Bài 1: Từ suy thoái về tư tưởng chính trị tới tham nhũng, 'tự diễn biến', 'tự chuyển hóa'

Ảnh: Trí Dũng

Hơn lúc nào hết, hiện nay, trước yêu cầu phát triển mới, sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tham nhũng, tiêu cực, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp... diễn ra rất phức tạp.

Gốc của mọi vấn đề

Nếu năm 1999, tình hình “... trong Đảng đang bộc lộ một số yếu kém: sự suy thoái về tư tưởng chính trị ... của một bộ phận cán bộ, đảng viên có chiều hướng phát triển nghiêm trọng hơn”(1), thì đến năm 2006, tình hình “thoái hóa, biến chất về chính trị, tư tưởng, đạo đức lối sống; tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, sách nhiễu dân trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên diễn ra nghiêm trọng, kéo dài chưa được ngăn chặn, đẩy lùi... Đó là một nguy cơ lớn liên quan đến sự sống còn của Đảng, của chế độ”(2).

Và, nếu năm 2011: “tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp... làm giảm lòng tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, đe dọa sự ổn định, phát triển của đất nước” (3); thì tới năm 2016 đòi hỏi chúng ta tiếp tục phải “đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; ngăn chặn, đẩy lùi những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” (4); và năm 2021 vẫn cho thấy: “một bộ phận cán bộ, đảng viên phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, ngại khó, ngại khổ, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyến hóa”(5), cần kíp “tập trung xây dựng Đảng về đạo đức, tích cực đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; ngăn chặn, đẩy lùi có hiệu quả tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”(6).

Mới đây, ngày 17.5.2023, tại Hội nghị giữa nhiệm kỳ Ban Chấp hành Trung ương Khóa XIII, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ: “Trọng tâm là phòng, chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên, coi đây là gốc của mọi vấn đề”(7).

Nói khái lược, trước yêu cầu, nhiệm vụ mới của công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ, trong điều kiện hội nhập quốc tế, đội ngũ cán bộ, đảng viên nếu không vững vàng về chính trị, không thống nhất về tư tưởng, không trong sạch về đạo đức, lối sống, không kiên định về hành động... toàn Đảng không thể đứng vững và nhất định không đảm đương được trọng trách lãnh đạo, cầm quyền, chế độ ta bị đe dọa và đất nước rất khó phát triển.

Mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội là lý tưởng chính trị, là nguyên tắc chính trị, là cương lĩnh hành động chính trị và là đạo lý phát triển của Đảng ta, Nhân dân ta và Đất nước ta. Tiếp tục công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ, vì chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, dưới ngọn cờ của Đảng, không chỉ là mục tiêu lý tưởng chính trị mà còn là nhu cầu phát triển của dân tộc và đất nước, là nguyện vọng của Nhân dân ta.

Đó cũng là con đường Việt Nam hùng cường, là động lực phát triển Việt Nam mạnh mẽ và bền vững duy nhất đúng để dân tộc ta tiến lên, ngẩng đầu sánh vai cùng các quốc gia dân tộc trên hoàn cầu.

Nhưng, đó đang là một trong những thử thách lớn nhất của mỗi cán bộ, đảng viên, một trong những nhân tố căn bản quyết định sự thành bại của sự nghiệp cách mạng, sự thịnh suy của Đảng, với tư cách là một Đảng lãnh đạo, cầm quyền, sự tồn vong của Nhà nước và chế độ ta. Bất cứ cán bộ, đảng viên nào, bất kỳ tổ chức nào bị lôi kéo hay cố ý, trực tiếp hay gián tiếp, nếu suy nghĩ và hành động chệch, xa rời, làm trái hoặc cản trở lý tưởng đó, mục tiêu đó và con đường đó, dù xét dưới bất cứ góc độ và mức độ nào, có thể nói đều gây tổn hại tới sự nghiệp đổi mới. Đó chính là sự suy thoái, tha hóa, thoái hóa tư tưởng chính trị - những “cục nghẽn mạch”, là “tử huyệt” và có sức công phá khôn lường nền tảng tư tưởng chính trị của Đảng, làm mục ruỗng rường cột chính trị của hệ thống chính trị và nguy cơ làm chuyển hóa tư tưởng chính trị của đội ngũ cán bộ, đảng viên.

