Bắt kịp sự phát triển công nghệ, mở rộng không gian ứng dụng dữ liệu viễn thám

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp cho ý kiến về nội dung dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 03/2019/NĐ-CP về hoạt động viễn thám - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Theo Phó Thủ tướng, hoạt động viễn thám hiện đã trở thành phương tiện, công cụ quan trọng để nghiên cứu vũ trụ, đặc biệt là nghiên cứu Trái đất, với ứng dụng hầu như ở tất cả các lĩnh vực. Vì vậy, khi xây dựng Luật Đo đạc và Bản đồ, lần đầu tiên Việt Nam xác lập cơ sở pháp lý cho hoạt động này.

Vì vậy, hoạt động viễn thám ở Việt Nam cần được nhận thức đầy đủ, đầu tư xuyên suốt, không chỉ máy móc thiết bị mà cả con người, các viện nghiên cứu, nhằm tạo ra sản phẩm thứ cấp phục vụ kinh tế - xã hội và quốc phòng - an ninh.

Phó Thủ tướng đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường (cơ quan soạn thảo) làm rõ 2 nội dung lớn.

Một là tính thống nhất của Nghị định với Luật Đo đạc và Bản đồ, chủ trương của Đảng, Nhà nước trong xác định mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ của hoạt động viễn thám là bảo đảm hỗ trợ mọi ngành, lĩnh vực và đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng.

Hai là xác định những hoạt động viễn thám có thể “phát triển chung, khai thác chung”, nhất là các nội dung liên quan quốc phòng; đồng thời xác định rõ đâu là nhiệm vụ cần đầu tư viễn thám chuyên biệt quốc phòng.

“Để quản lý hoạt động viễn thám hiệu quả thì sản phẩm thứ cấp phải được chia sẻ, phục vụ các ngành kinh tế, xã hội, từ đó quay lại tính toán hiệu quả đầu tư”, Phó Thủ tướng trao đổi.

Cần nhận thức đầy đủ, đầu tư xuyên suốt, khai thác hiệu quả

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Nghị định số 03/2019/NĐ-CP bước đầu đã tạo ra hành lang pháp lý để quản lý, thúc đẩy phát triển công nghệ viễn thám, khai thác sử dụng không gian vũ trụ phục vụ quan trắc, giám sát, quản lý nông nghiệp, môi trường, phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo quốc phòng, an ninh.

Mặc dù vậy, trong thực tiễn việc quản lý hoạt động viễn thám vẫn bộc lộ một số hạn chế lớn. Một số khái niệm về viễn thám như dữ liệu viễn thám, sản phẩm viễn thám không còn phù hợp với thực tiễn, chưa thực sự thống nhất với các định nghĩa về viễn thám trên các tài liệu quốc tế.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long báo cáo - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Cơ sở dữ liệu viễn thám thiếu sự kết nối do chưa có quy định bắt buộc trong việc kết nối và chia sẻ dữ liệu.

Bên cạnh đó, chúng ta cần bổ sung các quy định cụ thể về ứng dụng viễn thám trong thực tiễn, đồng thời định hướng, khuyến khích và thúc đẩy việc áp dụng công nghệ viễn thám trong giám sát nông nghiệp, quản lý tài nguyên, môi trường và phục vụ phát triển kinh tế – xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh; tận dụng tối đa tiềm năng dữ liệu và công nghệ; bổ sung quy định các hoạt động khoa học và công nghệ được ưu tiên trong lĩnh vực viễn thám.

Nghị định mới về hoạt động viễn thám cũng quy định đối với nhiều tổ chức, cá nhân tham gia vào hoạt động viễn thám bao gồm: Xây dựng hạ tầng thu nhận dữ liệu viễn thám, cung cấp dữ liệu viễn thám, ứng dụng viễn thám.

Tại cuộc họp, các ý kiến đánh giá việc sửa đổi, thay thế Nghị định số 03/2019/NĐ-CP là cần thiết để theo kịp sự phát triển nhanh của công nghệ viễn thám và mở rộng không gian ứng dụng dữ liệu viễn thám rộng hơn trong quản lý nhà nước, kinh tế – xã hội và an ninh quốc phòng.

Các đại biểu tập trung thảo luận 4 nhóm vấn đề lớn: Phạm vi điều chỉnh và khái niệm viễn thám; sự thống nhất với pháp luật hiện hành; quản lý, chia sẻ dữ liệu; định hướng ứng dụng – hợp tác quốc tế – phát triển vệ tinh.

Nhiều đại biểu cho rằng khái niệm “viễn thám” không chỉ là ảnh vệ tinh mà bao gồm dữ liệu thu nhận từ nhiều phương tiện, như máy bay, UAV, thiết bị mặt đất. Do đó, nếu Nghị định điều chỉnh hoạt động viễn thám thì nội dung phải bao quát được toàn bộ hoạt động này, còn nếu chỉ điều chỉnh hoạt động viễn thám từ thu thập dữ liệu ảnh vệ tinh thì cần cân nhắc lại tên gọi cho phù hợp.

