Xuất khẩu thủy sản chậm lại sau quý III, dấu hiệu cảnh báo sớm cho quý IV?

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), kim ngạch xuất khẩu thủy sản quý III/2025 đạt 2,7 tỷ USD, tăng 10% so với cùng kỳ năm trước nhưng giảm so với hai quý đầu năm. Lũy kế 9 tháng đạt 8,36 tỷ USD, tăng 16% so với năm 2024, mức tăng khá tích cực trong bối cảnh thị trường thế giới đầy biến động.

Tuy nhiên, bước sang quý IV, dấu hiệu chững lại đã xuất hiện. Giá trị xuất khẩu tháng 10 đạt khoảng 1,14 tỷ USD, đưa tổng 10 tháng lên 9,31 tỷ USD, tăng 12,9% so với cùng kỳ, thấp hơn mức tăng trưởng bình quân của nửa đầu năm.

Trong cơ cấu sản phẩm, tôm tiếp tục là mặt hàng chủ lực với kim ngạch 3,4 tỷ USD (+22%), cao nhất trong ba năm qua. Cá tra đạt 1,6 tỷ USD (+9%), giữ vị trí thứ hai nhờ phục hồi tại các thị trường CPTPP và Trung Đông. Các nhóm mực, bạch tuộc, cua ghẹ và nhuyễn thể có vỏ đều tăng hai con số, trong khi cá ngừ giảm nhẹ do thiếu nguyên liệu và xung đột tại Trung Đông làm đứt gãy chuỗi cung ứng.

Về thị trường, Trung Quốc và Hồng Kông (Trung Quốc) tiếp tục là khu vực nhập khẩu lớn nhất với 1,8 tỷ USD (+34%), theo sau là Hoa Kỳ (1,4 tỷ USD, +8,4%), Nhật Bản (1,3 tỷ USD, +17%) và EU (884 triệu USD, +13%). Khối CPTPP ghi nhận mức tăng ấn tượng +25%, cho thấy hiệu quả rõ rệt của các hiệp định thương mại tự do trong việc đa dạng hóa thị trường.

Thách thức bủa vây: Thuế, thẻ vàng, biến động tỷ giá và cạnh tranh gay gắt

Dù tăng trưởng tích cực, quý III cũng hé lộ hàng loạt thách thức lớn. Thuế đối ứng 20% từ Mỹ, áp dụng từ tháng 8, đã khiến nhiều doanh nghiệp Việt Nam buộc phải giãn hoặc chuyển hướng đơn hàng. Cùng với đó, các quy định nghiêm ngặt về truy xuất nguồn gốc và bảo vệ động vật có vú biển (MMPA) sắp có hiệu lực từ đầu năm 2026 đang tạo thêm rào cản.

Thẻ vàng IUU của EU vẫn chưa được gỡ bỏ, khiến nhóm hàng hải sản khai thác gặp khó trong việc thâm nhập các thị trường cao cấp. Bên cạnh đó, biến động tỷ giá, chi phí logistics tăng trở lại, cùng sự cạnh tranh khốc liệt từ Ấn Độ, Ecuador, Indonesia tiếp tục làm mỏng biên lợi nhuận của doanh nghiệp Việt Nam.

Trên bình diện toàn cầu, thị trường thủy sản đang trải qua thời kỳ “hỗn loạn”. Sau khi Hoa Kỳ mở rộng cuộc chiến thuế thương mại từ tháng 4/2025, mức thuế thủy sản nhập khẩu đã tăng từ 10% lên tới 50%, khiến các nhà nhập khẩu phải gánh thêm hàng trăm triệu USD chi phí. Riêng thủy sản Trung Quốc chịu mức thuế gộp 170%, kéo theo sự tái cấu trúc mạnh mẽ trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tại Mỹ, tôm - mặt hàng chủ lực - đang bị chi phối bởi thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp, khiến Ấn Độ, Indonesia và Ecuador đều bị ảnh hưởng. Trong khi đó, giá cá hồi, cá rô phi, cá tuyết đều biến động mạnh do thuế quan, hạn ngạch đánh bắt và lệnh cấm nhập khẩu từ Nga, khiến người tiêu dùng buộc phải chuyển hướng sang sản phẩm thay thế.

Giữa khó khăn, VASEP cho rằng vẫn có những “cửa sáng” chiến lược. EU đã bắt đầu nới lỏng một số rào cản kỹ thuật với thủy sản nuôi trồng Việt Nam, mở ra cơ hội tăng trưởng cho tôm và cá tra, hai mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu xuất khẩu. Việc Anh gia nhập CPTPP giúp Việt Nam mở rộng thị trường, tăng cơ hội xuất khẩu sản phẩm chế biến sâu, có giá trị gia tăng cao.

Thị trường Trung Quốc được dự báo vẫn duy trì nhu cầu mạnh đối với thủy sản tươi sống và cao cấp phục vụ chuỗi nhà hàng, khách sạn (HORECA) trong các tháng cuối năm. Các chuyên gia đánh giá đây là cơ hội lớn giúp Việt Nam duy trì kim ngạch toàn ngành năm 2025 ở mức khoảng 10,5 tỷ USD, tăng 5% so với năm 2024, dù quý IV dự kiến giảm hơn 22% so với cùng kỳ.

Bước sang năm 2026, quý I được dự báo sẽ tiếp tục trầm lắng do tác động dây chuyền từ chính sách thuế và MMPA. Tuy nhiên, từ quý II/2026 trở đi, tốc độ phục hồi sẽ phụ thuộc vào khả năng Việt Nam tháo gỡ rào cản IUU, điều chỉnh thuế quan và tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến giá trị cao.

Các chuyên gia cũng nhận định giai đoạn 2025 - 2026 sẽ là bước ngoặt quan trọng của ngành thủy sản Việt Nam. Mô hình cạnh tranh bằng giá thấp không còn phù hợp khi thị trường ngày càng coi trọng chất lượng, bền vững và truy xuất nguồn gốc minh bạch.

VASEP khuyến nghị doanh nghiệp chuyển trọng tâm sang chế biến sâu, đầu tư công nghệ, phát triển sản phẩm có giá trị gia tăng cao, đồng thời tận dụng tốt các hiệp định thương mại tự do mới để mở rộng thị phần. Đây là con đường giúp ngành thủy sản Việt Nam không chỉ vượt qua các rào cản thương mại, mà còn vươn lên mạnh mẽ trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Trang Mai