Bản Miền - Nơi người Dao 'chữa lành' bằng lá và tình người

Đồng bào nơi đây rất tinh tế trong việc đưa dược liệu vào món ăn (Ânh:Hồ Hạ)

Chữa lành từ thiên nhiên và tri thức bản địa

Từ trung tâm Hà Nội, men theo con đường uốn lượn dưới chân núi Ba Vì, du khách sẽ đến với xã Ba Vì (huyện Ba Vì, Hà Nội) - một xã miền núi yên bình, nơi có đến 98% cư dân là người Dao quần chẹt. Họ là những người di cư từ Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Phú Thọ từ nhiều thế hệ trước, chọn định cư nơi chân núi linh thiêng để sống gần với cỏ cây, với suối nguồn, và gìn giữ một “kho báu” vô giá - nghề thuốc Nam bí truyền.

Trong số ba thôn của xã Ba Vì, bản Miền (thôn Hợp Sơn) chính là điểm sáng của du lịch cộng đồng hiện nay. Và không phải ngẫu nhiên, mà nơi đây lại trở thành điểm đến chăm sóc sức khỏe được yêu thích đến vậy.

Ấn tượng đầu tiên khi đặt chân đến bản Miền là thứ không khí mát lành, mùi thơm ngai ngái của lá thuốc phảng phất trong gió, và màu xanh ngút ngàn từ vườn nhà đến bờ dậu. Ở đó, thiên nhiên và con người hòa làm một, tạo nên không gian nghỉ dưỡng khó nơi nào có được.

Một trong những điểm dừng chân được yêu thích tại bản Miền chính là vườn thuốc của gia đình lương y Triệu Thị Dung, người phụ nữ Dao thế hệ thứ 4 tiếp nối nghề tổ truyền. Rời vườn thuốc, hành trình nghỉ dưỡng của du khách sẽ tiếp tục tại Điểm du lịch cộng đồng bản Miền, nơi cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tự nhiên như xông mặt, gội đầu, ngâm chân, tắm lá thuốc và xoa bóp cổ vai gáy bằng thảo dược. Những trải nghiệm vốn từng chỉ dành cho người thân, khách quý trong dịp Tết, giờ đây đã trở thành một sản phẩm du lịch tuy không cầu kỳ, không xa hoa, nhưng lại chứa đựng cả tâm huyết, lòng hiếu khách và kho tàng tri thức dân tộc.

Không ít du khách sau lần đầu trải nghiệm đã quay lại thêm nhiều lần, bởi sự thư giãn, dễ chịu mà những bồn nước lá rừng hay bàn tay người Dao mang lại không dễ gì tìm được giữa đời sống thị thành hối hả.

Văn hóa sống chậm giữa núi rừng Ba Vì

Sẽ thật thiếu sót nếu nhắc đến bản Miền mà bỏ qua một nét đặc sắc khác, đó là ẩm thực dược thiện. Với người Dao quần chẹt, thảo dược không chỉ là thuốc, mà còn là nguyên liệu trong bữa ăn hàng ngày, là thành tố làm nên triết lý sống khỏe, sống thuận tự nhiên.

Chị Lý Thị Huệ, một người dân bản Miền chia sẻ rằng, đồng bào nơi đây rất tinh tế trong việc đưa dược liệu vào món ăn. Từ bánh dày nhuộm màu lá thuốc, đến món gà đồi nấu với gừng gió, nếp cái hầm bí đỏ cho sản phụ, hay thịt lợn nấu củ mài với kỷ tử… tất cả đều mang đậm chất dưỡng sinh và gợi mở một nền ẩm thực lành mạnh, cổ truyền rất đáng để lan tỏa.

Ngồi bên mâm cơm của người Dao, giữa gian nhà sàn mộc mạc, nhâm nhi từng miếng bánh, từng chén canh dược thiện, nghe người già kể chuyện cúng tổ, chuyện vào rừng hái lá, ấy là khi ta được sống chậm, sống sâu, sống trọn trong từng khoảnh khắc.

Không chỉ chăm sóc cơ thể, du lịch bản Miền còn chăm sóc cả tinh thần. Những đêm giao lưu văn nghệ với tiếng khèn, điệu hát của chính người dân địa phương, không sân khấu rực rỡ, không âm thanh điện tử, nhưng khiến người xem chạm vào xúc cảm. Đó là thứ nghệ thuật dân gian mộc mạc, chân thật, khơi dậy sự đồng cảm, gần gũi như thể đã quen nhau từ thuở nào.

Được hòa mình vào không gian sống của cộng đồng người Dao quần chẹt, du khách có cơ hội tìm hiểu tập tục cưới hỏi, nghi lễ cúng tổ, cách làm trang phục truyền thống… Những điều tưởng như nhỏ nhặt, nhưng lại là mạch nguồn giúp một điểm đến giữ được hồn cốt văn hóa.

Theo ông Phạm Hải Quỳnh, Viện trưởng Viện Phát triển Du lịch châu Á (ATI), đơn vị tư vấn cho mô hình du lịch bản Miền, thành công bước đầu đến từ sự đồng lòng của người dân và chính quyền. “Từ một bản làng thuần làm thuốc Nam, với nhiều dự án thất bại trong quá khứ, bản Miền đã thực sự khởi sắc, giữ được giá trị làng nghề và có thêm nguồn thu ổn định từ du lịch. Điều này không dễ có nếu không có sự quyết tâm từ cộng đồng và sự hỗ trợ sát sao của chính quyền địa phương”, ông Quỳnh nhận định.

Ông cũng cho biết, khi xây dựng sản phẩm, ATI đã lấy văn hóa Dao làm gốc, lấy nghề thuốc Nam làm sản phẩm lõi, từ đó phát triển các dịch vụ chăm sóc sức khỏe chủ động, điều mà thị trường đang rất cần, nhất là trong xu thế sống xanh, sống chậm, sống có ý thức sau đại dịch. Với cách tiếp cận này, bản Miền không cạnh tranh bằng cảnh quan, mà bằng trải nghiệm. Không cạnh tranh bằng hiện đại hóa, mà bằng chiều sâu văn hóa. Và đó chính là bài học quý cho nhiều mô hình du lịch cộng đồng khác.

Theo ông Quỳnh, các điểm du lịch cộng đồng nếu muốn phát triển bền vững đều cần ba yếu tố: sự đồng lòng của chính quyền và người dân, sản phẩm đặc trưng và bản sắc văn hóa rõ nét. Việc phát triển phải gắn với giá trị nội tại, không chạy theo số đông, không làm đại trà. Bản Miền đã làm được điều đó, khi giữ nghề cũ, nhưng cách làm mới, giữ văn hóa nhưng thổi hồn vào sản phẩm và quan trọng nhất: mỗi người dân ở đây đều hiểu rằng, mình không chỉ là cư dân của bản, mà còn là đại sứ của một thương hiệu du lịch đặc sắc.

Du lịch chăm sóc sức khỏe ở bản Miền không chỉ là chuyện tắm lá, ăn bánh dày, hay một buổi xoa bóp bằng thảo dược. Đó là hành trình chữa lành, cả thể chất lẫn tinh thần. Đó là cơ hội để kết nối với văn hóa bản địa, với thiên nhiên và trên hết là với chính mình.

Giữa muôn ngàn điểm đến đang được “làm mới” để níu chân du khách, bản Miền nổi bật nhờ sự “lặng lẽ mà khác biệt”. Nơi ấy không ồn ào, không hào nhoáng, nhưng đủ sâu để khiến người ta nhớ và muốn quay lại thêm nhiều lần.

Hồng Hạnh