Bộ Tài nguyên và Môi trường cần rà soát bảo đảm thống nhất giữa dự thảo Nghị định và Luật Đo đạc và Bản đồ cũng như Nghị định về quản lý dữ liệu số, trong đó quy định dữ liệu viễn thám là “dữ liệu dùng chung”. Do đó, Nghị định sửa đổi phải bảo đảm đồng bộ về mô hình quản lý, cơ chế kết nối – chia sẻ, tránh tạo thêm tầng nấc thủ tục, tránh đầu tư dàn trải, trùng lặp, khắc phục tình trạng mỗi đơn vị giữ dữ liệu riêng, ít kết nối.

Đại diện Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam phát biểu - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Đại diện một số bộ, ngành đề xuất mở rộng hành lang pháp lý đối với hoạt động viễn thám phù hợp xu hướng mới trong hợp tác quốc tế về khai thác dữ liệu xuyên biên giới, tạo điều kiện nghiên cứu – phát triển vệ tinh trong nước và tiến tới năng lực tự phóng vệ tinh trong tương lai.

Lãnh đạo Tập đoàn Công nghiệp – Viễn thông Quân đội (Viettel), cho biết với sự phát triển mạnh của công nghệ và chi phí thu nhận dữ liệu viễn thám ngày càng rẻ. Vì vậy, cơ chế quản lý dữ liệu viễn thám cần được phân nhóm, gồm: Nhóm dữ liệu do Nhà nước đầu tư, nhất là dữ liệu vệ tinh phục vụ chiến lược quốc phòng, an ninh, phòng chống thiên tai; nhóm dữ liệu do doanh nghiệp tư nhân thu thập, có thể triển khai bằng UAV, máy bay hoặc phương tiện gắn cảm biến. Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục chủ trì công tác quản lý nhà nước về đo đạc, bản đồ và viễn thám, bao gồm cả dữ liệu vệ tinh và các phương thức thu nhận khác.

Đồng tình với ý kiến này, Tập đoàn Bưu chính - Viễn thông Việt Nam (VNPT) nhấn mạnh yêu cầu bổ sung quy định về bảo đảm an toàn thông tin cho dữ liệu viễn thám – yếu tố “cực kỳ quan trọng”, đặc biệt với dữ liệu cấp độ cao, có tính nhạy cảm; bổ sung các lĩnh vực ứng dụng dữ liệu viễn thám như giám sát hiện trạng sử dụng đất, biến động đất đai, phục vụ chuyển đổi số quốc gia và hạ tầng dữ liệu không gian.

Cần bao quát toàn bộ quy trình từ thu thập, khai thác, sử dụng đến quản lý dữ liệu viễn thám

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng nhấn mạnh, đến nay Việt Nam vẫn chưa có khung pháp lý đầy đủ cho lĩnh vực hoạt động viễn thám, dữ liệu viễn thám, “ngay cả khái niệm và nhận thức về viễn thám cũng chưa toàn diện, hệ thống như quốc tế”.

Nội dung dự thảo Nghị định hiện mới chỉ quản lý hoạt động đo đạc, bản đồ sử dụng ảnh viễn thám từ vệ tinh, trong khi công nghệ hiện nay đã mở rộng thu thập dữ liệu viễn thám bằng nhiều loại cảm biến từ sóng radar, tín hiệu điện tử, tín hiệu biến đổi trọng lực… cho đến phương tiện bay không người lái (UAV), máy bay, ô tô gắn camera…

Phó Thủ tướng đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường tiếp thu các ý kiến tại cuộc họp, tiếp tục rà soát, hoàn thiện dự thảo Nghị định về hoạt động viễn thám theo 2 hướng - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Từ thực tế đó, Phó Thủ tướng đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường tiếp thu các ý kiến tại cuộc họp, tiếp tục rà soát, hoàn thiện dự thảo Nghị định về hoạt động viễn thám theo 2 hướng.

Thứ nhất là chỉ điều chỉnh hoạt động viễn thám sử dụng dữ liệu ảnh vệ tinh thu nhận từ vệ tinh, theo các điều 14 và 16 của Luật Đo đạc và Bản đồ, nhưng “phạm vi điều chỉnh như vậy sẽ rất hẹp”.

Thứ hai là xây dựng một nghị định mới quy định hoạt động viễn thám với phạm vi rộng, chưa được quy định trong Luật Đo đạc và Bản đồ, nhưng bao quát toàn bộ quy trình từ thu thập, khai thác, sử dụng đến quản lý dữ liệu viễn thám và hạ tầng, bao gồm cả trạm thu, trạm vệ tinh, các phương tiện thu nhận từ máy bay, UAV đến thiết bị mặt đất.

Phó Thủ tướng đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, với sự tham gia của Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cùng các doanh nghiệp như VNPT, Viettel và các đơn vị liên quan tham gia xây dựng dự thảo nghị định. Đây sẽ là bước chuẩn bị cho việc xây dựng luật về hoạt động viễn thám trong tương lai, trong đó có thể đưa vào các quy định về an ninh, an toàn, bảo mật và các hành vi bị cấm.

Minh Khôi