Bí mật về người khai sinh AGI mà OpenAI, Google, Amazon theo đuổi

Mùa hè năm 1956, một nhóm học giả đã gặp nhau tại khuôn viên Đại học Dartmouth ở bang New Hampshire (Mỹ) để thảo luận cách làm cho máy móc có thể suy nghĩ như con người. Một trong số họ, John McCarthy, đã đặt ra thuật ngữ trí tuệ nhân tạo (AI). Cuộc gặp gỡ mang tính lịch sử đó đã đánh dấu việc đặt tên cho một lĩnh vực hoàn toàn mới.

Trong thế kỷ này, một biến thể của thuật ngữ đó đã trở nên phổ biến là AI tổng quát (AGI) - giai đoạn mà máy tính có thể sánh ngang hoặc vượt qua trí tuệ của con người.

AGI đã là tâm điểm của các tiêu đề tuần qua. Một thỏa thuận giữa OpenAI và Microsoft xoay quanh những gì sẽ xảy ra nếu “cha đẻ ChatGPT” đạt được AGI. Khoản đầu tư vốn khổng lồ từ Meta Platforms, Google và Microsoft là để theo đuổi AGI. Khát khao đạt được AGI đã giúp Nvidia trở thành công ty đầu tiên có vốn hóa 5.000 tỉ USD.

Các chính trị gia Mỹ nói rằng nếu nước này không đạt được AGI trước Trung Quốc, họ sẽ gặp nguy. Nhiều chuyên gia cho biết chúng ta có thể đạt được AGI trước khi thập kỷ kết thúc và điều đó sẽ thay đổi mọi thứ. Tuy nhiên, nguồn gốc thuật ngữ đó và cách định nghĩa ban đầu cho AGI lại không được biết đến rộng rãi. Hầu hết mọi người không biết đến người khai sinh AGI - một trong những thuật ngữ quan trọng trong thế kỷ 21.

Mark Gubrud – người khai sinh AGI

Năm 1997, Mark Gubrud say mê công nghệ nano và những mối nguy hiểm của nó. Ông là fan của Eric Drexler, nhà khoa học Mỹ nổi tiếng với vai trò tiên phong trong công nghệ nano, đặc biệt là lĩnh vực cơ học phân tử. Eric Drexler được biết đến rộng rãi nhờ cuốn sách Engines of Creation (Những cỗ máy sáng tạo) xuất bản năm 1986, trong đó trình bày ý tưởng về cỗ máy nano, thiết bị cực nhỏ có thể thao tác ở cấp phân tử và tiềm năng của chúng trong y học, công nghiệp lẫn khoa học vật liệu.

Eric Drexler cũng góp phần đưa công nghệ nano từ một khái niệm lý thuyết trở thành lĩnh vực nghiên cứu khoa học có ảnh hưởng toàn cầu.

Mark Gubrud bắt đầu tham dự các hội nghị công nghệ nano. Mối quan tâm đặc biệt của ông là cách mà công nghệ nano, cùng với những tiến bộ khoa học khác, có thể bị biến thành những vũ khí chiến tranh nguy hiểm. “Tôi là nghiên cứu sinh, ngồi trong tầng hầm sâu thứ hai của Đại học Maryland, nghe tiếng máy bơm khổng lồ bật tắt ầm ĩ ngay sau bàn làm việc của tôi và đọc mọi tài liệu có thể nghiên cứu được”, Mark Gubrud kể với tạp chí Wired qua Zoom từ hiên căn nhà gỗ ở bang Colorado (Mỹ).

Cùng năm đó, Mark Gubrud đã nộp và trình bày một bài báo có tựa đề Công nghệ Nano và An ninh Quốc tế tại Hội nghị Foresight lần thứ năm về Công nghệ Nano Phân tử. Ông lập luận rằng những công nghệ đột phá sẽ định hình lại các xung đột quốc tế, khiến chúng có thể thảm khốc hơn cả chiến tranh hạt nhân.

Mark Gubrud kêu gọi các quốc gia từ bỏ thói quen hoặc truyền thống dựa vào chiến tranh và bạo lực để giải quyết vấn đề. Những tiến bộ khoa học mới mà ông đề cập gồm công nghệ nano và cả AI tiên tiến mà ông gọi là AGI. Dường như trước đó chưa ai sử dụng cụm từ này. Trong bài báo, ông định nghĩa: “Với AGI tiên tiến, tôi muốn nói đến các hệ thống AI có thể sánh ngang hoặc vượt trội hơn bộ não con người về độ phức tạp và tốc độ, có khả năng tiếp thu, xử lý và suy luận bằng kiến thức tổng quát, được sử dụng trong hầu hết mọi giai đoạn của các hoạt động công nghiệp hoặc quân sự mà bình thường cần trí tuệ con người”.

Bỏ đi cụm cuối, bạn sẽ có định nghĩa AGI mà hầu hết mọi người sử dụng ngày nay.

“Tôi cần một từ để phân biệt AI mà tôi đang nói đến, với AI mà mọi người biết vào thời điểm đó, vốn chỉ là các hệ thống chuyên gia, không phải trí tuệ tổng quát”, ông giải thích.

Bài báo của Mark Gubrud không được phổ biến rộng rãi và tác động của nó là rất hạn chế.

Mark Gubrud là người đặt tên cho AGI - Ảnh: Internet

AI thực sự

Chuyển nhanh đến đầu những năm 2000, khi ngành AI vẫn đang trải qua giai đoạn khó khăn gọi là “mùa đông AI”. Một số nhà nghiên cứu nhạy bén nhận thấy rằng lĩnh vực AI đang bắt đầu có dấu hiệu phục hồi hoặc phát triển trở lại.

