Bangladesh rúng động: Cựu Thủ tướng Sheikh Hasina bị tuyên án tử hình

Theo phán quyết ngày 17-11, bà phải chịu trách nhiệm cho hàng trăm vụ giết người ngoài vòng pháp luật trong cuộc trấn áp biểu tình sinh viên năm ngoái, sự kiện từng làm rung chuyển đất nước và dẫn tới sự sụp đổ của chính phủ Awami League vào năm 2024.

Phán quyết gây tranh cãi và những con số gây sốc

Phiên xét xử được đánh giá là một trong những vụ án chính trị lớn nhất trong lịch sử Bangladesh hiện đại. Bà Hasina không có mặt tại tòa do đang sống lưu vong ở New Delhi, trong khi các luật sư của bà lên tiếng phản đối gay gắt, dự báo phán quyết này có thể kéo Bangladesh vào vòng xoáy bất ổn mới ngay trước thềm cuộc tổng tuyển cử dự kiến diễn ra vào tháng 2 năm sau.

Cựu Thủ tướng Bangladesh Sheikh Hasina. Ảnh: AP

Hội đồng 3 thẩm phán cho rằng, bà Hasina đã “kích động, ra lệnh và dung túng” cho lực lượng an ninh sử dụng vũ lực sát thương nhằm trấn áp phong trào sinh viên phản đối quy định hạn ngạch tuyển dụng công chức. Theo Văn phòng Nhân quyền Liên hợp quốc, có thể đã có 1.400 người thiệt mạng và 25.000 người bị thương trong cuộc đàn áp, biến sự kiện này thành một trong những thảm kịch chính trị tồi tệ nhất tại Bangladesh.

Trong bản cáo trạng, bà Hasina bị buộc tội kích động giết người, ra lệnh treo cổ người biểu tình, cho phép sử dụng súng đạn thật, UAV và trực thăng vũ trang để giải tán đám đông. Các thẩm phán mô tả chứng cứ là “rõ như ban ngày”, khẳng định cựu Thủ tướng đã nói với các thành viên đảng Awami League rằng “hãy tiêu diệt những kẻ nổi loạn”.

Tại phòng xử án ở Dhaka, nhiều gia đình nạn nhân đã bật khóc, thậm chí vỗ tay khi bản án được công bố. Ngược lại, phía luật sư biện hộ gửi đơn lên Báo cáo viên Đặc biệt Liên hợp quốc về hành quyết phi pháp, cáo buộc chính quyền lâm thời vi phạm quyền được xét xử công bằng và sử dụng “tư pháp như một công cụ chính trị”.

Trong lúc đó, yêu cầu dẫn độ bà Hasina của Dhaka gửi đến Ấn Độ vẫn chưa nhận được phản hồi chính thức, tạo ra thêm một tầng căng thẳng ngoại giao giữa hai nước láng giềng vốn có quan hệ chặt chẽ.

Bạo lực leo thang và nguy cơ bất ổn trước bầu cử

Bối cảnh chính trị Bangladesh trở nên đặc biệt căng thẳng khi chỉ vài giờ trước phán quyết, nhiều vụ ném bom xăng đã xảy ra ở thủ đô Dhaka. Lực lượng cảnh sát, biên phòng và đội phản ứng nhanh được triển khai dày đặc với xe bọc thép và khiên chống bạo động, cho thấy chính phủ lâm thời lo ngại nguy cơ bùng nổ bạo lực đường phố.

Tình hình càng trở nên phức tạp sau tuyên bố cứng rắn của con trai bà Hasina. Trong cuộc phỏng vấn với Reuters, ông cho biết những người ủng hộ Awami League sẽ “không cho phép bầu cử diễn ra” nếu đảng này không được dỡ bỏ lệnh cấm hoạt động chính trị. Ông cảnh báo: “Chúng tôi sẽ làm mọi điều cần thiết… Nếu cộng đồng quốc tế không hành động, Bangladesh có thể rơi vào đối đầu và bạo lực ngay trước bầu cử”.

