Bên hưởng lợi khi 400.000 tài xế TP.HCM chuyển sang xe điện

Theo dự thảo Đề án chuyển đổi xe 2 bánh từ xăng sang điện do Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS) đề xuất, khoảng 400.000 tài xế công nghệ và giao hàng đang hoạt động trên địa bàn thành phố sẽ nằm trong nhóm được khuyến khích, hỗ trợ chuyển đổi. Đây là lực lượng nòng cốt của các nền tảng gọi xe và giao đồ ăn như Grab, Be, Ahamove, ShopeeFood hay các doanh nghiệp logistics lớn, vốn đang chiếm tỷ trọng không nhỏ trong tổng số phương tiện lưu thông mỗi ngày tại TP.HCM.

Động thái này được đánh giá là bước đi quan trọng nhằm giảm phát thải, cải thiện chất lượng không khí tại đô thị đông dân nhất cả nước. Tuy nhiên, đề xuất cũng mở ra một loạt thách thức cho các nền tảng gọi xe truyền thống vốn vẫn phụ thuộc chủ yếu vào xe xăng.

Trong bối cảnh này, Xanh SM - hãng gọi xe của tỷ phú Phạm Nhật Vượng - nổi lên như một “người đi trước”, khi đã tự chủ 100% đội xe điện dành cho tài xế. Lợi thế này có thể giúp hãng tăng tốc mở rộng thị phần nếu đề án của HIDS được thông qua.

Trường hợp quá trình chuyển đổi diễn ra mạnh mẽ, cục diện thị trường gọi xe công nghệ tại TP.HCM có thể chứng kiến những thay đổi đáng kể, thậm chí là sự dịch chuyển cán cân cạnh tranh giữa các “ông lớn” trong ngành.

Cơ hội cho Xanh SM

Trao đổi với Tri Thức - Znews, TS Nguyễn Quỳnh Phượng - Giảng viên ngành Quản trị, Khoa Kinh doanh tại Đại học RMIT Việt Nam - đánh giá mô hình hoạt động của Xanh SM có nhiều điểm khác biệt so với Grab, Be hay các nền tảng giao hàng khác như ShopeeFood, Ahamove, J&T, Viettel Post và VNPost.

Thay vì yêu cầu tài xế tự đầu tư phương tiện, Xanh SM cung cấp sẵn xe máy điện của hãng, giúp rút ngắn rào cản gia nhập. Dù vậy, TS Phượng cho rằng đây vừa là lợi thế cạnh tranh vừa là hạn chế, khi doanh nghiệp phải đảm bảo đủ nguồn xe để đáp ứng nhu cầu gia tăng trong tương lai.

Xanh SM thuộc hệ sinh thái Vingroup, được hưởng lợi từ VinFast - nhà sản xuất xe điện của tập đoàn. “Điều này giúp Xanh SM chủ động hơn về phương tiện, trong khi các đối thủ phụ thuộc vào nguồn cung bên ngoài. Tuy nhiên, năng lực sản xuất của VinFast vẫn là một dấu hỏi lớn”, bà Phượng phân tích.

TS Nguyễn Quỳnh Phượng - Giảng viên ngành Quản trị, Khoa Kinh doanh tại Đại học RMIT Việt Nam. Ảnh: NVCC.

Năm 2024, VinFast bàn giao 70.977 xe máy điện, tăng 1% so với năm trước. Con số này, theo bà Phượng là khá khiêm tốn so với đề xuất của HIDS khi thay thế 400.000 xe xăng trong 3 năm. Nếu giữ nguyên năng lực sản xuất hiện tại, VinFast sẽ cần khoảng 5-6 năm để đạt được con số này, trong khi kế hoạch của HIDS đặt mục tiêu loại bỏ hoàn toàn xe xăng vào cuối 2028.

“Với mức tăng trưởng cực kỳ thấp là 1% vào năm 2024 so với năm trước đó, VinFast sẽ phải đối mặt với thử thách khó khăn để cung cấp 400.000 xe máy điện trong vòng 2 năm, với giả định công ty là nhà cung cấp xe máy điện duy nhất cho thị trường”, vị chuyên gia này nhận định.

Bên cạnh đó, việc gắn chặt mô hình với xe máy điện VinFast cũng khiến Xanh SM phải đối mặt với sức ép lớn nếu Chính phủ mở cửa cho xe máy điện nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc. Khi đó, tài xế mới có thể lựa chọn xe giá rẻ để tham gia các nền tảng khác.

“Không có gì đảm bảo rằng các công ty như Grab sẽ đứng yên. Họ hoàn toàn có thể bắt tay với các nhà sản xuất xe điện trong và ngoài nước để chuẩn bị cho cuộc chiến xe điện sắp tới”, bà nói thêm.

TS Nguyễn Quỳnh Phượng cũng nhấn mạnh rằng để tạo một sân chơi công bằng, Chính phủ cần có cơ chế mở cho cả doanh nghiệp trong và ngoài nước cùng tham gia.

Nếu đề xuất của HIDS được thông qua, năm 2026 sẽ là thời điểm bản lề để Xanh SM tận dụng lợi thế, mở rộng mạng lưới và giành thêm thị phần. Trong khi các đối thủ còn loay hoay với bài toán hỗ trợ tài xế sở hữu xe điện, Xanh SM có thể bứt tốc.

