80 năm Quốc khánh: Việt Nam khẳng định cam kết vì sức khỏe sinh sản và bình đẳng giới

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội Chủ nghĩa Việt Nam 2/9, ông đánh giá như thế nào về tiến trình của Việt Nam trong việc thúc đẩy sức khỏe và quyền sinh sản, đặc biệt là đối với phụ nữ và thanh niên, thưa ông?

Tôi may mắn được đi nhiều vùng miền trên khắp Việt Nam và trực tiếp chứng kiến những thay đổi tích cực trong đời sống của phụ nữ, thanh niên và các gia đình. Những thành tựu này là kết quả từ cam kết mạnh mẽ của Việt Nam đối với sức khỏe và quyền sinh sản, cùng sự hợp tác chặt chẽ của UNFPA với Chính phủ và cộng đồng trong gần năm thập kỷ (từ năm 1977). Chúng ta đã cùng nhau đạt được nhiều tiến bộ quan trọng trong việc cải thiện sức khỏe bà mẹ. Ngày nay, nhiều phụ nữ được khám thai định kỳ và tiếp cận dịch vụ chăm sóc có chuyên môn tại các cơ sở y tế địa phương, góp phần đảm bảo thai kỳ và sinh nở an toàn hơn.

Ông Matt Jackson, Trưởng đại diện Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tại Việt Nam tâm huyết với những vấn đề về bình đẳng giới, chăm sóc phụ nữ, trẻ em gái, những người yếu thế trong xã hội.

Thực tế, Việt Nam đã vượt mức xu hướng toàn cầu khi giảm được 46% tỷ lệ tử vong mẹ trong 20 năm qua. Tôi đã gặp gỡ các nữ hộ sinh cộng đồng tại các thôn bản ở các tỉnh Lai Châu, Lào Cai, những người không chỉ cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản thiết yếu mà còn hướng dẫn phụ nữ về dinh dưỡng, chăm sóc trẻ em và sức khỏe sinh sản. Mô hình hộ sinh cộng đồng, hiện triển khai tại 60 xã thuộc 6 tỉnh, đã trở thành nền tảng trong việc nâng cao kết quả sức khỏe bà mẹ và trẻ em, đặc biệt ở những khu vực vùng sâu, vùng xa và vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Đây cũng là nơi mà nỗ lực cần được tiếp tục tập trung vì tỷ lệ tử vong mẹ ở vùng dân tộc thiểu số hiện cao gấp ba lần so với mức trung bình toàn quốc.

UNFPA cũng hỗ trợ Việt Nam trong việc giải quyết bạo lực trên cơ sở giới và bạo lực gia đình thông qua các mô hình dịch vụ tích hợp. Việc thành lập các Trung tâm dịch vụ một cửa (Ngôi nhà Ánh Dương), mang đến cho người bị bạo lực trên cơ sở giới dịch vụ toàn diện chỉ tại một cơ sở, bao gồm tư vấn tâm lý, hỗ trợ pháp lý, chăm sóc y tế, hỗ trợ tài chính và giáo dục cho trẻ em.

Trong năm 2025, tôi rất vinh dự được đồng chủ trì khai trương thêm hai trung tâm mới tại tỉnh Hòa Bình (nay là Phú Thọ) và An Giang và một trung tâm khác sẽ được khai trương vào mùa thu này tại Điện Biên. Trò chuyện trực tiếp với những phụ nữ tìm đến các trung tâm này để được hỗ trợ và bảo vệ, tôi thực sự xúc động trước nghị lực phi thường của họ và càng tin tưởng hơn vào tác động mang tính thay đổi của mô hình dịch vụ lấy người bị bạo lực làm trung tâm.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều việc phải làm để chấm dứt bạo lực trên cơ sở giới và các hủ tục có hại như tảo hôn, hay tư tưởng trọng nam vẫn là ưu tiên cấp thiết. Điều tra quốc gia về bạo lực đối với phụ nữ ở Việt Nam năm 2019 cho thấy cứ mỗi 3 người phụ nữ thì có khoảng 2 người từng bị bạo lực bởi chồng hoặc bạn đời, 90% trong số họ chưa bao giờ tìm kiếm sự giúp đỡ. Do vậy, chúng tôi tập trung vào ba hướng: Hỗ trợ dịch vụ như đường dây nóng quốc gia về bạo lực trên cơ sở giới và các trung tâm dịch vụ một cửa; giải quyết gốc rễ như bất bình đẳng giới để ngăn ngừa bạo lực và thay đổi định kiến xã hội gắn với bạo lực.

