Bí ẩn cơ sở hạt nhân 'khủng' xây trong lòng núi của Iran

CNN đưa tin cơ sở hạt nhân Fordow được hình thành khi chính quyền Iran đào năm đường hầm sâu vào một nhóm núi.

Khu phức hợp bí mật, được bảo vệ nghiêm ngặt, xây dựng gần thành phố linh thiêng Qom đã làm dấy lên suy đoán về bản chất và quy mô thực sự của nó kể từ khi lần đầu tiên được công khai vào năm 2009.

Theo đó, các sảnh chính của cơ sở Fordow ước tính nằm sâu từ 80 đến 90 mét dưới lòng đất, giúp nó an toàn trước bất kỳ quả bom nào mà Israel dội xuống, khiến việc phá hủy cơ sở này từ trên không trở thành một nhiệm vụ gần như bất khả thi.

Khi xung đột giữa Iran và Israel leo thang, một số nhà phân tích cho rằng chính tại Fordow, Iran có thể sẽ nhanh chóng chuyển đổi kho dự trữ uranium đã làm giàu thành bom hạt nhân.

Israel đã nhắm mục tiêu vào cơ sở này trong những ngày gần đây nhưng theo Cơ quan Năng lượng nguyên tử Quốc tế (IAEA), cho đến nay, Israel vẫn chưa muốn - hoặc không thể phá hủy nó.

Tehran từ lâu vẫn tuyên bố chương trình hạt nhân của mình là vì mục đích hòa bình, nhưng Fordow lại là trung tâm của mối lo ngại về tham vọng của Iran.

"Quy mô và cấu hình của cơ sở này không phù hợp với một chương trình hạt nhân hòa bình" - Tổng thống Mỹ Barack Obama đã tuyên bố vào năm 2009 khi ông cùng với Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy và Thủ tướng Anh Gordon Brown tiết lộ sự tồn tại của Fordow với thế giới.

Chỉ vài ngày trước thông báo, người Iran, dường như biết rằng các cơ quan phương Tây đã biết về cơ sở này, đã nói với IAEA về mong muốn xây dựng một cơ sở làm giàu nhiên liệu mới. Vào thời điểm đó, việc xây dựng tại Fordow đã được tiến hành trong nhiều năm.

Cơ sở hạt nhân Fordow - Ảnh: Maxar

Việc xây dựng Fordow bắt đầu vào đầu những năm 2000. Mỹ và các đồng minh không cung cấp nhiều thông tin chi tiết về thời điểm bắt đầu xây dựng Fordow, nhưng hình ảnh vệ tinh lịch sử có sẵn công khai cho thấy công trình tại địa điểm này đã có từ năm 2004, với các bức ảnh chụp hai cấu trúc hình vuông màu trắng nơi có lối vào đường hầm hiện nay.

Theo IAEA, họ có thêm hình ảnh cho thấy quá trình xây dựng đã có từ năm 2002.

"Fordow thực chất là một dự án bắt đầu trong giai đoạn mà chúng tôi gọi là chương trình vũ khí hạt nhân sụp đổ vào đầu những năm 2000" - David Albright, người đứng đầu Viện Khoa học và An ninh quốc tế (ISIS) có trụ sở tại Mỹ cho biết. "Ý tưởng là họ (người Iran) sẽ sản xuất urani cấp vũ khí tại nhà máy đó và họ sẽ lấy urani làm giàu thấp từ chương trình hạt nhân dân sự ở Iran".

Tehran giải thích với IAEA trong một lá thư vào tháng 10/2009 rằng quyết định xây dựng cơ sở dưới lòng đất là kết quả của "mối đe dọa tấn công quân sự nhằm vào Iran", đồng thời nói thêm rằng Fordow sẽ đóng vai trò là phương án dự phòng cho nhà máy Natanz gần đó, nơi mà họ tuyên bố là "một trong những mục tiêu bị đe dọa tấn công quân sự".

Iran nói với IAEA rằng cơ sở này có thể chứa tới 3.000 máy ly tâm.

Các cơ quan tình báo của Israel đã thu giữ hơn 55.000 tài liệu về cơ sở này. Trong số các tài liệu có bản thiết kế chi tiết của Fordow và thông tin về các mục tiêu của cơ sở này: Sản xuất urani cấp vũ khí, như một phần của chương trình vũ khí hạt nhân của Iran, để chế tạo ít nhất một hoặc hai vũ khí hạt nhân mỗi năm.

"Chúng tôi chưa bao giờ thấy bất kỳ sự mâu thuẫn nào" - Albright, người đã xem xét kỹ lưỡng các tài liệu, cho hay về động thái thúc đẩy phát triển vũ khí hạt nhân của Iran.

“Nó dài hàng trăm nghìn trang. Ý tôi là bạn không thể bịa ra nhiều thứ như vậy được. Tôi không nghĩ là có ai phản đối nó, và đó có lẽ là lý do tại sao lại có một nghị quyết của Hội đồng Thống đốc (IAEA) chống lại Iran”.

