Bảo đảm cao nhất cho nguyên tắc thẩm phán xét xử độc lập

Hội đồng xét xử tuyên án các bị cáo tại tòa.

20 thẩm phán bị hành hung, xâm phạm tính mạng, sức khỏe

Theo báo cáo tổng kết, đánh giá của Tòa án nhân dân tối cao, từ khi Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 có hiệu lực, tính đến ngày 31/8/2024, trong toàn ngành có 20 Thẩm phán bị hành hung, xâm phạm tính mạng, sức khỏe; 29 Thẩm phán bị xâm phạm danh dự, nhân phẩm; 13 Thẩm phán yêu cầu được bảo vệ.

28 cá nhân có hành vi xâm phạm thẩm phán đã bị các cơ quan có thẩm quyền xử lý nghiêm minh, trong đó đã truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc xử phạt hành chính đối với 22 trường hợp.

Đặc biệt là vụ việc ngày 2/5/2024, Trần Văn Tuân (một bị cáo) đến phòng làm việc của Thẩm phán Nguyễn Văn Quý (Thẩm phán sơ cấp, Phó Chánh án Tòa án nhân dân huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị) bất ngờ dùng kéo đâm vào vùng đầu, cổ, lưng, bụng Thẩm phán Quý, gây tổn thương cơ thể 19%; cán bộ, công chức tại Tòa án đã khống chế và giao cho lực lượng công an tại địa phương. Trần Văn Tuân, sau đó đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bị xử phạt 13 năm tù về tội giết người.

Ngoài ra, trong khoảng thời gian này, các tòa án đã nhận tổng số hơn 44 nghìn đơn khiếu nại, tố cáo đối với thẩm phán có sai phạm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ; đã giải quyết khoảng 43 nghìn đơn. Kết quả giải quyết xác định có 41 nghìn đơn, chiếm 95,4% là khiếu nại, tố cáo không có căn cứ.

Theo luật sư Đặng Văn Cường, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội, thẩm phán luôn có nguy cơ cao khi đối mặt với nhiều hình thức xâm hại như đe dọa, bạo lực, hoặc các hành vi quấy rối từ đương sự, người thân của họ hoặc từ cộng đồng. Do vậy, việc xây dựng Nghị quyết về chế độ bảo vệ thẩm phán là rất cần thiết…

Cấm cản trở thẩm phán thực hiện nhiệm vụ

Theo dự thảo Nghị quyết, bảo vệ thẩm phán "trong trường hợp cần thiết" được định nghĩa là trường hợp thẩm phán hoặc thân nhân của thẩm phán bị xâm hại hoặc đe dọa xâm hại về tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm, quyền và lợi ích hợp pháp khác không phải trong khi thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ nhưng cơ quan chức năng xét thấy cần phải bảo vệ.

Thẩm phán sẽ được bảo vệ sự độc lập và chỉ tuân theo pháp luật trong giải quyết, xét xử vụ án, vụ việc; bảo vệ vị trí công tác, việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn; bảo vệ bí mật an toàn, thông tin, dữ liệu cá nhân; bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, uy tín, nhân phẩm, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp khác của thẩm phán, thân nhân của thẩm phán.

Thẩm phán là đối tượng cần cơ chế pháp lý độc lập bảo vệ.

Dự thảo Nghị quyết quy định 10 hành vi cụ thể bị nghiêm cấm trong hoạt động bảo vệ thẩm phán như gây ảnh hưởng đến việc xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, sự vô tư, khách quan của thẩm phán; đe dọa, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín, quyền và lợi ích hợp pháp của thẩm phán, thân nhân của thẩm phán; cản trở thẩm phán thi hành công vụ; chỉ đạo, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ, mua chuộc thẩm phán để che giấu, không báo cáo, báo cáo sai sự thật, báo cáo không đầy đủ, không thực hiện hoặc thực hiện không đúng quy định, quy trình nghiệp vụ; lợi dụng, lạm dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng ảnh hưởng của người có chức vụ, quyền hạn để trả thù, trù dập, gây ảnh hưởng tiêu cực đến vị trí công tác.

Thẩm phán được trang bị công cụ hỗ trợ để tự bảo vệ

Tòa án nhân dân tối cao đề xuất trong dự thảo Nghị quyết những quy định bảo đảm nguyên tắc thẩm phán xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Theo đó, khi giải quyết, xét xử vụ án, vụ việc thẩm phán độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, không chịu sự can thiệp trái pháp luật của mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân. Thẩm phán có quyền từ chối tiếp xúc, thực hiện các yêu cầu gây ảnh hưởng đến sự độc lập, vô tư, khách quan trong quá trình giải quyết, xét xử các vụ án, vụ việc.