Thanh niên có cơ hội cất lên tiếng nói, bày tỏ quan điểm, suy nghĩ của mình về nhiều vấn đề mang tính cấp thiết.

Làm việc cùng thanh niên Việt Nam luôn là điều tuyệt vời. UNFPA hợp tác với Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, các tổ chức LGBTQI+ và các tổ chức của người khuyết tật để thúc đẩy giáo dục giới tính toàn diện trong trường học, trên môi trường trực tuyến và thông qua các sáng kiến cộng đồng. Chúng tôi cũng hỗ trợ các hoạt động vận động do thanh niên dẫn dắt, các nền tảng kỹ thuật số và các chương trình giáo dục đồng đẳng, giúp thanh thiếu niên có kiến thức và sự tự tin để đưa ra quyết định sáng suốt về sức khỏe, các mối quan hệ và tự bảo vệ khỏi các bệnh lây qua đường tình dục, HIV.

Bằng cách trao quyền cho thanh niên, đặc biệt là những nhóm yếu thế, với các kỹ năng lãnh đạo, tham gia chính sách và truyền thông, Việt Nam đang đầu tư vào một thế hệ có khả năng thúc đẩy đổi mới số, bình đẳng giới và phát triển bền vững. Những thành tựu tập thể này cho thấy tiến trình của Việt Nam trong việc thúc đẩy quyền tự chủ sinh sản và bình đẳng giới. UNFPA tự hào đồng hành cùng Việt Nam trên chặng đường này và cam kết tiếp tục đảm bảo mang đến một thế giới nơi việc mang thai được mong muốn, mọi ca sinh nở đều an toàn và tiềm năng của mỗi người trẻ tuổi đều được phát huy.

Khi Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới với cả cơ hội và thách thức, từ già hóa dân số, chuyển đổi số cho đến biến đổi khí hậu, theo ông, những ưu tiên chiến lược nào để đảm bảo“không ai bị bỏ lại phía sau”?

Thứ nhất, quyền tự chủ sinh sản trong suốt vòng đời là yếu tố then chốt để bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau. Để đạt được điều này, cần có những dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản chất lượng, giá cả phải chăng, tôn trọng và phù hợp cho tất cả mọi người để thanh thiếu niên có thể nhận tư vấn bảo mật, các cặp đôi có thể tiếp cận biện pháp tránh thai phù hợp, và phụ nữ có thể sinh nở an toàn, với sự tôn trọng và nhân phẩm. Điều này có nghĩa là phải tích hợp kế hoạch hóa gia đình sau sinh, tư vấn hiếm muộn và chăm sóc sức khỏe tinh thần vào dịch vụ thiết yếu có nhạy cảm giới. Bảo hiểm y tế cần giảm gánh nặng chi phí trực tiếp, và nam giới cùng các bé trai cần tham gia vào quá trình để bảo đảm mọi quyết định đều được đưa ra trên cơ sở hiểu biết và tự nguyện.

Thứ hai, UNFPA đang hợp tác với Chính phủ Việt Nam để thúc đẩy quá trình già hóa khỏe mạnh và năng động. Già hóa không phải là một cuộc khủng hoảng, mà là dấu hiệu tích cực của sự phát triển. Tuy nhiên, cần đảm bảo chính sách và hệ thống chăm sóc phù hợp và sẵn sàng ứng phó với sự thay đổi nhân khẩu học. Việt Nam cần tăng cường y tế cơ sở và kết nối với hệ thống chăm sóc dài hạn tại gia đình và cộng đồng, để phụ nữ và gia đình không phải gánh vác một mình. Chúng ta phải hỗ trợ người chăm sóc, chuyên nghiệp hóa vai trò này, đồng thời đảm bảo rằng đô thị và cộng đồng thân thiện với người cao tuổi. Bên cạnh đó, cần khai thác nền “kinh tế tóc bạc” khi người cao tuổi tiếp tục làm việc, làm cố vấn, khởi nghiệp hoặc học thêm kỹ năng mới.

Mô hình ngôi nhà Ánh Dương là nơi hỗ trợ phụ nữ, trẻ em gái bị bạo lực hoặc có nguy cơ bị bạo lực.

