2.000 năm ký ức dưới cát bụi Con đường tơ lụa

Những mộ cổ ở Tân Cương, Trung Quốc.

Trong phạm vi rộng lớn của huyện Toksun gần thành phố ốc đảo Turpan (Tân Cương, Trung Quốc), các nhà khoa học đã khai quật hơn 200 ngôi mộ cổ có niên đại hơn 2.000 năm. Những ngôi mộ này cho biết cách người chết được chôn cất, về một khu vực từng nhộn nhịp với hoạt động di cư, nghi lễ và những dấu hiệu đầu tiên của Con đường tơ lụa.

Nghĩa trang cổ lớn nhất vùng Turpan

Với diện tích gần 10.000 mét vuông, khu vực khai quật cho thấy một trong những nghĩa trang cộng đồng lớn nhất lần đầu tiên được phát hiện tại Turpan. Những đống đá hình tròn, vuông xếp chồng lên nhau, xác định các ngôi mộ dường như được chia sẻ bởi hai hoặc nhiều cá nhân, đồng thời là dấu hiệu của một nền văn hóa chôn cất cộng đồng, trái ngược với các ngôi mộ tinh hoa riêng lẻ của miền Trung Trung Quốc cùng thời.

Vương Long - nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Nghiên cứu Turpan, cho biết, nghi lễ chôn cất tại đây cung cấp thông tin về đời sống xã hội của những cư dân đầu tiên trong khu vực. Trái ngược với những bia mộ đơn độc, những ngôi mộ này dường như là của các nhóm gia đình hoặc gia tộc, mong muốn sự hợp nhất ngay cả khi chết.

Nằm trên một thềm đất cao gần một con sông với nguồn cung cấp nước ngọt tốt, nghĩa trang có giá trị đối với các nhóm du mục, họ có thể sử dụng nơi này định cư theo mùa và làm nơi chôn cất linh thiêng.

Những lựa chọn an táng gần nguồn nước không chỉ dành riêng cho địa điểm này. Trên khắp Trung Á, các gò chôn cất của nhóm cư dân du mục hoặc bán định cư ban đầu có xu hướng xuất hiện gần các suối hoặc ven sông. Những khu vực giao nhau như vậy tạo điều kiện thuận lợi cho các nhóm di cư chăn thả gia súc và chôn cất người chết.

Nghĩa trang này hình thành từ trước khi Con đường tơ lụa chính thức mở ra (khoảng năm 114 trước Công nguyên), ẩn mình giữa vùng đất khô cằn nhưng lại giữ vị trí chiến lược. Turpan khi ấy là điểm dừng chân huyết mạch trên tuyến giao thương nối liền Trung Quốc, Tây Á và châu Âu.

Những di chỉ khai quật tại đây không chỉ hé lộ dấu vết của các nền văn minh cổ, mà còn như lời chứng sống động về nhịp điệu buôn bán, trao đổi văn hóa và phong tục đã diễn ra từ hàng nghìn năm trước.

Con đường tơ lụa tồn tại trong hơn 1.500 năm.

Dấu ấn giao thoa văn hóa

Trong quá trình khai quật và phân tích, các nhà khảo cổ tìm kiếm những dấu vết cho thấy sự giao thoa giữa các nền văn hóa, thể hiện qua đồ cúng, gốm, vải vóc hay di cốt người và động vật.

Những chi tiết tinh vi trong cấu trúc, định hướng các ngôi mộ hé lộ những điểm tương đồng giữa truyền thống phương Đông và phương Tây, cho thấy nơi đây từng là không gian bản sắc lai ở vùng chuyển tiếp địa - văn hóa.

Thời Chiến Quốc, trước triều Tần và Hán, là giai đoạn binh đao và chia cắt, nhưng tại các vùng rìa, lại diễn ra tiến trình định cư, hòa giải và hội nhập tương đối ôn hòa. Lưu vực Turpan, nhờ vị trí chiến lược cùng hệ sinh thái đa dạng, đóng vai trò như cửa ngõ giữa văn hóa thảo nguyên Trung Á và Trung Nguyên.

Khi nhà Tần (221 - 206 trước Công nguyên) lập nên đế chế thống nhất đầu tiên và triều Hán (206 trước Công nguyên - 200 Công nguyên) mở rộng sang phía Tây, bao gồm cả Tân Cương, các cộng đồng ở Turpan đứng trước những thay đổi sâu sắc.

Các ngôi mộ ở Toksun, vì thế, trở thành chứng tích quý hiếm cho giai đoạn lịch sử bản lề: Có thể phản ánh tập quán tang lễ của cư dân bản địa dưới ảnh hưởng của quyền lực đế quốc, hoặc là di sản của những nhóm người Hán đầu tiên đặt chân đến biên giới này.

Dẫu đã mang lại nhiều thông tin, phát hiện vẫn để ngỏ hàng loạt câu hỏi: Ai là những người yên nghỉ tại đây? Họ là du mục chăn thả gia súc đóng vai trò tiên phong cho đế chế, hay là cộng đồng lai tạp sống ven rìa? Niềm tin tâm linh nào chi phối nghi thức tang lễ? Đây là nơi an táng tổ tiên định cư, hay của những con người luôn rong ruổi?

Phát hiện tại Toksun là một phần trong nỗ lực khảo sát di sản văn hóa quốc gia của Trung Quốc, ưu tiên những khu vực nhạy cảm về địa - chính trị như Tân Cương. Nghiên cứu này góp phần giải mã bức tranh lịch sử nhiều lớp về những cộng đồng từng sinh sống và yên nghỉ tại vùng đất này.

Trong tương lai, các ngôi mộ ở Turpan có thể vượt ra khỏi giá trị khảo cổ địa phương, trở thành mảnh ghép quan trọng để lý giải cách Trung Hoa cổ đại kết nối với thế giới bên ngoài, cũng như những mối liên hệ bất ngờ với cư dân ở những miền đất xa xôi.

Giữa tầng tầng đất đá của quận Toksun, một chương cổ xưa trong lịch sử di cư, ký ức và giao thoa văn hóa đang dần hé lộ - từng ngôi mộ được khai quật cẩn trọng như lời thì thầm từ quá khứ vọng về hiện tại.

Theo Ancient- origins

Lê Du