Thực tế đã và đang cho thấy, sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” không chỉ tiềm tàng ở một nơi nào đó mà nó hiện diện tại không ít nơi, không chỉ ở một vài người hay nhóm người nào đó mà đáng lo ngại là, hiện diện khá rộng, sâu và phức tạp trong một bộ phận đáng kể đội ngũ cán bộ, đảng viên, nguy hiểm nhất là ở những cán bộ cao cấp, chiến lược của hệ thống chính trị, dưới nhiều hình thức và mức độ khác nhau, hết sức phức tạp, tinh vi.

Có thể nói, suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống là sự tha hóa và thoái hóa về tư tưởng chính trị và hành động của không ít cán bộ, đảng viên trực tiếp gây tổn hại đến vai trò lãnh đạo, sức chiến đấu và uy tín chính trị của Đảng đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc ở nước ta.

Đó là sự thờ ơ chính trị, thờ ơ lương tri hay lãnh đạm chính trị. Sự bàng quan với thời cuộc và tình hình đất nước; sự "thúc thủ", "rũ áo xuôi tay" trước vận mệnh của Đảng, của dân tộc, sự lẩn tránh trách nhiệm của chính mình... đã và đang trở thành phương châm hành xử của không ít người. Đó chính là hành động "trùm chăn", "án binh bất động", là thái độ "sống chết mặc bay", "cháy nhà hàng xóm bình chân như vại"... Nói chính xác, sự thờ ơ chính trị đồng nghĩa với sự tê liệt về ý chí, thụ động, tự hạ vũ khí chiến đấu, tự tước bỏ vị thế của người chiến sĩ tiên phong, tự phủ nhận mình và vô hình dung túng cho cái xấu hoành hành. Đó là một điều nguy hiểm. Không làm một điều gì có nghĩa là đã làm một điều xấu xa; và không có gì đáng hổ thẹn hơn về mặt đạo đức là sự thờ ơ với Nhân dân, với vận mệnh của Tổ quốc mình.

Suy thoái tư tưởng chính trị - sự dao động chính trị, tha hóa đạo đức

Ở góc độ khác, sự suy thoái tư tưởng chính trị là sự dao động chính trị, sự tha hóa đạo đức. Đó là đánh mất thế ổn định về tư tưởng, tinh thần và sự nao núng, ngả nghiêng trong hành động. Đó là sự giảm sút niềm tin XHCN, là sự "nhạt Đảng", "nhạt lý tưởng XHCN"; nhận thức mơ hồ, lệch lạc về chủ nghĩa Mác - Lenin và chủ nghĩa xã hội, về đường lối, chủ trương của Đảng, mắc vào “vợ bé”, “phòng nhì” đầy hủ bại, “sân sau, sân trước” đầy mánh lới, trục lợi... Trước những bước ngoặt của cách mạng, họ hồ nghi sự đúng đắn của mục tiêu chính trị và thậm chí ngả theo luận điệu cho rằng, chủ nghĩa Mác - Lenin đã lỗi thời (!), họ "giữ thân", "sống chết mặc bay", a dua, thậm chí lâm vào sự hủ bại về đạo đức, lối sống, thờ ơ với các quan điểm, hành vi trái với quan điểm của Đảng, thậm chí vuốt ve một cách dân túy những tư tưởng, tệ nạn đó... Họ mất phương hướng tư tưởng, mất khả năng chủ động kiểm soát và điều chỉnh hành động của mình, từ đó rơi vào tình trạng hoặc "tả" khuynh hoặc hữu khuynh hoặc chiết trung chủ nghĩa, hoặc tự phát manh động, hoặc chủ nghĩa dân túy, chủ nghĩa theo đuôi hoặc phiêu lưu chính trị... Đó là những con lắc đơn trong tư tưởng chính trị, là sự hỗn mang của thứ "đạo đức tùy thời" cơ hội, đạo đức dân túy, “sống chết mặc bay” hủ bại.

Sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống cũng được biểu hiện thành thói thực dụng chính trị, thực dụng đạo đức. Đó là tình trạng phân liệt cực tả về tư tưởng, hành động và lối sống. Nghĩa là, họ chỉ nhằm vào những gì mang lại lợi ích cho mình (và phe nhóm mình) một cách nhất thời, trước mắt mà không quan tâm tới lợi ích chung của cách mạng, của Nhân dân, thậm chí chà đạp lên chúng, cốt mưu chiếm đoạt cho lợi ích riêng của mình, của phe nhóm, thậm chí cả dòng họ mình. Từ đó tạo nên tình trạng cát cứ, phe nhóm, phường hội theo kiểu "trên có chính sách, dưới có đối sách", hành xử theo lối "đạo đức cho người và đạo đức cho ta", kéo bè kéo cánh trong Đảng... vô hình phá vỡ tính thống nhất và chỉnh thể của đường lối, của tổ chức, "băm nhỏ" và "chia phần", xâm hại lợi ích chung bằng "nhát dao của tên đao phủ", như cách nói của H. Balzac, làm phân liệt ý chí và rã rời sức mạnh của tổ chức và pháp luật. Đó là một sự "man rợ".

Ở mức độ trầm trọng và nguy hiểm hơn, sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống phát triển thành tình trạng cơ hội chính trị, cơ hội về đạo đức. Đó là thói tùy thời thỏa hiệp vô nguyên tắc, hành động lợi dụng cơ hội nhằm chiếm đoạt lợi ích trước mắt và cục bộ, bất kể việc làm đó đúng hay sai kiểu "mượn gió bẻ măng", "đục nước béo cò", ngả nghiêng, xoay xở, "gió chiều nào che chiều ấy", sống dua, tìm kiếm "ô, dù" trong các chuyến "buôn quyền lực", kèn cựa, gây bè kéo cánh, thậm chí vu cáo, bôi nhọ đồng chí, gây rối nội bộ... Những người này sống lựa theo hoàn cảnh, mưu tính trước mắt, ăn theo chính trị nhỏ nhặt, quên mất lợi ích sống còn và lâu dài của đất nước... Họ lựa theo và tán dương mọi thứ, cốt sao có lợi cho họ. Đó là chính sách của bọn xét lại(8). Họ núp mình bằng thứ “đạo đức ba mặt” (đạo đức giả trong cuộc họp, trí trá ngoài hành lang và nịnh bợ trước cấp trên) và “lưỡng phân tư tưởng”, “đa nhân cách” cốt mưu có lợi cho họ, làm phương hại đến đồng chí mình và tổ chức. Họ sợ sự thật và tìm cách bóp nghẹt, thậm chí chà đạp những người trung chính. Đây là tình trạng "cơ hội giấu mặt", là một căn bệnh cực kỳ nguy hiểm trong Đảng.

Đó chính là những con "kỳ nhông chính trị", "con trùng biến hình đạo đức", những người đạo đức giả, đa nhân cách chính trị và đạo đức trong bộ máy của Đảng và hệ thống chính trị.

