của sen, của tinh thần tưởng nhớ những người đã mất trong đại dịch.

Trong khuôn viên quần thể dự án hoàn toàn có thể tận dụng 7 căn biệt thự của Chú Hỏa để cải tạo xây dựng nhà trưng bày, bảo tàng, nhà văn hóa, thư viện hình ảnh, khu đọc sách, khu thờ tự các nạn nhân trong "Cuộc chiến chống chọi dịch bệnh Covid-19" trong khuôn viên Đài tưởng niệm.

Đài tưởng niệm - mang tên "Onument" tại Vương quốc Bỉ

Tóm lại, việc quy hoạch và thiết kế Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 tại TPHCM đòi hỏi phải vận dụng đa dạng các giải pháp nghệ thuật và am hiểu kiến trúc để tái hiện một cách sâu sắc toàn bộ sự kiện đã diễn ra. Mục tiêu quan trọng nhất là tạo được sự đồng cảm mãnh liệt của Nhân dân. Mục đích chính là để người xem hiện tại và sau này hiểu được những khó khăn, vất vả, sự hy sinh của các lực lượng tuyến đầu và cả những mất mát, đau thương của một thời kỳ dịch bệnh Covid-19 diễn ra. Làm được như vậy thì các thế hệ mai sau khi nhìn lại mới có thể thấu hiểu trọn vẹn những gì đã diễn ra trong quá khứ, để biến đó thành sức mạnh góp phần xây dựng TPHCM ngày càng phồn vinh, thịnh vượng và trở thành biểu tượng của sức mạnh đại đoàn kết của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Thành phố.

Nhà sử học PHAN NGỌC DŨNG