'Ám ảnh' thiếu hụt nguồn cung chip toàn cầu và kịch bản về cuộc suy thoái tiếp theo

Sự khan hiếm chip đã ảnh hưởng đến nhiều ngành công nghiệp, gây ra tình trạng tồn đọng các đơn đặt hàng đối với các sản phẩm bao gồm xe cộ, điện tử tiêu dùng và thiết bị gia dụng. Các nhà sản xuất ô tô đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Theo một ước tính của công ty tư vấn AlixPartners có trụ sở tại Mỹ, tình trạng thiếu chip toàn cầu khiến ngành công nghiệp ô tô thiệt hại 210 tỷ USD vào năm 2021.

Nguồn gốc của cuộc khủng hoảng kéo dài từ những ngày đầu của đại dịch. Năm 2020, sự xuất hiện của Covid-19 đã tạo ra một lực cản cho các nền kinh tế trên toàn thế giới. Nhu cầu đối với các sản phẩm và dịch vụ giảm mạnh do người tiêu dùng ở nhà và các chính phủ áp đặt nhiều hạn chế đối với việc đi lại và gặp gỡ trực tiếp. GDP của nền kinh tế lớn nhất thế giới - Mỹ - đã giảm gần 33% trong quý II năm 2020.

Khi cuộc khủng hoảng đạt được đà tăng trưởng, các chính phủ trên toàn cầu đã phản ứng bằng cách bơm một lượng tiền khổng lồ vào nền kinh tế dưới nhiều hình thức như trợ cấp thất nghiệp, chính sách trợ cấp tiền mặt. Các ngân hàng trung ương đã hỗ trợ các chính sách này theo một số cách, chẳng hạn như giữ lãi suất. Kết hợp lại, những diễn biến trên đã đặt nền móng cho sự gia tăng nhanh chóng về nhu cầu vốn là trung tâm của sự thiếu hụt chip sau đó.

Chính phủ đã khuyến khích người tiêu dùng bắt đầu mua lại và nhu cầu đối với các sản phẩm như thiết bị gia dụng và ô tô, vốn phụ thuộc vào nguồn cung cấp vi mạch, tăng vọt. Sự tắc nghẽn và giảm năng lực vận chuyển và kho bãi đã ảnh hưởng đến toàn bộ nền kinh tế thế giới. Khi chi tiêu của người tiêu dùng tăng nhanh, các công ty phải vật lộn để theo kịp sự thay đổi đột ngột của nhu cầu. Sự bất tương xứng đột ngột giữa cung và cầu - và sự gia tăng lớn trong chi phí vận chuyển và kho bãi - đã làm xáo trộn chuỗi cung ứng của thế giới, làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu sản phẩm ở nhiều thị trường.

Tình trạng khan hiếm sản phẩm tiếp tục diễn ra trên thị trường ngày nay và sẽ mất một thời gian trước khi các chuỗi cung ứng hỗ trợ ổn định. Hơn nữa, các hành vi làm cơ sở cho tình trạng thiếu chip là triệu chứng của các động lực thị trường rộng lớn hơn đang tạo ra các điều kiện có lợi cho một cuộc suy thoái đáng kể. Động lực chính là một hiện tượng chuỗi cung ứng nổi tiếng được gọi là hiệu ứng bullwhip (là hiệu ứng phản ánh hiện tượng sai lệch số lượng sản phẩm sản xuất ra so với nhu cầu thực tế).

Khi các nhà sản xuất sản phẩm ngày nay phải vật lộn để theo kịp nhu cầu cũng như sự không chắc chắn về nguồn cung liên tục, họ thường đặt hàng quá mức, với giả định rằng chỉ một phần nhỏ đơn đặt hàng của họ sẽ thực sự được đáp ứng. Họ cũng giả định rằng nhu cầu hiện tại sẽ tiếp tục và tăng trưởng. Mắt xích tiếp theo trong chuỗi cung ứng, có lẽ là một nhà phân phối phụ tùng, nhận được đơn đặt hàng đã tăng cao, thổi phồng lên thêm và chuyển cho nhà cung cấp cấp một.

Nhà cung cấp cấp một cũng làm như vậy, cũng như tất cả các nhà cung cấp khác. Vào thời điểm đơn đặt hàng đến tay các nhà cung cấp nhỏ, cấp dưới nằm sâu trong chuỗi cung ứng, đơn đặt hàng đã trở nên cân đối. Những đơn đặt hàng vượt xa những gì người mua cần đôi khi được gọi là đơn đặt hàng ảo. Không ai biết khi nào sự thay đổi nhu cầu sẽ xảy ra, hoặc mức độ nghiêm trọng của nó như thế nào.

Kịch bản này đang diễn ra trong ngành công nghiệp bán dẫn, nơi mà việc đặt hàng quá mức đang phổ biến. Hơn nữa, có những câu chuyện về các nhà sản xuất đe dọa sẽ kiện các nhà cung cấp không thực hiện đơn đặt hàng của họ.Nhưng các động lực tương tự đang hoạt động trong hầu hết các ngành, làm tăng khả năng xảy ra suy thoái kinh tế trên diện rộng. Khi nhu cầu giảm bớt - như điều đó sẽ xảy ra vào một thời điểm nào đó trong tương lai - các công ty sẽ còn tồn kho các sản phẩm mà họ không thể bán và các bộ phận mà họ không thể sử dụng.

Tình hình sẽ còn tồi tệ hơn nữa khi các công ty ngừng đặt hàng. Điều này đặc biệt gây khó khăn cho các nhà cung cấp nhỏ hơn ở cuối chuỗi cung ứng thiếu sức mạnh tài chính để vượt qua sự sụt giảm nhu cầu và gánh nặng chi phí của hàng tồn kho chưa bán được. Trong những trường hợp này, nhiều doanh nghiệp sẽ thất bại, do đó làm sâu sắc thêm suy thoái, như đã xảy ra trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2008.

Không ai biết khi nào sự thay đổi nhu cầu sẽ xảy ra, hoặc nó sẽ nghiêm trọng như thế nào. Nhưng có những dấu hiệu cho thấy các yếu tố gây suy thoái đang tăng lên. Ví dụ, các ngân hàng trung ương dự kiến sẽ sớm bắt đầu tăng lãi suất trong nỗ lực kiềm chế lạm phát, hành động có thể giúp đẩy các nền kinh tế vào tình trạng suy thoái. Cũng có rất nhiều tiền lệ lịch sử chỉ ra con đường thay đổi thị trường liên quan đến bullwhip.

Một ví dụ là cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Xu hướng tăng giá đã diễn ra trên nhiều ngành trong thời kỳ đó, và sự suy thoái sau đó khiến các nhà sản xuất phải cắt giảm hàng tồn kho 15% do doanh số bán hàng giảm khoảng 30%. Khi các công ty ngày nay phải vật lộn với tình trạng thiếu các bộ phận và linh kiện, thì nguyên nhân cơ bản của sự thiếu hụt này được hỗ trợ bởi hiệu ứng bullwhip có thể khiến thị trường xoay chuyển và chuẩn bị cho điều tồi tệ nhất.

Việt Dũng