Ai đang nắm 'chìa khóa' an ninh của Ukraine?

Ý kiến trên được chuyên gia Ed Arnold, nghiên cứu viên cao cấp về an ninh châu Âu tại Viện Nghiên cứu quân sự Hoàng gia Anh đưa ra trong bài báo đăng trên báo Politico ngày 22/12, có tiêu đề Các bảo đảm an ninh của Ukraine đã được đặt vào tay ông Putin.

Tổng thống Nga Vladimir Putin. (Nguồn: EPA)

Châu Âu xoay xở, vai trò của Mỹ

Bài báo nhắc lại, đầu năm 2025, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã có cuộc va chạm ngoại giao nghiêm trọng với Tổng thống Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance ngay tại Phòng Bầu dục ở Nhà Trắng. Kể từ đó, quan hệ Washington-Kiev liên tục lên xuống, đảo chiều khó lường.

Châu Âu đã phản ứng với sự cố ngoại giao này bằng cách thúc đẩy các nỗ lực của lục địa già tăng cường hỗ trợ Ukraine và giữ Mỹ tiếp tục gắn bó. Tháng 3, Thủ tướng Anh Keir Starmer và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tuyên bố thành lập “liên minh tự nguyện” gồm 34 quốc gia, nhằm củng cố vai trò của châu Âu trong việc bảo đảm chủ quyền và an ninh tương lai của Ukraine.

Đến tháng 9, ông Macron cho biết, 26 nước cam kết triển khai binh sĩ trên thực địa trong khuôn khổ Lực lượng đa quốc gia Ukraine "ngay sau khi đạt được lệnh ngừng bắn hoặc hòa bình".

Tuy nhiên, theo ông Arnold, bất chấp những nỗ lực của châu Âu, điều thực sự mang tính quyết định vẫn là các bảo đảm an ninh của Mỹ, thứ mà ông Zelensky buộc phải giành được, ngay cả khi phải nhượng bộ ở những lĩnh vực khác.

Dù châu Âu có muốn tin điều ngược lại, các cam kết từ Washington vẫn là con đường khả dĩ duy nhất dẫn tới hòa bình cho Ukraine. Ngay cả việc triển khai lực lượng đa quốc gia, châu Âu không thể thực hiện nếu thiếu sự hỗ trợ hậu cần của Mỹ. Đến nay, khi năm 2025 dần khép, mức độ cam kết của Washington vẫn là yếu tố nền tảng quyết định liệu cuộc xung đột có thể chuyển sang giai đoạn tiếp theo và hy vọng hướng tới một nền hòa bình bền vững hay không.

Tuy vậy, "mọi dấu hiệu đều cho thấy quyền lực thực sự đang nằm trong tay Nga", bài báo nhận định.

Những lời hứa và giới hạn

Ông Arnold nhận định, ký ức của Ukraine về thất bại của Bản ghi nhớ Budapest năm 1994, vốn là những bảo đảm an ninh do Mỹ, Nga và Anh đưa ra để đổi lấy việc Kiev từ bỏ kho vũ khí hạt nhân thời Liên Xô, vẫn phủ bóng đậm lên các cuộc đàm phán hiện nay. Trong thời khắc "đầy hiểm nguy" này, Tổng thống Zelensky phải cân nhắc nhiều điểm then chốt.

Trước hết, theo các nguồn tin, nhà lãnh đạo Ukraine sẵn sàng từ bỏ mục tiêu gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) - điều mà liên minh này từng mô tả là “không thể đảo ngược” tại Hội nghị thượng đỉnh NATO năm ngoái, để đổi lấy các bảo đảm an ninh mạnh mẽ, đã xuất hiện những dấu hiệu cho thấy các cam kết như vậy có thể thành hiện thực.

Cho đến nay, Mỹ đã đề xuất các bảo đảm an ninh ở mức “tiêu chuẩn bạch kim”, kèm theo cảnh báo rằng chúng “sẽ không tồn tại mãi mãi”, qua đó gây sức ép buộc ông Zelensky chấp nhận thỏa thuận đang được đặt lên bàn.

Ngoài ra, có kỳ vọng rằng, các bảo đảm này sẽ bao gồm việc cung cấp tên lửa hành trình Tomahawk, với tầm bắn 1.000 km, loại vũ khí mà trước đây chỉ có bốn đồng minh của Mỹ từng tiếp cận. Điều này sẽ cho phép Ukraine tấn công các trung tâm chính trị và quân sự của Nga, qua đó có thể răn đe Điện Kremlin tái khởi động các hành động thù địch.

