Gia tăng hiệu quả trong quản lý, sử dụng ngân sách địa phương

Kiểm toán viên nhà nước tác nghiệp tại hiện trường. Ảnh: KTNN.

Phát hiện nhiều hạn chế, tồn tại qua kiểm toán ngân sách địa phương

Hàng năm, KTNN đã tập trung kiểm toán đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, đặc biệt là nguồn ngân sách địa phương. Thông qua hoạt động kiểm toán, KTNN không chỉ xác nhận tính đúng đắn, trung thực của báo cáo quyết toán ngân sách địa phương, mà còn đánh giá việc tuân thủ pháp luật, tính kinh tế, hiệu lực, hiệu quả trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công của các đơn vị được kiểm toán; phát hiện kịp thời hành vi tham nhũng, lãng phí trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công nhằm bảo đảm các nguồn lực tài chính công, tài sản công được sử dụng tiết kiệm, hiệu quả. Qua kiểm toán, KTNN đã phát hiện nhiều hạn chế, tồn tại, bất cập trong công tác quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công tại địa phương.

“Trải qua chặng đường dài thực hiện nhiệm vụ kiểm toán, KTNN đã có những đóng góp to lớn đối với sự phát triển của các địa phương, đặc biệt là công tác quản lý, điều hành ngân sách. Qua kiểm toán, KTNN đã nắm được đầy đủ thông tin về những chính sách cụ thể liên quan đến công tác quản lý kinh tế - xã hội của địa phương, có ý kiến đánh giá và kết luận kiểm toán phù hợp giúp Hội đồng nhân dân (HĐND) trong hoạt động giám sát, thẩm tra, quyết định dự toán ngân sách, phê chuẩn quyết toán ngân sách, quản lý và điều hành ngân sách”, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp (KTNN) - Vũ Ngọc Tuấn.

Cụ thể, về công tác quản lý thu NSNN, qua kiểm toán có tình trạng phổ biến là các địa phương thường lập dự toán thu NSNN thấp hơn khả năng thu thực tế; phân cấp nguồn thu cho ngân sách cấp huyện không đủ để ngân sách cấp huyện chủ động thực hiện những nhiệm vụ chi được giao theo đúng quy định, dẫn tới tình trạng hầu hết các huyện, kể cả các thành phố trực thuộc tỉnh cũng phải nhận trợ cấp cân đối từ ngân sách cấp tỉnh. Về quản lý chi NSNN, qua kiểm toán cho thấy, các địa phương còn tình trạng giao dự toán chi NSNN cho ngân sách cấp dưới và các đơn vị dự toán cấp tỉnh chưa tuân thủ định mức phân bổ dự toán chi thường xuyên…

Bên cạnh đó, một số đơn vị sự nghiệp có thu chưa thực hiện nghĩa vụ với NSNN theo quy định của Luật Quản lý thuế, Luật Thuế Giá trị gia tăng, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp; một số địa phương còn tình trạng bố trí vốn sự nghiệp có tính chất đầu tư cho các dự án đầu tư xây dựng mới các công trình; sử dụng nguồn tăng thu ngân sách chưa đúng nguyên tắc và thứ tự ưu tiên; chi chuyển nguồn sai quy định… Về quản lý, sử dụng vốn đầu tư phát triển, lập và giao dự án còn nhiều hạn chế, tồn tại và sai sót…

Từ thực tiễn kiểm toán trên địa bàn, Kiểm toán trưởng KTNN khu vực V Nguyễn Đức Tín cho biết, hầu hết các cơ quan, đơn vị trên địa bàn đã được kiểm toán thì đều có những chuyển biến tích cực trong công tác quản lý tài chính công, tài sản công. Minh chứng rõ nhất là kết quả thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán ngày càng được các đơn vị nghiêm túc thực hiện; tỷ lệ thực hiện năm sau cao hơn năm trước; các sai sót được đoàn kiểm toán chỉ ra các năm trước dần được chấn chỉnh và không còn lặp lại trong lần kiểm toán sau…

Nhấn mạnh các phát hiện, kiến nghị chấn chỉnh bất cập liên quan đến cơ chế, chính sách đóng vai trò rất quan trọng, Kiểm toán trưởng KTNN khu vực VI Vũ Khánh Toàn cho biết, thông qua hoạt động kiểm toán, hàng loạt văn bản có liên quan đến chính sách, chế độ quản lý tài chính công, tài sản công đã được đề nghị hủy bỏ, bổ sung. Trong quá trình thực hiện kiểm toán, một mặt, KTNN phải dựa vào hệ thống văn bản này để kiểm toán tính tuân thủ; mặt khác, cũng chính từ đó mà phát hiện sự không còn phù hợp, sự bất cập, thậm chí là vô lý... của những quy định trong các văn bản đó. Từ đây, nhiều văn bản đã được đơn vị đề nghị sửa đổi, bổ sung, kể cả hủy bỏ cho phù hợp với thực tế.