Khi vụ án, vụ việc đang trong quá trình thụ lý, giải quyết, tố tụng…, thẩm phán không cần phải giải trình, không được thông tin về quan điểm xét xử, giải quyết vụ án, không điều tra đối với thẩm phán về việc xét xử, giải quyết trừ trường hợp có căn cứ rõ ràng xác định thẩm phán vi phạm pháp luật hình sự trong xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc đó bị hủy, sửa do lỗi chủ quan.

Không được đưa tin, cung cấp thông tin trên các phương tiện truyền thông có tính chất quy kết, xác định về việc thẩm phán có dấu hiệu vi phạm hoặc nghi ngờ về tính độc lập, khách quan của thẩm phán khi chưa có kết luận chính thức của cấp có thẩm quyền.

Trường hợp có căn cứ xác định tính mạng, sức khỏe, tài sản... của cá nhân và thân nhân của thẩm phán bị xâm phạm hoặc đe dọa xâm phạm thì cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải xem xét áp dụng ngay một hoặc các biện pháp bảo vệ như: Bố trí lực lượng bảo vệ, tiến hành các biện pháp cần thiết để chấm dứt các hành vi xâm phạm, đe dọa xâm phạm;

Thẩm phán được trang bị công cụ hỗ trợ và các phương tiện khác để thực hiện các biện pháp tự bảo vệ trong trường hợp cần thiết; giữ bí mật, thay đổi các thông tin, dữ liệu liên quan đến cá nhân và thân nhân của thẩm phán...

Các cơ quan, tổ chức, cá nhân không được yêu cầu thẩm phán thực hiện những công việc vượt quá phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn được giao hoặc gây ảnh hưởng đến sự vô tư, khách quan khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ.

Không thay đổi vị trí công tác của thẩm phán trong các trường hợp đang có tố cáo, khiếu nại, kiến nghị, phản ánh cho rằng thẩm phán bị trả thù, trù dập liên quan đến việc xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc cho đến khi có kết quả giải quyết của cấp có thẩm quyền đối với các tố cáo, khiếu nại, kiến nghị, phản ánh đó.

Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam Phan Trung Hoài.

Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam Phan Trung Hoài cho rằng, cần quan tâm xây dựng và vận hành quy định bảo vệ thẩm phán như bảo đảm việc tuân thủ nghiêm túc nội quy phòng xử án, cơ chế bảo vệ bên ngoài và bên trong trụ sở tòa án, phòng xử án để bảo đảm tính tôn nghiêm của pháp đình.

Đặc biệt cần xây dựng cơ chế phản ứng nhanh để ngăn chặn và xử lý đối với những hành vi xâm phạm quyền tự do cá nhân và cuộc sống bình thường của thẩm phán và người thân của họ như đe dọa, quấy rối, theo dõi, tấn công, lăng mạ, phá hoại tài sản hoặc các phương tiện khác, sự phối hợp với cơ quan công an sau khi nhận được tin báo phải nhanh chóng cử lực lượng ngăn chặn kịp thời, hiệu quả.

Thẩm phán được miễn, giảm trách nhiệm khi thiệt hại xảy ra không phải do lỗi cố ý

Dự thảo nghị quyết quy định các trường hợp thẩm phán được xem xét loại trừ, miễn, giảm trách nhiệm:

Khi có căn cứ cho rằng quyết định, kết luận của tập thể, người có thẩm quyền trái quy định của pháp luật thì thẩm phán có quyền từ chối thực hiện, được kiến nghị bảo lưu ý kiến bằng văn bản và báo cáo cấp có thẩm quyền. Nếu sau đó vẫn phải thực hiện thì thẩm phán không phải chịu trách nhiệm về hậu quả của việc thi hành;

Thực hiện đề xuất đổi mới, sáng tạo để xảy ra thiệt hại được cơ quan có thẩm quyền đánh giá đã thực hiện đúng chủ trương, có động cơ trong sáng, vì lợi ích chung;

Có tỷ lệ bản án, quyết định bị hủy, sửa do lỗi chủ quan cao hơn mức quy định nhưng không có dấu hiệu tiêu cực và được giao xét xử, giải quyết nhiều vụ án, vụ việc phức tạp; hoặc những vụ án, vụ việc bị hủy, sửa có tính chất phức tạp;

Đã tuân thủ đầy đủ các quy trình, thủ tục tố tụng nhưng pháp luật còn bất cập, có các cách hiểu khác nhau trong áp dụng; các sai sót, thiệt hại xảy ra không phải do lỗi cố ý, không vì động cơ vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác;

Thực hiện nhiệm vụ trong tình huống cấp bách; để đáp ứng yêu cầu chính trị tại địa phương, phòng, chống tội phạm, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực;

Chủ động phát hiện và đã áp dụng các biện pháp cần thiết theo thẩm quyền để ngăn chặn, xử lý, khắc phục hậu quả hoặc báo cáo cấp có thẩm quyền xử lý, khắc phục hậu quả của sai sót, vi phạm.

HƯƠNG NGUYÊN