Tuy nhiên, dù năng lực bổ sung này chắc chắn khiến Tổng thống Nga Vladimir Putin phải cân nhắc kỹ lưỡng hơn, nó không phải là “viên đạn bạc” có thể giải quyết mọi vấn đề.

Bên cạnh các chi tiết kỹ thuật, ông Zelensky có cơ sở kỳ vọng rằng, khác với Bản ghi nhớ Budapest chỉ mang tính thỏa thuận hành pháp, các cam kết lần này sẽ có giá trị pháp lý ràng buộc, cần được Hạ viện và Thượng viện Mỹ vốn nhìn chung ủng hộ Ukraine phê chuẩn trước khi Tổng thống ký ban hành.

Việc phê chuẩn chính thức sẽ đưa các bảo đảm an ninh cho Ukraine vào vị thế tương tự những hiệp ước an ninh song phương của Mỹ với Nhật Bản hay Hàn Quốc. Đồng thời, nếu con đường này được mở ra, ông Zelensky kỳ vọng Ukraine có thể lâu dài tác động tới Quốc hội Mỹ, qua đó duy trì sự ủng hộ mạnh mẽ và thống nhất.

Tuy nhiên, theo bài báo, rủi ro vẫn tồn tại. Dù ông Zelensky khẳng định các bảo đảm an ninh này “tương ứng với Điều 5”, cam kết cốt lõi của NATO, thì bản thân điều khoản đó lại mang tính mong manh.

Trên chuyến bay tới Hội nghị thượng đỉnh NATO tại The Hague, Hà Lan, mùa Hè vừa qua, Tổng thống Trump từng nhận định: “Có rất nhiều cách định nghĩa Điều 5”, và nhận xét này không sai. Ngay từ năm 1949, Điều 5 đã được soạn thảo theo hướng mở, nhằm tránh việc Mỹ tự động bị cuốn vào một cuộc đại chiến mới ở châu Âu. Do đó, vấn đề không chỉ nằm ở câu chữ hiệp ước, mà còn ở tinh thần thực thi.

Dĩ nhiên, NATO không chỉ xoay quanh Điều 5. Ra đời từ tro tàn của Thế chiến II, liên minh này còn được xây dựng trên nền tảng hợp tác kinh tế (Điều 2) và năng lực cá nhân, tập thể để chống lại các cuộc tấn công vũ trang (Điều 3). Tuy nhiên, nếu Điều 5 có thể dễ dàng sao chép, những liên minh có sức mạnh tương đương đã xuất hiện rộng khắp. Thực tế cho thấy, các bảo đảm an ninh tương hỗ được hậu thuẫn bởi sức mạnh quân sự đáng tin cậy là điều rất hiếm.

Vì vậy, khó khẳng định Mỹ sẽ sẵn sàng đưa ra một cam kết có thể buộc nước này can thiệp trực tiếp vào Ukraine, nhất là khi Washington từ lâu đã hỗ trợ Kiev một cách có kiểm soát, liên tục ngăn cản con đường gia nhập NATO của Ukraine từ năm 2022 và luôn ưu tiên tránh can dự trực tiếp vào xung đột.

Ai quyết định?

Cuối cùng, nhà nghiên cứu Arnold nhắc lại một chân lý trong xung đột: “Kẻ thù cũng có quyền bỏ phiếu”. Vì vậy, bên cạnh đàm phán giữa châu Âu và Ukraine, các tiếp xúc song phương Mỹ-Nga khiến lập trường của Tổng thống Nga Putin trở nên đặc biệt quan trọng, dù có muốn hay không.

Nga mong muốn một thỏa thuận lớn hơn với Mỹ về an ninh châu Âu, điều đã được thể hiện rõ qua kế hoạch hòa bình 28 điểm ban đầu của Moscow. Khi ông Putin đến nay vẫn từ chối nhượng bộ các yêu sách tối đa, vẫn chưa rõ Nga sẽ chấp nhận những điều kiện nào.

Sau cùng, bất kể Tổng thống Zelensky đặt niềm tin ra sao vào các bảo đảm an ninh của Mỹ, tính bền vững của chúng vẫn có thể phụ thuộc vào cách Tổng thống Putin diễn giải.

Hoàng Hà