Bão ngày càng dữ dội, cần thang đo 'thăng cấp' mới?

Theo thang đo Saffir-Simpson của Mỹ, cấp cao nhất là bão cấp 5 với tốc độ gió 250 km/h. Ảnh: CIRA.

Khi một cơn bão hình thành, người dân sống trên đường đi của cơn bão sẽ lo lắng theo dõi tin tức về hướng đi và sức mạnh của nó. Họ sẽ chuẩn bị đón cơn bão cấp 1, theo thang đo Saffir-Simpson, với tâm thế khác với cơn bão cấp 5.

Cấp 1 theo thang Saffir-Simpson, gió 119-153 km/h, tương đương bão rất mạnh từ cấp 12 trở lên trong thang Beaufort mà Việt Nam sử dụng; còn cấp 5 của thang Saffir-Simpson, gió từ 252 km/h trở lên, thậm chí vượt cả cấp 17 - mức cao nhất trong thang Beaufort.

Liz Ritchie-Tyo - Giáo sư về Khoa học Khí quyển từ Đại học Monash (Australia) - nhận định trên World Economic Forum rằng khi Trái đất nóng lên, bão sẽ có tần suất ít hơn nhưng dữ dội hơn. Theo một nghiên cứu mới, các chuyên gia cho rằng có lẽ đã đến lúc cân nhắc đưa cấp 6 vào thang đo bão Saffir-Simpson được sử dụng tại Mỹ.

Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu có cần một cấp độ mới cho những cơn bão cực đoan hơn không? Giới nghiên cứu hiện mới đề xuất cấp 6 cho một cơn bão ở tây bán cầu vượt qua sức gió 309 km/h. Trong hầu hết thang đo, cấp 5 chỉ những cơn bão có khả năng gây thiệt hại thảm khốc. Do đó, chưa rõ cơn bão cấp 6 sẽ bổ sung thêm giá trị thông tin gì.

Nếu quy ra thang Beaufort mà Việt Nam sử dụng, ngưỡng 309 km/h của bão cấp 6 vượt xa cấp 17 (202-220 km/h) - vốn là mức cao nhất hiện có, cho thấy mức độ cực đoan mà thang đo truyền thống khó bao quát.

Mục đích của thang đo bão

Các trung tâm cảnh báo trên thế giới phân loại bão bằng các hệ thống thang đo cường độ dựa trên ngưỡng tốc độ gió tối đa.

Có một số thang đo khá phổ biến. Thang đo Saffir-Simpson được Trung tâm Bão Quốc gia Mỹ sử dụng cho các cơn bão hình thành ở trung tâm và phía đông Bắc Thái Bình Dương, cùng với khu vực Bắc Đại Tây Dương. Australia, Bắc Ấn Độ Dương, Tây Nam Ấn Độ Dương và phía tây Bắc Thái Bình Dương lại sử dụng các thang đo khác.

Điểm chung là cấp trên cùng của mọi thang đo được xác định bằng tốc độ gió lớn hơn một ngưỡng nhất định, nhưng không có giới hạn tối đa.

Bão gây ra nhiều mối đe dọa khi ở trên biển, khi tiếp cận và đổ bộ đất liền, và thậm chí cả khi đã đi qua. Ảnh: Reuters.

Bão gây ra nhiều mối đe dọa khi ở trên biển, khi tiếp cận và đổ bộ đất liền, và thậm chí cả khi đã đi qua. Một số ảnh hưởng phổ biến của bão gồm gió mạnh gần tâm bão, biển động, triều cường, mưa lớn, lũ lụt, sạt lở đất,...

Giới khoa học không thể xếp hạng chắc chắn ảnh hưởng nào sẽ gây thương vong và thiệt hại lớn nhất. Bão cấp 1 Oswald gây mưa lớn và lũ lụt trên khắp Queensland và New South Wales (Australia), trong khi bão cấp 5 Andrew năm 1992 mang theo gió lớn song ít thiệt hại do mưa hoặc triều cường khi đổ bộ vào Florida (Mỹ).

Cấp 6 có cần thiết?

Giới nghiên cứu đề xuất cấp 6 theo thang Saffir-Simpson sẽ dành cho các cơn bão có sức gió trên 309 km/giờ. Kể từ năm 2013, 5 cơn bão có khả năng vượt qua ngưỡng này.

Trong 40 năm qua, chỉ có bão Patricia (2015) chắc chắn đạt tiêu chí vì được “thợ săn bão” Mỹ quan sát bằng máy bay. 4 cơn bão còn lại ảnh hưởng đến châu Á. Ở những khu vực này, các nhà khí tượng học không sử dụng máy bay để xác nhận tốc độ gió, trong khi ước tính về tốc độ gió có thể dao động.

Trong công thức ban đầu của thang đo Saffir-Simpson, Herb Saffir và Bob Simpson mô tả bão cấp 5 đổ bộ vào đất liền có thể tàn phá thảm khốc cho tất cả cơ sở hạ tầng. Thang đo Bão nhiệt đới Australia có ngưỡng khác, nhưng vẫn chung lập luận.

Do đó, nếu cấp 5 đã là “hậu quả thảm khốc”, thì cấp 6 sẽ là cảnh báo gì?

Giới khoa học dùng thang đo cường độ bão như một cách truyền tải bản chất và quy mô thiệt hại từ thảm họa thiên nhiên này. Tuy nhiên, thang đo không cung cấp bức tranh toàn diện, vì chỉ dựa trên một tốc độ gió duy nhất có giá trị cho khu vực gần mắt bão, nơi có gió mạnh nhất.

Về cơ bản, các thang đo đo lường khả năng các tòa nhà và cơ sở hạ tầng chống chọi trước sức gió tốt ra sao.

Do đó, giáo sư Ritchie-Tyo kết luận nếu các quy chuẩn xây dựng, kế hoạch sơ tán và chiến lược bảo vệ được cải thiện đến mức bão cấp 5 không còn tàn phá diện rộng nữa, việc áp dụng cấp độ mới lúc này có thể hợp lý.

“Tuy nhiên, chúng ta chưa đạt tới mức độ đó. Thiệt hại do bão cấp 5 hay cấp 6 đều giống nhau: thảm khốc”, bà nói.

Thay vì thêm cấp độ, bà Ritchie-Tyo cho rằng nên tập trung tìm cách truyền đạt rõ ràng hơn các mối đe dọa cụ thể từ bão, như mưa lớn, lũ lụt, nước dâng,...

Ví dụ, hồi tháng 12/2023, bão Jasper đổ bộ vào đất liền với cường độ bão cấp 2 ở miền Bắc Queensland (Australia). Mặc dù chỉ là bão cấp 2, Jasper mang theo lượng nước khổng lồ và gây ra lũ lụt tàn khốc. Nhiều người đã chỉ trích Cục Khí tượng Australia vì đã không thông tin đầy đủ.

Trí Ân