Một cửa hàng ở Dhaka, Bangladesh bị phóng hỏa ngày 4-8-2024. Ảnh: AP

Đây không phải là lời đe dọa suông. Bangladesh có lịch sử dài các cuộc biểu tình đẫm máu, các cuộc đảo chính quân sự và sự đối đầu kéo dài giữa những gia tộc chính trị hùng mạnh. Một phán quyết nghiệt ngã như án tử hình dành cho cựu Thủ tướng vì thế dễ dàng trở thành mồi lửa cho những biến động khó lường trong những tháng tới.

Chính phủ lâm thời do ông Muhammad Yunus-người đoạt giải Nobel đứng đầu khẳng định, các phiên tòa xét xử các nhân vật cũ là “bước thiết yếu nhằm khôi phục niềm tin vào pháp quyền”. Tuy nhiên, giới quan sát quốc tế cảnh báo rằng bất kỳ động thái nào bị xem là “thanh trừng chính trị” đều có thể khiến Bangladesh rơi vào vòng xoáy bạo lực trước bầu cử.

Cuộc đời chính trị thăng trầm của bà Sheikh Hasina

Sinh ra trong gia đình của lãnh tụ lập quốc Sheikh Mujibur Rahman, bà Hasina sớm bước vào chính trường Bangladesh. Biến cố năm 1975, khi cha mẹ và ba em trai bị ám sát buộc bà và em gái phải sống lưu vong suốt nhiều năm. Trở về nước năm 1981, bà tiếp quản vị trí lãnh đạo đảng Awami League, trở thành nhân vật chính trị đối trọng với các thế lực quân sự và phe đối lập.

Bà Hasina lần đầu làm Thủ tướng năm 1996, rời nhiệm sở năm 2001 rồi trở lại cầm quyền vào năm 2009. Trong 15 năm nắm quyền, Bangladesh đạt mức tăng trưởng kinh tế ổn định, mở rộng cơ sở hạ tầng, cải thiện chỉ số phát triển và thu hút đầu tư quốc tế.

Người biểu tình Bangladesh tràn vào phủ thủ tướng ở thủ đô Dhaka ngày 5-8-2024, sau khi bà Sheikh Hasina rời khỏi đất nước. Ảnh: AFP

Tuy nhiên, thời kỳ của bà cũng bị phủ bóng bởi cáo buộc đàn áp truyền thông, giam giữ các nhà hoạt động và sử dụng luật an ninh mạng để kiểm soát không gian chính trị. Các tổ chức nhân quyền nhiều lần tố cáo chính phủ Hasina “thu hẹp dân chủ”, trong khi phe đối lập và cộng đồng quốc tế lo ngại về nguy cơ hình thành “nhà nước một đảng”.

Điểm bùng nổ xảy ra năm ngoái khi thế hệ Gen Z-lực lượng sinh viên trẻ tổ chức phong trào biểu tình toàn quốc, mở màn cho sự sụp đổ của chính phủ Hasina. Sau khi rời khỏi đất nước, nhiều thành viên gia đình và quan chức thân cận của bà cũng phải di tản, trong khi đảng Awami League bị cấm hoạt động chính trị.

Người ủng hộ bà khẳng định các vụ xét xử là “đòn đánh mang tính trả thù”, còn chính phủ lâm thời lại xem đây là cơ hội thiết lập lại nền dân chủ sau nhiều năm bị bóp nghẹt.

Bản án tử hình dành cho cựu Thủ tướng Sheikh Hasina đã đẩy Bangladesh vào giai đoạn bất định mới, nơi luật pháp, chính trị và bạo lực có thể đan xen trong những tháng tới. Khi bầu cử đang đến gần và những chia rẽ chưa hề được hàn gắn, quốc gia Nam Á với 170 triệu dân đứng trước câu hỏi lớn: Bangladesh sẽ bước vào một thời kỳ cải cách hay trượt sâu hơn vào vòng xoáy đối đầu chính trị?

PHẠM NGỌC