Thứ ba, chúng ta phải nỗ lực hơn nữa để chấm dứt bạo lực trên cơ sở giới. Mô hình ngôi nhà Ánh Dương đã chứng minh hiệu quả, hiện đang hoạt động tại 6 tỉnh. Bước tiếp theo là mở rộng quy mô và đảm bảo chất lượng đồng đều, bao gồm đường dây nóng 24/7, tư vấn viên được đào tạo đối với người bị xâm hại tình dục, hỗ trợ pháp lý và sự phối hợp chặt chẽ giữa y tế, công an và tư pháp. Việc phòng ngừa bạo lực trên cơ sở giới cũng cần được tài trợ, thông qua các chương trình làm việc với nam giới và nam thanh niên, xây dựng trường học và nơi làm việc an toàn, đồng thời giải quyết tình trạng bạo lực trực tuyến ngày càng gia tăng. Cần sử dụng bằng chứng để đầu tư vào các can thiệp hiệu quả nhất và mở rộng quy mô những mô hình này.

Thứ tư, dữ liệu cần có tính bao quát. Khi có những nhóm dân số bị “vô hình” trong dữ liệu, họ cũng sẽ bị vô hình trong ngân sách. Hoàn thiện hệ thống đăng ký và thống kê hộ tịch (CRVS) bằng số hóa việc khai sinh, khai tử và nguyên nhân tử vong sẽ giúp Việt Nam có được bức tranh thực tế để cung cấp dịch vụ. Việc phân tách dữ liệu theo giới, tuổi, tình trạng khuyết tật và dân tộc cần trở thành chuẩn mực, để nguồn lực được phân bổ đúng nơi cần nhất đồng thời có thể theo dõi tiến độ và thu hẹp khoảng cách cho người dân vùng sâu vùng xa, người di cư và người khuyết tật.

Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam đã phối hợp trao tặng những bộ đồ dùng thiết yếu hỗ trợ người bị bạo lực và phụ nữ có nguy cơ bị bạo lực tại Bắc Ninh.

Cuối cùng là hệ thống y tế và bảo vệ thích ứng với biến đổi khí hậu. Lũ lụt, bão tố không thể là yếu tố ngăn cản phụ nữ tiếp cận dịch vụ khám thai hay bảo vệ an toàn. Cần xây dựng cơ sở y tế có khả năng chống chịu khí hậu với nguồn điện dự phòng, kho lưu trữ nâng cao, dự trữ sẵn bộ dụng cụ thiết yếu nhằm chăm sóc sức khỏe sinh sản và phẩm giá, triển khai dịch vụ y tế lưu động hoặc từ xa khi đường bị chia cắt. Hỗ trợ bằng tiền mặt hoặc phiếu mua hàng giúp phụ nữ và trẻ em gái có lựa chọn an toàn trong khủng hoảng. Quan trọng nhất, các kế hoạch ứng phó cần được đồng thiết kế và dẫn dắt bởi các nhóm phụ nữ địa phương và cộng đồng dân tộc thiểu số, những người đã có kinh nghiệm thực tế và biết rõ giải pháp nào hiệu quả nhất.

Quốc khánh không chỉ là dịp tưởng niệm một dấu mốc lịch sử trọng đại, mà còn là cơ hội để khẳng định và lan tỏa những giá trị cốt lõi của quốc gia. Theo ông, Việt Nam cần làm gì để tiếp tục phát huy và lan tỏa những giá trị đó, đặc biệt trong thúc đẩy bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ, trẻ em gái và các nhóm yếu thế trong xã hội?

Quốc khánh là dịp để nhìn lại với niềm tự hào và hướng tới tương lai với mục tiêu rõ ràng. Lịch sử của Việt Nam được bồi đắp bởi những giá trị về sự kiên cường, đoàn kết và nhân phẩm và những giá trị này càng trở nên có ý nghĩa trong hành trình phát triển hiện nay.

Nỗ lực chăm lo, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho phụ nữ trên toàn quốc.

Để củng cố và lan tỏa những giá trị đó, Việt Nam cần đặt bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ, trẻ em gái và các nhóm yếu thế ở vị trí trung tâm trong tầm nhìn quốc gia. Điều này có nghĩa là tiếp tục đầu tư vào việc tiếp cận phổ cập các dịch vụ sức khỏe sinh sản chất lượng, đảm bảo mọi phụ nữ và thanh niên đều có thể đưa ra lựa chọn sáng suốt về cơ thể và tương lai của họ. Đồng thời cần mở rộng cơ hội cho phụ nữ và trẻ em gái trong giáo dục, lãnh đạo và thị trường lao động, đồng thời loại bỏ các rào cản khiến một số nhóm, đặc biệt là LGBTQI+ và người khuyết tật, chưa thể phát huy hết tiềm năng.

