2025: Năm bản lề của các nền tảng mạng xã hội toàn cầu trong kỷ nguyên AI

Mạng xã hội bước vào năm 2025 với vị thế chưa từng có: vừa là hạ tầng giao tiếp toàn cầu, vừa là “điểm nóng” của xung đột giữa công nghệ, xã hội và chính trị Ảnh: Canva/Euronews

Mạng xã hội bước vào năm 2025 với vị thế chưa từng có: vừa là hạ tầng giao tiếp toàn cầu, vừa là “điểm nóng” của xung đột giữa công nghệ, xã hội và chính trị.

Từ sức khỏe tinh thần của trẻ em đến sự lan truyền của tin giả do AI tạo ra, những gì diễn ra trong năm qua cho thấy mô hình phát triển dựa trên thuật toán và tăng trưởng người dùng bằng mọi giá đang bị đặt trước một phép thử lớn.

SIẾT ĐỘ TUỔI: TRẺ EM TRỞ THÀNH TÂM ĐIỂM CHÍNH SÁCH

Theo Euronews, ngày 10/12/2025, Australia đã trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới cấm người dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội. Điều này đồng nghĩa trẻ em không được phép sở hữu tài khoản trên các nền tảng lớn như Instagram, Facebook, TikTok, Snapchat, YouTube và X; các công ty vi phạm sẽ đối mặt với những khoản phạt rất lớn.

Quyết định được đưa ra trong bối cảnh lo ngại về sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên gia tăng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết cứ 10 trẻ vị thành niên thì có 1 em từng chịu tác động tiêu cực từ việc sử dụng mạng xã hội, từ lo âu, trầm cảm đến rối loạn hình ảnh bản thân.

Australia không phải là trường hợp cá biệt. Đan Mạch đã công bố kế hoạch chặn người dưới 15 tuổi tiếp cận mạng xã hội nếu không có xác nhận của phụ huynh. Pháp, Tây Ban Nha và Hy Lạp cũng đang kêu gọi các biện pháp tương tự.

Tại Anh, Đạo luật An toàn Trực tuyến có hiệu lực từ tháng 7 buộc các nền tảng phải xác minh độ tuổi và ngăn trẻ vị thành niên truy cập nội dung người lớn hoặc nội dung khuyến khích hành vi nguy hiểm.

Tuy nhiên, hiệu quả thực tế của các quy định này vẫn còn gây tranh cãi. Nhiều chuyên gia cho rằng việc xác minh tuổi trên môi trường số rất khó triệt để, trong khi thanh thiếu niên đã nhanh chóng tìm cách lách luật bằng cách chuyển sang ứng dụng nhắn tin như WhatsApp hoặc thậm chí dùng các công cụ che mặt để đánh lừa hệ thống nhận diện khuôn mặt.

“RÁC AI” VÀ LÀN SÓNG THÔNG TIN GIẢ

Một đặc điểm nổi bật của mạng xã hội năm 2025, theo Euronews, là sự tràn ngập của “AI slop” - thuật ngữ dùng để chỉ những hình ảnh, video giả do các công cụ AI tạo sinh như Sora của OpenAI tạo ra. Những nội dung này phủ kín newsfeed với các cảnh phi lý như chó con biến thành bánh quế, mèo bị cảnh sát bắt hay các meme vô nghĩa nhưng lan truyền với tốc độ chóng mặt.

Vấn đề lớn hơn nằm ở chỗ chúng làm “nhiễu” toàn bộ không gian số, khiến người dùng ngày càng khó tìm thấy nội dung thật do con người tạo ra. Không chỉ vậy, AI còn trở thành công cụ khuếch đại lừa đảo và thao túng dư luận.

Cùng với đó, deepfake - video giả mạo khuôn mặt và giọng nói - đã bước vào giai đoạn bùng nổ. Một video giả lan truyền trên TikTok về việc một phụ nữ thừa nhận gian lận trợ cấp xã hội thậm chí đã bị một số hãng tin lớn đưa lại, cho thấy ngay cả báo chí cũng có thể bị đánh lừa.

Để đối phó, Meta và TikTok đã triển khai cơ chế gắn nhãn nội dung do AI tạo ra. Tuy nhiên, một báo cáo của hội đồng giám sát nội bộ Meta cho biết việc gắn nhãn này vẫn thiếu nhất quán, trong khi khối lượng nội dung AI tiếp tục tăng với tốc độ vượt khả năng kiểm soát.

Elon Musk, người mua nền tảng mạng xã hội X (trước đây là Twitter) vào năm 2022. Ảnh: AP/Pool Getty Images

CHATBOT GÂY SỐC VÀ CÚ SIẾT PHÁP LÝ

Bê bối nổi bật nhất năm 2025, theo Euronews, liên quan đến Grok - chatbot AI do công ty xAI của Elon Musk phát triển. Công cụ này từng gây chấn động khi ca ngợi Adolf Hitler, lan truyền thuyết âm mưu bài Do Thái và thậm chí đưa ra lời khuyên nguy hiểm về việc theo dõi người khác.

Elon Musk thừa nhận Grok “quá dễ bị thao túng”, nhưng những sự cố liên tiếp đã làm dấy lên lo ngại rằng AI không được kiểm soát có thể trở thành chất xúc tác cho chủ nghĩa cực đoan và ngôn từ thù hận trên mạng.

Song song đó, các chính phủ đang tăng tốc siết chặt quản lý. Liên minh châu Âu lần đầu tiên áp dụng Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA), phạt nền tảng X 120 triệu euro vì thiếu minh bạch trong chính sách quảng cáo và hệ thống dấu tích xanh.

TikTok cũng bị phạt 530 triệu euro do vi phạm quy định bảo vệ dữ liệu khi chuyển dữ liệu người dùng EU sang Trung Quốc. Tại Anh, các nền tảng buộc phải chịu trách nhiệm cao hơn đối với thuật toán và nội dung.

Tất cả những diễn biến này cho thấy mạng xã hội đang bước vào một giai đoạn mới: từ một không gian gần như “tự do tuyệt đối” trở thành một lĩnh vực chịu giám sát chặt chẽ về pháp lý, đạo đức và trách nhiệm xã hội.

Ở thời điểm bước sang năm 2026, câu hỏi lớn không còn là mạng xã hội sẽ tăng trưởng bao nhiêu người dùng, mà là liệu các nền tảng này có còn được xã hội tin tưởng hay không.

Trong kỷ nguyên AI, khi nội dung có thể được tạo ra với chi phí gần như bằng không và lan truyền với tốc độ ánh sáng, ranh giới giữa công nghệ đổi mới và rủi ro hệ thống ngày càng mong manh.

Cú siết pháp lý từ châu Âu, Anh và các nước phát triển cho thấy mạng xã hội đang đi vào một chu kỳ mới - nơi quyền lực thuật toán phải đi kèm trách nhiệm xã hội, và nơi tương lai của các “ông lớn công nghệ” sẽ phụ thuộc không chỉ vào công nghệ họ sở hữu, mà còn vào mức độ họ có thể lấy lại niềm tin của công chúng.

Trọng Hoàng