Báo chí đồng hành cùng đội ngũ trí thức KH&CN trong sự nghiệp phát triển đất nước

Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: LHHVN

Ngày 18/9, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) đã tổ chức hội thảo “Sự đóng góp của báo chí trong tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức KH&CN vững mạnh”. Sự kiện do Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phạm Ngọc Linh và Phó Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền Nguyễn Thị Trường Giang đồng chủ trì, với sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà khoa học, nhà báo và nhà quản lý.

Phát biểu khai mạc, Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phạm Ngọc Linh khẳng định: trong hệ thống Liên hiệp Hội, các tạp chí khoa học đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và tập hợp lực lượng trí thức KH&CN.

Theo ông Linh, trong bối cảnh bùng nổ thông tin, báo chí khoa học không chỉ là chiếc cầu nối giữa nhà khoa học, nhà quản lý và công chúng, mà còn là công cụ tuyên truyền, phản ánh và giám sát các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng KH&CN. Báo chí đã góp phần đưa những kiến thức vốn khô khan trở thành thông tin dễ hiểu, sinh động, hấp dẫn, khơi dậy niềm yêu thích khoa học trong cộng đồng.

“Các tạp chí khoa học thực sự là nguồn động lực quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng nghiên cứu, ứng dụng các thành tựu KH&CN, đồng thời đảm bảo sự phát triển bền vững cho xã hội”, ông Linh nhấn mạnh.

Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phạm Ngọc Linh phát biểu khai mạc hội thảo. Ảnh: LHHVN

Hội thảo cũng được xem là diễn đàn để các đại biểu cùng chia sẻ kinh nghiệm, sáng kiến và biện pháp khả thi nhằm thúc đẩy sự kết hợp chặt chẽ giữa báo chí và đội ngũ trí thức KH&CN.

Tại hội thảo, ông Lê Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam, phân tích: trong thời đại mà tri thức và công nghệ đã trở thành tài nguyên quan trọng nhất, báo chí giữ vai trò như “người gác cổng” của tính minh bạch và tiến bộ trong chính sách KH&CN.

Phản biện và giám sát, theo ông, không nhằm phủ định mà là để bổ sung, hoàn thiện và đồng hành cùng Nhà nước trong quá trình hoạch định, thực thi chính sách. Khi thực hiện tốt chức năng này, báo chí sẽ góp phần xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo lành mạnh, hiệu quả, đặt KH&CN thực sự trở thành động lực trung tâm cho phát triển đất nước.

Ông Nghiêm chỉ rõ bốn vai trò cốt lõi của báo chí trong lĩnh vực KH&CN: Cầu nối thông tin giữa Nhà nước, giới khoa học và xã hội. Công cụ phản biện xã hội đối với các chính sách KH&CN. Kênh giám sát việc triển khai và thực thi chính sách. Định hướng dư luận, thúc đẩy minh bạch và tạo sự đồng thuận xã hội.

Để thực hiện tốt, báo chí cần đẩy mạnh truyền thông đa phương tiện, phát triển tuyến bài phản biện chuyên sâu, duy trì điều tra thực tế tại các dự án, chương trình KH&CN, đồng thời mở rộng các diễn đàn trao đổi đa chiều về những lĩnh vực công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo…

Dù khẳng định vai trò quan trọng, nhiều ý kiến tại hội thảo cũng thẳng thắn chỉ ra những khó khăn mà báo chí trong hệ thống Liên hiệp Hội đang đối diện.

Nhà xã hội học Phạm Bích San cho rằng: Liên hiệp Hội Việt Nam là điểm sáng trong hoạt động báo chí chuyên ngành, song thực tế nhiều tạp chí khoa học vẫn gặp khó để tồn tại.

Ông phân tích: Do những ràng buộc ngoài khoa học, nhiều tạp chí không phát triển đúng thiên chức, dẫn đến mất dần độc giả, giảm sút nhiệt huyết làm nghề.

Nền tảng kinh tế không vững, phần lớn dựa vào bao cấp hoặc nguồn lực ít ỏi, khiến báo chí KH&CN khó cạnh tranh với các cơ quan báo chí thương mại.