Biểu hiện tập trung nhất, cao nhất và nguy hiểm nhất là tham nhũng chính trị, thối rữa tư tưởng, băng hoại đạo đức và hủ bại về lối sống. Họ cho mình cái quyền sở hữu quyền lực chính trị mà Nhân dân ủy thác cho họ thành “của riêng” để đổi chác, ban phát cho “nhóm”, thành hàng hóa để định giá bán mua... Hiện nay, đã xuất hiện một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những người giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp phai nhạt lý tưởng cách mạng, thiếu niềm tin vào chủ nghĩa Mác - Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh, hoài nghi về con đường XHCN, quay quắt về tư tưởng chính trị và giả trá về đạo đức. Họ phát tán những ý kiến lệch lạc, nhìn nhận phê phán lịch sử thiếu khách quan, toàn diện, thậm chí đòi đa nguyên, đa đảng, công khai đả kích, phủ nhận những đường lối của Đảng, pháp luật Nhà nước, vô hình ngả hẳn hành động về phía kẻ thù. Nếu sự phản bội chính trị, sự tan rã đạo đức nằm trong những cán bộ cốt cán của Đảng, ở những phương diện và bộ phận quan trọng của Đảng thì hậu quả càng nặng nề và khôn lường. Bài học về sự tan vỡ của một số đảng cộng sản gần đây đã cảnh báo điều đó. Đây là những "cục bướu ác tính", những giặc nội xâm ẩnnúptrong Đảng và hệ thống chính trị và chờ thời ngóc đầu dậy.

Từ suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tham nhũng, tiêu cực dẫn tới “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” chí là một bước chuyển ngắn, thậm chí rất ngắn, tới mức khôn lường và hậu họa khôn định trước. “Tự diễn biến” là quá trình đấu tranh giữa các mặt tích cực và tiêu cực, giữa tư tưởng XHCN và tư bản chủ nghĩa trong tư tưởng, tình cảm người cán bộ, đảng viên trước những tác động phức tạp của tình hình trong nước và quốc tế, trong đó, yếu tố tiêu cực và tư tưởng tư bản chủ nghĩa tăng lên và khuynh loát... Đây là quá trình biến đổi sâu kín, từng bước từ bên trong, đến một thời điểm nhất định, khi sự dao động, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống nảy nòi, dung dưỡng và tiếp sức thì sự biến đổi này sẽ chuyển thành “tự chuyển hóa” trên hành động.

Nếu “tự diễn biến” trong nội bộ là sự suy thoái từ bên trong thì “tự chuyển hóa” là quá trình tự biến đổi về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên theo chiều hướng tiêu cực, làm mất dần các chuẩn mực của người đảng viên, dẫn đến xa rời những nguyên tắc, quan điểm mác - xít; suy giảm nghiêm trọng niềm tin vào chủ nghĩa Mác - Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Khi những yếu tố tích cực, cách mạng bị phai nhạt, triệt tiêu, tư tưởng phi XHCN xâm lấn, thắng thế, lúc đó sẽ dẫn đến sự “tự chuyển hóa”, biến từ người tốt thành phần tử chống đối Đảng, Nhà nước và Nhân dân.Sự “tự chuyển hóa” chính là sự nối tiếp tự nhiên của quá trình “tự diễn biến”. Đó là sự chuyển hóa từ dao động, lệch lạc chính trị về tư tưởng thành hành động tha hóa chính trị, thoái hóa chính trị, phản bội chính trị có sức phá hoại khôn lường.

(1) Văn kiện Hội nghị lần thứ sáu (lần 2) Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1999, tr. 24.

(2) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 263-264.

(3) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr. 173.

(4) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 201.

(5) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.1, tr. 92.

(6) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, đd, t.1, tr. 41.

(7) Nguyễn Phú Trọng: Phát huy những kết quả và bài học kinh nghiệm đã có; tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa công cuộc đổi mới, tranh thủ mọi thời cơ, thuận lợi; vượt qua mọi khó khăn, thách thức; quyết tâm thực hiện thắng lợi toàn diện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Báo Đại biểu Nhân dân, số ra ngày 18.5.2023

(8) Xem V. I. Lê-nin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mát-xcơ-va, 1978, t. 17, tr. 283.