Một yếu tố quan trọng không kém là giải quyết bạo lực trên cơ sở giới và các hủ tục có hại. Việc mở rộng các mô hình như ngôi nhà Ánh Dương và đường dây nóng quốc gia là minh chứng cho thấy Việt Nam có thể biến các giá trị thành sự bảo vệ thiết thực cho người bị bạo lực, đồng thời giải quyết những chuẩn mực xã hội còn gây cản trở phụ nữ và trẻ em gái.

Việt Nam cũng đã đi tiên phong trong thúc đẩy hòa nhập khi bảo đảm các nhóm dễ bị tổn thương như người cao tuổi, người khuyết tật, người di cư và cộng đồng dân tộc thiểu số được tham gia vào quá trình hoạch định và ra quyết định quốc gia. Khi tiếng nói của mọi người được lắng nghe, khi phụ nữ và trẻ em gái được thực hiện đầy đủ quyền của mình, xã hội sẽ trở nên bền vững và thịnh vượng hơn. UNFPA sẵn sàng tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam hiện thực hóa tầm nhìn đó, bởi khi bình đẳng và nhân phẩm được bảo vệ, các giá trị cốt lõi của dân tộc không chỉ được giữ gìn, mà còn được củng cố cho các thế hệ tương lai.

Sau khoảng thời gian sinh sống và làm việc tại Việt Nam, ông có những ấn tượng gì về đất nước và con người nơi đây. Đặc biệt trong dịp cả nước đang chuẩn bị kỷ niệm Quốc khánh 2/9, ông cảm nhận thế nào về không khí phố phường những ngày này?

Một trong những trải nghiệm đáng nhớ nhất của tôi tại Việt Nam là chứng kiến sự tận tâm và nghị lực của người dân Việt Nam, đặc biệt trong việc thúc đẩy bình đẳng giới và cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ y tế cho tất cả mọi người. Tôi nhận thấy có một tinh thần cộng đồng sâu sắc, cũng như sự nỗ lực để truyền thống trở nên bao trùm hơn với nhiều nhóm đối tượng khác nhau. Đây là một ấn tượng mạnh mẽ, nhắc nhở chúng ta rằng phát triển bền vững phải được bắt rễ từ cộng đồng địa phương và hành vi hòa nhập của tất cả mọi người.

Khắp các con đường, ngõ nhỏ tại Hà Nội rợp bóng cờ hoa rực rỡ.

Trong dịp kỷ niệm Quốc khánh 80 năm, Hà Nội đang chuẩn bị rất sôi nổi. Mỗi sáng trên đường đi làm qua Quảng trường Ba Đình, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, tôi thấy rõ không khí chuẩn bị cho sự kiện trọng đại này. Nhiều tuyến phố rực rỡ cờ hoa, ngay cả con phố và khu căn hộ tôi ở cũng được trang hoàng. Đây thực sự là một chiến dịch toàn thành phố! Không chỉ ở tại Hà Nội, tôi vừa mới đi công tác tại TP Hồ Chí Minh, Long Xuyên (An Giang), Nha Trang, Đà Nẵng, Lào Cai, Lai Châu và Bến Tre, ở đâu cũng tràn đầy không khí tưng bừng kỷ niệm.

Tới đây là lần thứ ba tôi đón lễ Quốc khánh của Việt Nam, tôi luôn ấn tượng với cách người dân kỷ niệm ngày lễ này. Tại Hà Nội, tôi vinh dự được mời tham dự lễ kỷ niệm tại Quảng trường Ba Đình, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, một khoảnh khắc trang nghiêm và xúc động để tưởng nhớ những hy sinh, gian khổ mà nhân dân đã trải qua để giành độc lập 80 năm trước. Năm nay, tôi cũng rất mong chờ buổi diễu hành mừng đại lễ, tôi cũng sẽ tham dự cùng các đồng nghiệp tại Liên Hợp Quốc, như một dịp kỷ niệm những thành tựu và tiến bộ của Việt Nam.

Trân trọng cảm ơn ông!

Hồng Phượng/Báo Tin tức và Dân tộc