Định hướng thị trường còn yếu, thói quen tài trợ cho KH&CN từ khu vực tư nhân chưa hình thành rõ rệt, dẫn đến thiếu nguồn lực xã hội hóa.

Một bộ phận trí thức khoa học vẫn xem nhẹ tạp chí trong nước, cho rằng chưa đủ tầm để họ công bố, trong khi độc giả đại chúng chưa quen tiếp nhận tri thức khoa học.

Những khó khăn này khiến báo chí Liên hiệp Hội vừa thiếu kinh phí, vừa hạn chế trong việc mở rộng ảnh hưởng, mất dần khả năng quy tụ trí thức.

Trước thực trạng đó, nhiều ý kiến tại hội thảo đã đưa ra những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng, uy tín và hiệu quả của báo chí trong hệ thống Liên hiệp Hội Việt Nam.

Ông Nguyễn Hữu Giới, Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam, đề xuất: báo chí Liên hiệp Hội cần chủ động hơn trong việc phát hiện, phản ánh những vấn đề quan trọng, từ đó tham mưu, hiến kế cho Đảng và Nhà nước về các chiến lược, chính sách KH&CN gắn với quốc kế dân sinh.

Ông cũng nhấn mạnh cần đa dạng hóa hình thức truyền thông, từ tài liệu in truyền thống (sách, báo, tạp chí) đến tài liệu nghe nhìn, trực tuyến, nhằm phổ biến kiến thức KH&CN đến đông đảo công chúng.

Một đề xuất đáng chú ý là việc mở chuyên mục “Tấm gương các nhà KH&CN” trên các báo, tạp chí và cổng thông tin điện tử của Liên hiệp Hội. Chuyên mục không chỉ tôn vinh các danh nhân KH&CN qua các thời kỳ, mà còn truyền cảm hứng, động lực cho thế hệ trẻ trong hành trình nghiên cứu, sáng tạo.

Tại hội thảo, nhiều ý kiến tham luận đã tập trung phân tích vai trò của báo chí trong hệ thống Liên hiệp Hội Việt Nam

Ở góc nhìn khác, ông Đặng Vũ Cảnh Linh, Phó Viện trưởng Viện Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam), cho rằng: muốn nâng cao hiệu quả hoạt động, báo chí Liên hiệp Hội cần tập trung phát triển các nội dung chuyên sâu, phản ánh nghiên cứu mới và công nghệ tiên tiến.

Ông nhấn mạnh việc xây dựng quy trình sản xuất nội dung chuyên nghiệp - từ lựa chọn chủ đề, thu thập thông tin, phỏng vấn chuyên gia, đến biên tập và xuất bản. Tính chính xác của thông tin khoa học phải được đặt lên hàng đầu để bảo đảm uy tín.

Ngoài ra, cần xây dựng các chuyên mục thường xuyên về những lĩnh vực ưu tiên của đất nước như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, công nghệ thông tin, năng lượng tái tạo, vật liệu mới… nhằm định hướng nghiên cứu và khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Một điểm nhấn quan trọng được các đại biểu đồng tình là báo chí KH&CN phải thích ứng mạnh mẽ với xu hướng truyền thông số. Theo Nghị quyết số 03/NQ-CP, Bộ KH&CN đã đặt mục tiêu xây dựng nền tảng đào tạo trực tuyến mở, cung cấp miễn phí kiến thức KH&CN và đổi mới sáng tạo cho người dân, doanh nghiệp. Trong mục tiêu này, báo chí Liên hiệp Hội có vai trò then chốt.

Điều đó đồng nghĩa, bên cạnh các bài viết truyền thống, báo chí Liên hiệp Hội cần đẩy mạnh sản xuất các sản phẩm hiện đại như video, podcast, infographic, ebook tương tác…. Những hình thức này vừa phù hợp thói quen tiếp nhận thông tin của giới trẻ, vừa mở rộng phạm vi tiếp cận độc giả, tạo hiệu quả truyền thông cao hơn.

Cùng với đó, việc tổ chức các sự kiện trực tuyến, diễn đàn số và tăng cường tương tác trên nền tảng mạng xã hội cũng là giải pháp hữu hiệu để kết nối trí thức KH&CN trong và ngoài nước.

P.V