Xanh SM đang có lợi thế lớn trong cuộc đua "xanh hóa" thị trường xe công nghệ tại TP.HCM. Ảnh: Phương Lâm.

Cuộc chơi sẽ thay đổi

Dẫn số liệu từ công ty nghiên cứu thị trường Mordor Intelligence (Ấn Độ), TS Nguyễn Quỳnh Phượng cho biết thị trường gọi xe công nghệ tại Việt Nam được dự báo đạt quy mô khoảng 1,05 tỷ USD năm nay và có thể tăng lên 2,56 tỷ USD vào năm 2030. Con số này phản ánh tốc độ tăng trưởng kép hàng năm 19,5% trong giai đoạn 2025-2030.

Theo bà, mức tăng trưởng này đồng nghĩa với việc sẽ có thêm nhiều tài xế gia nhập thị trường. Vì vậy, đề xuất của HIDS (nếu được triển khai) sẽ tác động trực tiếp đến đà mở rộng của ngành gọi xe trị giá hàng tỷ USD.

Bà Phượng nhấn mạnh nếu tài xế muốn tham gia các nền tảng nhưng không thể vì thị trường thiếu nguồn cung xe máy điện với mức giá phù hợp, áp lực sẽ dồn lên đội ngũ tài xế hiện tại. “Nếu ước tính trên là đúng, khách hàng sẽ mất nhiều thời gian hơn để gọi xe hoặc đặt dịch vụ giao hàng. Điều này sẽ ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng”, bà phân tích.

Bổ sung thêm, Thạc sĩ Antoine Goupille - Giảng viên ngành Quản trị, Khoa Kinh doanh tại Đại học RMIT Việt Nam - cảnh báo nếu tốc độ tuyển dụng và chuyển đổi sang xe điện không theo kịp biến động nhu cầu, hệ quả dễ thấy là thời gian chờ đợi của người dùng sẽ kéo dài, giá cước có xu hướng tăng cao và biến động thường xuyên. Những yếu tố này cộng hưởng có thể bào mòn uy tín thương hiệu và khiến khách hàng rời bỏ ứng dụng để tìm lựa chọn thay thế.

Ông Goupille cũng dự đoán rằng các nền tảng sẽ cạnh tranh mạnh mẽ hơn để tuyển dụng tài xế. Lượng tài xế xe điện hạn chế sẽ trở thành nguồn lực khan hiếm mà nhiều bên cùng giành giật. Sự gia tăng cạnh tranh như vậy có thể làm tăng chi phí tuyển dụng cho các nền tảng, khiến việc mở rộng hoạt động hiệu quả trở nên khó khăn và tốn kém hơn.

Đề án chuyển đổi xe điện có thể tác động đến nguồn cung tài xế và khả năng cung cấp dịch vụ của các ứng dụng gọi xe. Ảnh: Phương Lâm.

Theo TS Nguyễn Quỳnh Phượng, mạng lưới trạm sạc cũng là một yếu tố đáng lưu ý. Bà cho rằng ngay cả khi việc thay pin có thể diễn ra nhanh chóng thì vẫn cần xây dựng một hệ thống cửa hàng pin rộng khắp.

“Việc đẩy mạnh phát triển lĩnh vực này là rất quan trọng, không chỉ đối với VinFast mà cả các nhà sản xuất xe máy điện khác, nhất là trong bối cảnh sạc pin tại nhà có thể gây nguy cơ mất an toàn cho người dân ở các đô thị lớn như TP.HCM và Hà Nội”, TS Phượng lưu ý.

Thực tế cho thấy thay vì chỉ tập trung vào hạ tầng sạc điện như giai đoạn trước, các hãng xe điện và tập đoàn lớn trong nước đang dịch chuyển mạnh sang mô hình trạm đổi pin dành cho xe máy điện.

VinFast nổi bật với kế hoạch tham vọng triển khai tới 150.000 trạm đổi pin trên toàn quốc. Trước mắt, hãng đặt mục tiêu đạt 50.000 trạm ngay trong năm nay và tiếp tục mở rộng trong những năm sau. Nếu thực hiện đúng lộ trình, mạng lưới đổi pin của VinFast sẽ vượt xa hệ thống khoảng 17.000 cây xăng, dầu hiện có trên cả nước.

Đáng chú ý, các công ty trong hệ sinh thái xe điện của Vingroup đã cùng lúc ký thỏa thuận hợp tới với Thế Giới Di Động và PNJ (2 trong những nhà bán lẻ lớn nhất tại thị trường Việt Nam) để lắp đặt hàng nghìn trạm đổi pin tại các cửa hàng Thegioididong.com, Điện Máy Xanh và PNJ.

Petrolimex - doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu lớn nhất Việt Nam - cũng đã bắt tay với startup trong nước Selex Motors để thử nghiệm 3 trạm đổi pin tại Hà Nội và TP.HCM. Riêng Selex Motors hiện đã xây dựng và đưa vào hoạt động hơn 95 trạm tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, và đang hướng tới mục tiêu vượt 100 trạm. Mỗi trạm đều được vận hành tự động 24/7.

Minh Khánh