Xem xét điều chỉnh lại cơ cấu nguồn vốn và phân kỳ đầu tư

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành phiên họp. Ảnh: Phạm Thắng

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành phiên họp. Ảnh: Phạm Thắng

Cần xác lập mục tiêu thu hẹp chênh lệch về cơ sở vật chất, chất lượng giáo dục giữa các vùng miền

Các ĐBQH thống nhất cao việc phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026 - 2035. Đây là quyết sách có ý nghĩa chiến lược lâu dài theo chủ trương, đường lối của Đảng; tạo nền tảng vững chắc để phát triển con người, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ công cuộc công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

Về mục tiêu của Chương trình, ĐBQH Nguyễn Tâm Hùng (TP. Hồ Chí Minh) tán thành với định hướng chuẩn hóa và hiện đại hóa toàn diện hệ thống giáo dục và đào tạo. Tuy nhiên, để bảo đảm tính công bằng và bền vững, đại biểu đề nghị cân nhắc bổ sung rõ hơn mục tiêu thu hẹp chênh lệch về cơ sở vật chất, chất lượng giáo dục và cơ hội học tập giữa đô thị - nông thôn - miền núi - hải đảo - vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Thực tế thời gian qua cho thấy sự phân hóa lớn giữa các vùng miền, nếu không xác lập mục tiêu này từ đầu, nguồn lực dễ tập trung vào nơi đã tốt, trong khi nơi yếu vẫn yếu.

ĐBQH Nguyễn Tâm Hùng (TP. Hồ Chí Minh) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Về nguyên tắc phân bổ vốn ngân sách trung ương tại khoản 6, Điều 1, đại biểu đồng tình với nguyên tắc ưu tiên địa phương khó khăn, nhưng cũng đề nghị cân nhắc thiết lập cơ chế giám sát độc lập đối với đầu tư cơ sở vật chất và mua sắm thiết bị dạy học, nhằm chấm dứt tình trạng mua sắm lãng phí, sai nhu cầu hoặc thiết bị không sử dụng. “Đây là nội dung cấp thiết để bảo vệ ngân sách nhà nước và nâng hiệu quả đầu tư công cho giáo dục và đào tạo”, đại biểu nhấn mạnh.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

Về giải pháp và cơ chế quản lý - điều hành Chương trình tại khoản 8, Điều 1, theo đại biểu, cần cân nhắc bổ sung cơ chế ưu đãi, bảo đảm rủi ro pháp lý, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư khi doanh nghiệp tham gia đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực và chuyển đổi số giáo dục theo hình thức đối tác công tư (PPP), để đa dạng nguồn vốn thực hiện chương trình. Theo đại biểu, nguồn lực xã hội hóa minh bạch sẽ giảm áp lực lên ngân sách nhà nước và tạo điều kiện thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong giáo dục.

Dự án thành phần 1 về cơ sở vật chất của Chương trình xác định bảo đảm cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu thực hiện chương trình giáo dục mầm non và giáo dục phổ thông có kinh phí là 80.000 tỷ đồng.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

ĐBQH Trần Hoàng Ngân (TP. Hồ Chí Minh) đề nghị cần tăng khoản kinh phí này, đặc biệt trong tình hình hiện nay, khi biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt - "bão chồng lũ, lũ chồng bão" thì việc đầu tư xây dựng cơ sở giáo dục, trường học an toàn thích ứng với biến đổi khí hậu là hết sức quan trọng.

ĐBQH Trần Hoàng Ngân (TP. Hồ Chí Minh) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Đại biểu cũng cho rằng, cần có giải pháp dài hạn trước sự biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt như hiện nay. Xây dựng mới trường tại các địa phương thường bị ảnh hưởng thiên tai, lũ lụt cần bảo đảm vừa là cơ sở giảng dạy, vừa có thể xem là nơi trú ẩn khi lũ tăng nhanh để bảo vệ sức khỏe và tính mạng nhân dân. Bên cạnh đó, việc xây dựng trường học hiện nay cần có thêm phòng học, trang thiết bị cho việc dạy học Anh văn, dạy học STEAM để giới trẻ quan tâm đến khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Cơ cấu phân kỳ vốn của Chương trình đang dồn quá lớn vào giai đoạn 2031-2035

Phân tích cụ thể về cơ cấu nguồn vốn, nguyên tắc phân bổ và cơ chế thực hiện, ĐBQH Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) nhận thấy, tỷ trọng vốn đầu tư công của Chương trình chiếm đến 83,91% trong giai đoạn 2026-2030 và 90,27% trong giai đoạn 2031-2035; trong khi chi thường xuyên chỉ chiếm tương ứng 10,9% và 5,5%. Theo đại biểu, đây là cơ cấu chưa phù hợp với định hướng đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, bởi chất lượng giáo dục về bản chất phụ thuộc rất lớn vào đầu tư cho con người, đặc biệt là kinh phí dành cho đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý.

ĐBQH Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh

Thực tiễn cũng cho thấy, tỷ lệ giải ngân chi thường xuyên, kinh phí sự nghiệp giáo dục thường thấp hơn nhiều so với vốn đầu tư công, khiến cơ cấu hiện tại càng trở nên kém hiệu quả. Do vậy, đại biểu lưu ý, cách bố trí vốn thiên về xây dựng, mua sắm nhưng lại thiếu nguồn lực cho vận hành, nâng chất lượng tiềm ẩn nguy cơ rơi vào bẫy đầu tư hình thức: có thể xây dựng được nhiều công trình trường lớp khang trang nhưng lại thiếu giáo viên, thiếu năng lực đổi mới phương pháp dạy học và thiếu kinh phí duy trì vận hành thiết bị.