Theo Phó Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Hà Minh Hải, công tác kiểm toán nói chung, các Báo cáo kiểm toán nói riêng, là một trong những căn cứ rất quan trọng giúp cho TP. Hà Nội thực hiện quản lý nhà nước một cách hiệu lực, hiệu quả hơn, hoàn thành các chỉ tiêu, nhiệm vụ chính trị đã đặt ra. “Kết quả kiểm toán và báo cáo kiểm toán đã giúp cho Thành phố, lãnh đạo Thành phố có cái nhìn đầy đủ, toàn diện hơn trong công tác quản lý, phát triển kinh tế, đặc biệt là việc khai thác, phân bổ, quản lý, sử dụng nguồn lực hiệu quả hơn. Đối với các đơn vị khi được kiểm toán cũng giúp nhận ra những vấn đề chưa đầy đủ, còn sai sót để kịp thời khắc phục, thực hiện tốt nhiệm vụ được giao” - ông Hải đánh giá.

Những nỗ lực và thách thức

Để có được những phát hiện, kiến nghị kiểm toán nổi bật, trong suốt hành trình vừa qua, KTNN đã nỗ lực và đổi mới mạnh mẽ đối với công tác kiểm toán.

Theo KTNN khu vực VI, kết quả kiểm toán được ghi nhận qua hơn 15 năm xây dựng và phát triển của KTNN khu vực VI không chỉ dừng lại ở con số tăng thu, tiết kiệm chi cho NSNN, mà còn giúp các đơn vị được kiểm toán hoàn thiện công tác quản lý tài chính ngân sách, đưa công tác quản lý tài chính, kế toán vào nề nếp, góp phần tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính công, tài sản công. Tần suất kiểm toán NSĐP hàng năm đã được rút ngắn từ 2 năm 1 lần đến thực hiện kiểm toán hàng năm.

Hiện nay, KTNN khu vực VI đã có đủ năng lực thực hiện kiểm toán NSĐP 5 tỉnh trên địa bàn được giao quản lý hàng năm với đầy đủ cả 3 loại hình kiểm toán: Kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động trong kiểm toán NSĐP. Kết quả kiểm toán đã cung cấp thông tin, số liệu tin cậy cho HĐND các cấp phê chuẩn quyết toán ngân sách và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện các chức năng kiểm tra, giám sát, quyết định trong quá trình quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công…

Chia sẻ về những điểm đổi mới tích cực của KTNN để không ngừng nâng cao chất lượng kiểm toán tại địa phương, Kiểm toán trưởng KTNN khu vực VI Vũ Khánh Toàn nhấn mạnh, trong những năm gần đây, việc đổi mới hoạt động kiểm toán càng được thể hiện rất rõ ràng, quyết liệt, mạnh mẽ.

“Riêng trong năm 2023, Ban cán sự đảng, Tổng Kiểm toán nhà nước đã ban hành trên 5 văn bản để chỉ đạo sự đổi mới trong hoạt động kiểm toán. Điều này được thể hiện trên một số yếu tố cơ bản như: Việc lựa chọn đơn vị kiểm toán phải đi vào chủ đề trọng yếu, trọng tâm, đặc biệt quan tâm đến nội dung giám sát của Quốc hội, nội dung trong các nghị quyết của Quốc hội để lựa chọn các đầu mối kiểm toán. Tiếp đến là giảm đầu mối kiểm toán theo phương châm “Làm ít nhưng chất”; gắn kết, lồng ghép giữa các cuộc kiểm toán trên cùng một địa bàn để giảm thiểu tần suất xuất hiện của hoạt động kiểm toán trên địa bàn, giúp cho địa phương có thời gian thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương”, Kiểm toán trưởng KTNN khu vực VI Vũ Khánh Toàn.

Theo Vụ trưởng Vụ Tổng hợp Vũ Ngọc Tuấn, số lượng cuộc kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách ngày càng tăng, chất lượng kiểm toán ngày càng được nâng cao, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu của thực tiễn quản lý và yêu cầu phát triển của ngành KTNN đã cho thấy sự nỗ lực nhằm đổi mới toàn diện hoạt động kiểm toán của KTNN.

Còn theo Kiểm toán trưởng KTNN khu vực V Nguyễn Đức Tín, để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong hoạt động kiểm toán, đơn vị đã chú trọng đến công tác đào tạo, bồi dưỡng, cũng như chia sẻ kinh nghiệm trong toàn đơn vị. Ngược lại, thông qua hoạt động kiểm toán, trình độ chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ công chức, kiểm toán viên đã không ngừng được nâng cao, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu, nhiệm vụ.