Cơ sở này có thể chống chịu sức công phá của nhiều quả bom cỡ lớn - Ảnh: Maxar

Khả năng chống chịu trước những quả bom lớn nhất

Các báo cáo gần đây của IAEA cho thấy Iran đã tăng sản lượng urani làm giàu lên mức 60% tại cơ sở Fordow, nơi mà theo các chuyên gia và IAEA, hiện có 2.700 máy ly tâm.

"Việc sản xuất và tích lũy urani làm giàu cao đáng kể của Iran, quốc gia duy nhất không có vũ khí hạt nhân sản xuất vật liệu hạt nhân với độ làm giàu cao như vậy, là mối quan ngại nghiêm trọng" - IAEA thông tin.

"Một trong những điều làm gia tăng căng thẳng là họ không có lý do gì để làm như vậy, ngoài việc có thể tiến hành bước tiếp theo và biến nó thành urani cấp vũ khí. Điều này được hiểu là họ đang chuẩn bị để có thể làm như vậy nếu họ quyết định. Và nếu bạn đạt 60%, bạn có thể biến nó thành urani cấp vũ khí rất nhanh chóng" - Albright cho biết.

Theo nhóm nghiên cứu ISIS thì "Iran có thể chuyển đổi kho uranium làm giàu 60 phần trăm hiện tại của mình thành 233 kg uranium cấp vũ khí trong ba tuần tại nhà máy làm giàu nhiên liệu Fordow", đủ cho 9 vũ khí hạt nhân.

Đó là lý do tại sao Fordow là trọng tâm chính trong các nỗ lực của Israel nhằm làm suy yếu và phá hủy chương trình hạt nhân của Iran.

Mỹ là quốc gia duy nhất sở hữu loại bom cần thiết để tấn công địa điểm hạt nhân Fordow của Iran, đại sứ Israel tại Mỹ - Yechiel Leiter chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn với Merit TV vào đầu tuần này.

"Để Fordow bị phá hủy bằng một quả bom từ trên trời, quốc gia duy nhất trên thế giới có quả bom đó là Hoa Kỳ. Và đó là quyết định mà Hoa Kỳ phải đưa ra, bất kể họ có thực sự chọn theo đuổi con đường đó hay không" -Leiter nói. Nhưng ông nói thêm rằng đó không phải là lựa chọn duy nhất: "Có những cách khác để đối phó với Fordow".

Các quan chức Iran trước cơ sở hạt nhân Fordow - Ảnh: Getty

Theo báo cáo hồi tháng 3 của Viện nghiên cứu Royal United Services Institute (RUSI) có trụ sở tại Anh, Israel gần như không thể phá hủy Fordow từ trên không và sẽ cần hỏa lực và sự hỗ trợ đáng kể từ Hoa Kỳ.

Theo báo cáo của RUSI, thậm chí bom xuyên giáp GBU-57 của Hoa Kỳ cũng không thể tiếp cận được vì loại bom này chỉ có thể bay sâu khoảng 60 mét. Và GBU-57 chỉ có thể được thả bằng máy bay ném bom tàng hình B-2 của không quân Hoa Kỳ, thứ mà Israel không có - ngay cả khi Hoa Kỳ cung cấp bom cho họ.

"Ngay cả GBU-57/B cũng có thể cần nhiều lần tác động vào cùng một điểm ngắm để có cơ hội tốt để xuyên thủng cơ sở này" - báo cáo cho biết.

Các nhà phân tích khác cũng đồng ý khi nói rằng nếu Hoa Kỳ cố gắng tấn công Fordow, có lẽ không thể thực hiện được chỉ bằng một quả bom.

"Tôi tin phải có các cuộc tấn công liên tiếp vào Fordow" - nhà phân tích quân sự Cedric Leighton vốn là cựu đại tá không quân Hoa Kỳ cho biết.

Albright cho biết có thể có những cách khác để vô hiệu hóa Fordow.

“Israel có thể phá hủy các lối vào đường hầm khá xa, và chắc chắn phá hủy cả hệ thống thông gió. Nếu bạn phá hủy (các đường hầm) và nguồn cung cấp điện, sẽ mất nhiều tháng trước khi chúng thực sự có thể hoạt động”- ông nhận định thêm.

Mặc dù có vai trò quan trọng trong chương trình hạt nhân của Iran, Albright tin rằng Fordow chỉ là một phần của câu đố.

“Nếu bạn phá hủy nó, thì đó không phải là kết thúc, vì sau đó bạn sẽ chuyển sang mối đe dọa tiếp theo, đó là, Iran đã sản xuất bao nhiêu máy ly tâm mà họ không triển khai tại Fordow và Natanz? Và chúng ở đâu?” - Albright chất vấn.

Anh Duy