Mặt khác, mức vốn đối ứng yêu cầu đối với các trường đại học, cao đẳng và cơ sở giáo dục nghề nghiệp theo quy định tại dự thảo Nghị quyết là rất lớn. Cơ quan thẩm tra cũng đã nhận định đây là tỷ lệ đối ứng quá cao, chưa hợp lý và khó khả thi, nhất là đối với các trường công lập đang gặp phải nhiều khó khăn về tài chính. Bên cạnh đó, dự thảo chưa làm rõ căn cứ và tiêu chí xác định tỷ lệ đối ứng, chưa phân biệt theo loại hình trường, mức độ tự chủ hay năng lực tài chính, nên dễ dẫn đến mất công bằng giữa các cơ sở giáo dục.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

Đối với phần nguồn vốn huy động hợp pháp khác, đại biểu Thạch Phước Bình cho rằng, các mức vốn 9.143 tỷ đồng cho giai đoạn 1 và 17.030 tỷ đồng cho giai đoạn 2 mới chỉ được nêu về con số, chưa được giải trình làm rõ căn cứ xác định, cũng chưa chỉ ra cụ thể đó là vốn ODA, PPP, tài trợ hay là vốn xã hội hóa. Điều này làm giảm tính khả thi trong bối cảnh cả địa phương và các trường công đều rất hạn chế về khả năng huy động nguồn lực ngoài ngân sách nhà nước.

Do vậy, đại biểu đề nghị cần xem xét điều chỉnh lại tỷ trọng giữa vốn đầu tư công và chi thường xuyên theo hướng tăng tỷ lệ chi cho con người, nhất là kinh phí dành cho đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý, thay vì dồn quá nhiều vốn vào đầu tư xây dựng cơ bản và mua sắm trang thiết bị.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

Việc cơ cấu lại này sẽ phù hợp, vừa góp phần tránh lãng phí vừa giảm nguy cơ chậm giải ngân. Đối với các địa phương khó khăn, đặc biệt là những tỉnh đang nhận bổ sung cân đối từ ngân sách trung ương từ 60% trở lên cần nghiên cứu bỏ yêu cầu vốn đối ứng hoặc áp dụng tỷ lệ đối ứng thấp hơn, đồng thời xây dựng cơ chế phân bổ vốn căn cứ vào mức độ khó khăn thực tế, bảo đảm nguyên tắc công bằng và hỗ trợ đúng đối tượng.

Song song với đó, đại biểu cũng kiến nghị bỏ yêu cầu bắt buộc lồng ghép nguồn vốn đối với các nguồn vốn có cơ chế quản lý, quyết toán khác nhau nhằm tránh gây ách tắc và rủi ro pháp lý trong quá trình thực hiện. Dự thảo cũng cần làm rõ hơn căn cứ xác định phần vốn đối ứng của các trường đại học, cao đẳng và cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên cơ sở phân loại tỷ lệ đối ứng theo mức độ tự chủ, loại hình cơ sở, quy mô đào tạo và năng lực tài chính.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: Phạm Thắng

Cùng quan tâm này, ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) nhận thấy, cơ cấu phân kỳ vốn của Chương trình đang dồn quá lớn vào giai đoạn 2031-2035. Giai đoạn này phân kỳ vốn dự kiến chiếm tới hơn 70% tổng nguồn lực, trong khi giai đoạn 2026-2030 chỉ bố trí tương đương 30% tổng nguồn lực.

Cách phân bổ này khiến 5 năm đầu giai đoạn được xác định phải hoàn thành các mục tiêu mang tính nền tảng như: kiên cố hóa 100% phòng học, bảo đảm nhà công vụ cho giáo viên tại địa bàn khó khăn, đầu tư trọng điểm cho 18 trường cao đẳng, phấn đấu 50% cơ sở giáo dục đại học đạt chuẩn, ít nhất 30% cơ sở giáo dục được đầu tư hiện đại.... Các chỉ tiêu nền tảng rất lớn nhưng lại không có đủ nguồn lực để tạo chuyển biến rõ rệt.

ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

“Việc dồn phần lớn vốn sang giai đoạn sau làm tăng nguy cơ dồn việc, dồn chỉ tiêu, khiến tiến độ thực hiện không bám sát yêu cầu Nghị quyết của Quốc hội. Đặc biệt, trong bối cảnh khả năng cân đối ngân sách sau năm 2030 còn nhiều yếu tố khó dự đoán”. Nhấn mạnh nguy cơ này, đại biểu đề nghị Chính phủ nghiên cứu cơ cấu lại phân kỳ vốn theo hướng tăng tỷ trọng cho giai đoạn 2026-2030, bảo đảm đủ nguồn lực để hoàn thành các mục tiêu nền tảng như kiên cố hóa phòng học, nhà công vụ, bán trú, nội trú và bổ sung giáo viên tại các địa bàn khó khăn.

Đồng thời, theo đại biểu Chu Thị Hồng Thái cần quy định rõ thứ tự ưu tiên vốn, trong đó ưu tiên vốn bố trí trước cho vùng dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới và các xã nghèo nhằm tạo chuyển biến thực chất ngay từ giai đoạn đầu và tránh dồn áp lực sang giai đoạn 2031-2035. Trường hợp thời điểm này thực hiện nhiều chương trình mục tiêu quốc gia, nguồn lực còn hạn chế chưa bố trí được, tôi đề nghị chỉ tiêu giai đoạn 2026-2030 chỉ tập trung vào những nhiệm vụ thật cấp bách và mang tính nền tảng trước.

Thanh Hải