Bệnh cơ lạ khiến người già yếu dần từng ngày

Không giống các bệnh cơ khác, viêm thể vùi cơ tiến triển chậm nhưng dai dẳng, thường bị nhầm lẫn với thoái hóa cơ do tuổi tác. Bệnh có thể khiến người già mất dần khả năng tự đi lại, cầm nắm hay sinh hoạt cá nhân. Việc phát hiện sớm và phục hồi chức năng đúng cách giúp người bệnh duy trì khả năng vận động, hạn chế tàn phế và cải thiện tinh thần.

Căn bệnh hiếm gặp nhưng không hiếm trong thực tế

Inclusion Body Myositis (IBM) là dạng viêm cơ đặc biệt thuộc nhóm bệnh cơ-thần kinh, đặc trưng bởi sự viêm mạn tính và thoái hóa sợi cơ. Bệnh thường khởi phát âm thầm ở người trung niên hoặc cao tuổi, với tốc độ tiến triển chậm nhưng dai dẳng, gây yếu cơ tay, chân và teo cơ dần theo thời gian.

Ở Việt Nam, tỷ lệ ghi nhận chính thức còn thấp do bệnh dễ nhầm với các rối loạn cơ xương khớp khác hoặc quá trình lão hóa tự nhiên. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây cho thấy IBM là dạng viêm cơ phổ biến nhất ở người trên 50 tuổi tại nhiều quốc gia phát triển.

Người cao tuổi gặp khó khăn khi leo cầu thang – dấu hiệu sớm của bệnh cơ tiến triển IBM.

Nguyên nhân và cơ chế bệnh phức tạp

IBM vẫn được xem là bệnh lý "lai" giữa tự miễn và thoái hóa. Ở mức tế bào, người bệnh có hiện tượng viêm mạn tính trong mô cơ kèm sự tích tụ bất thường của protein (inclusion bodies) tương tự như trong bệnh Alzheimer hay Parkinson.

Hệ miễn dịch tấn công nhầm sợi cơ, gây viêm và phá hủy cấu trúc cơ. Cùng lúc đó, cơ chế tái tạo cơ bị rối loạn, khiến các protein hư hại không được loại bỏ hoàn toàn. Quá trình này kéo dài nhiều năm, làm cơ yếu dần, không phục hồi dù được điều trị.

Một số yếu tố nguy cơ gồm: tuổi cao, giới nam, di truyền nhẹ, nhiễm virus cũ, hoặc rối loạn miễn dịch mạn tính.

Triệu chứng dễ bị bỏ qua ở người cao tuổi

IBM tiến triển chậm trong nhiều năm nên dễ bị nhầm với tuổi già yếu hoặc thoái hóa khớp.

Các dấu hiệu thường gặp gồm:

Yếu cơ đối xứng: đặc biệt ở đùi, cổ tay, bàn tay và gối. Người bệnh có thể thấy khó leo cầu thang, đứng lên từ ghế hoặc nắm chặt đồ vật.
Teo cơ dần dần: cơ bị teo nhỏ, không đau nhưng sức giảm rõ.
Khó nuốt (dysphagia): do cơ họng và hầu bị yếu, làm tăng nguy cơ sặc hoặc viêm phổi hít.
Giảm khả năng vận động tinh: như cài khuy áo, viết, cầm đũa.
Không đáp ứng với thuốc ức chế miễn dịch như trong các bệnh viêm cơ khác, khiến chẩn đoán càng khó.
Nhiều bệnh nhân chỉ được phát hiện khi đã mất phần lớn sức cơ và cần hỗ trợ sinh hoạt hàng ngày.

Chẩn đoán – thách thức lớn cho bác sĩ

Do bệnh hiếm gặp và triệu chứng không đặc trưng, IBM thường bị chẩn đoán nhầm với bệnh đa cơ viêm (polymyositis), bệnh thần kinh ngoại biên hoặc sa sút thể chất do tuổi già.

Các bước chẩn đoán bao gồm:

Xét nghiệm men cơ (CK): tăng nhẹ hoặc trung bình.
Điện cơ (EMG): ghi nhận rối loạn vận động cơ do tổn thương sợi cơ.
Sinh thiết cơ: là tiêu chuẩn vàng, cho thấy sợi cơ bị thâm nhiễm tế bào lympho và chứa "thể vùi" đặc trưng (inclusion bodies).
Xét nghiệm hình ảnh (MRI cơ): giúp đánh giá vùng cơ bị thoái hóa.
Chẩn đoán sớm giúp người bệnh được can thiệp phục hồi chức năng và phòng ngừa biến chứng hiệu quả hơn.

Vật lý trị liệu đóng vai trò then chốt trong duy trì vận động cho bệnh nhân IBM.

Điều trị và kiểm soát bệnh

Hiện chưa có thuốc điều trị dứt điểm IBM. Hầu hết bệnh nhân không đáp ứng tốt với corticoid hay thuốc ức chế miễn dịch như trong viêm cơ tự miễn khác. Do đó, điều trị chủ yếu là phục hồi chức năng và hỗ trợ vận động.

Các hướng quản lý bao gồm:

Vật lý trị liệu: duy trì biên độ khớp, tăng sức bền cơ còn lại, ngăn teo cơ tiến triển.
Dinh dưỡng giàu protein và vitamin D để hỗ trợ cơ và xương.
Liệu pháp hỗ trợ nuốt và hô hấp nếu cơ họng bị yếu.
Thiết bị trợ lực như gậy, khung tập đi, ghế nâng giúp bệnh nhân độc lập hơn.
Theo dõi hô hấp và tim mạch định kỳ vì bệnh có thể ảnh hưởng cơ hô hấp.
Nghiên cứu mới đang tập trung vào liệu pháp gen, kháng viêm chọn lọc và điều chỉnh protein lỗi – những hy vọng cho tương lai trong điều trị IBM.
Không gây tử vong ngay nhưng ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống
IBM không trực tiếp gây tử vong, nhưng làm mất dần khả năng vận động, tăng nguy cơ té ngã, gãy xương và nhiễm trùng phổi.

Người bệnh có thể phải dùng xe lăn sau 10–15 năm mắc bệnh nếu không được can thiệp sớm. Do đó, việc phát hiện kịp thời khi xuất hiện yếu cơ bất thường ở người cao tuổi là yếu tố then chốt để duy trì chất lượng sống.

Inclusion Body Myositis là bệnh cơ-thần kinh tiến triển chậm nhưng dai dẳng, thường bị nhầm với lão hóa tự nhiên. Dù hiện chưa có thuốc chữa khỏi, việc phát hiện sớm, tập luyện phục hồi và theo dõi sát giúp người cao tuổi giữ được khả năng vận động, sống độc lập và giảm nguy cơ biến chứng.

Bs. Hoàng Anh