Tuy nhiên hiện nay, các đơn vị kiểm toán khu vực mới chỉ chủ yếu kiểm toán công tác quản lý tài chính công, còn kiểm toán tài sản công ít được chú trọng, mới chỉ bắt đầu kiểm toán đất đai, tài nguyên khoáng sản. Việc chọn mẫu dựa trên rủi ro và trọng yếu kiểm toán mới được thực hiện, chưa thật sự chất lượng để đảm bảo độ tin cậy cao trong việc đánh giá xác nhận tổng thể quyết toán. Bên cạnh đó, hoạt động kiểm toán hiện nay còn thiên về kiểm toán tài chính và kiểm toán tuân thủ, việc phân tích, đánh giá hiệu lực, hiệu quả trong quản lý tài chính công, tài sản công còn hạn chế… Các chủ đề kiểm toán ngày càng đa dạng, phức tạp, nhất là các cuộc kiểm toán chuyên đề thực hiện theo yêu cầu của Quốc hội, Chính phủ. Các quy định pháp luật được bổ sung, sửa đổi thường xuyên để hoàn thiện hệ thống pháp luật của Nhà nước, song đội ngũ kiểm toán viên chưa được đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ kịp thời.

Tập trung khắc phục, đổi mới toàn diện

Thẳng thắn nhận diện hạn chế, khó khăn, những năm gần đây, KTNN đã tập trung khắc phục, đồng thời đổi mới toàn diện đối với hoạt động kiểm toán, đặc biệt là kiểm toán NSĐP, kiểm toán báo cáo quyết toán NSĐP để phục vụ cho hoạt động quản lý, điều hành của địa phương, hoạt động giám sát, cho ý kiến của HĐND các cấp.

Trước khi kiểm toán, tiến hành khảo sát nắm bắt tình hình, thông tin của các đơn vị đầu mối được kiểm toán. Đối với công tác kiểm toán đánh giá việc quản lý thu ngân sách nhà nước, cần chú trọng đánh giá: Công tác thanh tra, kiểm tra thuế theo quy định của Luật Quản lý thuế và theo kế hoạch được giao thông qua chọn mẫu kiểm tra các hồ sơ. Đối với lĩnh vực chi thường xuyên, tổng hợp chi ngân sách thì tập trung đánh giá công tác phân bổ và giao dự toán chi thường xuyên…

Đồng thời, KTNN cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động kiểm toán; không ngừng nâng cấp, hoàn thiện các phần mềm để ứng dụng có hiệu quả hơn trong hoạt động kiểm toán cũng như trong công tác chỉ đạo, điều hành của các cấp lãnh đạo; tổ chức thu thập, cập nhật kịp thời dữ liệu về các đầu mối, đơn vị được kiểm toán để có đầy đủ thông tin trong công tác lập kế hoạch kiểm toán, giúp kiểm toán viên thuận lợi trong khai thác khi thực hiện kiểm toán.

Từ thực tiễn kiểm toán, KTNN khu vực XIII cho rằng, khi tiến hành kiểm toán, đoàn kiểm toán cần chú trọng kiểm toán việc ban hành các văn bản về quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, không chỉ do các địa phương ban hành mà bao gồm cả các văn bản chỉ đạo, quản lý, điều hành của các bộ, ngành trung ương liên quan đến tài chính, tài sản công, thông qua việc yêu cầu các cơ quan quản lý như: Sở Tài chính, Kho bạc, Cục Thuế, Cục Hải quan, Sở Tài nguyên và Môi trường… Trên cơ sở đó, đoàn kiểm toán cần tập trung rà soát, đánh giá tính tuân thủ pháp luật, những kẽ hở có thể bị lợi dụng của các văn bản và tác động về mặt tài chính của những nội dung, quy định chưa đúng quy định của từng văn bản để kiến nghị thu hồi, sửa đổi các quyết định, quy định, hướng dẫn không đúng hoặc không phù hợp, không đúng với quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành.

Bên cạnh đó, để nâng cao chất lượng kiểm toán, các ý kiến cho rằng, đoàn kiểm toán cần tăng cường đổi mới kiểm toán công tác lập và giao dự toán thu, chi NSNN, đặc biệt là trong giao dự toán chi NSNN… Kiểm toán viên cần được tăng cường năng lực phân tích đánh giá tình hình quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công. Thường xuyên giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho mỗi kiểm toán viên với nhiều hình thức đa dạng, thiết thực và sinh động; mặt khác. Đồng thời, cần phải có cơ chế xử lý nghiêm đối với các trường hợp vi phạm đạo đức nghề nghiệp, đặc biệt là đối với những biểu hiện tiêu cực, làm suy giảm uy tín của KTNN.

“Thông qua kiểm toán, KTNN đã góp phần quan trọng vào sự phát triển của địa phương. Kiến nghị của KTNN là kênh thông tin quan trọng giúp HĐND có căn cứ phê chuẩn quyết toán NSĐP. Qua kiểm toán, KTNN đã tư vấn và góp phần giúp HĐND tỉnh hoàn thiện hơn công tác chỉ đạo, điều hành; hỗ trợ cho công tác thẩm tra, giám sát việc quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước, từ đó giúp nâng cao hiệu quả điều hành ngân sách của địa phương”, Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Cà Mau - Dương Huỳnh Khải.

Thái Nhung