Năm 1999, Ray Kurzweil dự đoán trong cuốn sách The Age of Spiritual Machines rằng AI sẽ có khả năng sánh ngang nhận thức con người vào khoảng năm 2030. Điều này đã tạo cảm hứng cho nhà khoa học máy tính Ben Goertzel, người bắt đầu làm việc với cộng tác viên cùng chí hướng Cassio Pennachin để biên soạn cuốn sách về các phương pháp AI có thể được triển khai rộng rãi, thay vì chỉ dùng học máy để giải quyết các lĩnh vực cụ thể, như chơi cờ hay chẩn đoán y khoa.

Ray Kurzweil gọi công nghệ rộng lớn hơn này là strong AI (AI mạnh), nhưng thuật ngữ này hơi mơ hồ. Ben Goertzel từng nghĩ đến việc gọi nó là real AI (AI thực sự) hoặc synthetic intelligence (trí tuệ tổng hợp). Không lựa chọn nào khiến các cộng tác viên hài lòng, nên ông đã mời họ thảo luận thêm các ý tưởng khác. Chuỗi thảo luận này gồm những người ảnh hưởng tới AI tương lai như Shane Legg, Pei Wang và Eliezer Yudk.

Shane Legg, khi đó đã có bằng thạc sĩ và từng làm việc với Ben Goertzel, đã nghĩ ra ý tưởng thêm từ general vào AI. Như chính ông nói bây giờ: “Tôi đã viết trong một email: ‘Ben, đừng gọi nó là real AI vì điều đó như lời thách thức với toàn bộ lĩnh vực. Nếu bạn muốn viết về những cỗ máy có trí tuệ tổng quát thay vì chỉ làm những việc cụ thể, có lẽ chúng ta nên gọi nó là artificial general intelligence hay AGI’. Nó khá là dễ phát âm”.

Shane Legg là đồng sáng lập và nhà khoa học trưởng về AGI tại Google DeepMind - Ảnh: Internet

Ben Goertzel nhớ rằng Pei Wang đã gợi ý thay đổi thứ tự từ, đề xuất nên gọi là general artificial intelligence (GAI). Tuy nhiên, Ben Goertzel lưu ý rằng khi phát âm to, từ GAI có thể bị hiểu sai hoặc gợi ra liên tưởng ngoài ý muốn. Cuối cùng, họ quyết định giữ lại từ AGI như ý Shane Legg.

Pei Wang, hiện giảng dạy tại Đại học Temple (Mỹ), không còn nhớ rõ chi tiết cuộc thảo luận năm 2002 nhưng có thể đã gợi ý một số tên gọi thay thế cho thuật ngữ AGI. Quan trọng hơn, Pei Wang nói rằng những gì các cộng tác viên gọi AGI vào khoảng năm 2002 về cơ bản chính là AI nguyên thủy - loại AI mà các nhà sáng lập Đại học Dartmouth từng hình dung, có khả năng thể hiện trí tuệ bao quát như con người chứ không chỉ làm những nhiệm vụ chuyên biệt. “Vì từ trước đó đã được dùng theo nghĩa khác, họ cần một tên gọi mới để diễn tả đúng khái niệm về AGI này”, Pei Wang nói.

Quyết định đã được định đoạt. “Chúng tôi bắt đầu dùng cụm từ AGI đó trên một số diễn đàn trực tuyến”, Shane Legg kể.

Pei Wang hiện giảng dạy tại Đại học Temple (Mỹ) - Ảnh: Internet

“Không tên tuổi, không tiền và không công việc”

Cuốn sách của Ben Goertzel mang tên Artificial General Intelligence mãi tới khoảng năm 2005 mới xuất bản, nhưng vào thời điểm đó, thuật ngữ này đã bắt đầu lan rộng, thậm chí có cả tạp chí và hội nghị mang tên AGI.

Mark Gubrud cuối cùng cũng được ghi nhận là người đặt tên cho AGI. Vào giữa những năm 2000, chính Mark Gubrud đã giới thiệu AGI đến những người phổ biến thuật ngữ này.

Mark Gubrud đã tham dự hội nghị AGI lần thứ hai vào năm 2006 và gặp Ben Goertzel thoáng qua. Mark Gubrud chưa từng gặp Shane Legg, nhưng thỉnh thoảng vẫn tương tác với ông qua mạng, luôn trong tinh thần thân thiện. Mark Gubrud nhận ra rằng việc không tiếp tục theo đuổi công việc hoặc nghiên cứu về AGI khiến ông không còn được chú ý và không đóng vai trò nổi bật trong lĩnh vực này nữa.

“Tôi sẽ nhận công cho việc được trích dẫn đầu tiên và công nhận đóng góp của họ cho nhiều việc khác mà tôi không thực hiện dù lẽ ra nên làm. Thế nhưng, điều đó không phải là trọng tâm của tôi. Điều tôi quan tâm là cuộc chạy đua vũ khí. Toàn bộ lý do tôi viết bài báo đó chỉ là để cảnh báo về vấn đề này”, Mark Gubrud nói.

Mark Gubrud không còn nhiều tác phẩm sau đó nữa, với sự nghiệp khá phiêu bạt và hiện dành nhiều thời gian chăm sóc mẹ, nhưng ông vẫn là tác giả của một số bài báo kêu gọi cấm robot giết người tự động và các vấn đề tương tự.

Mark Gubrud thấy mặc cảm vì sự chênh lệch giữa vị thế của mình với những ông trùm đang cố gắng đạt được AGI: “Nó đang chi phối thế giới, trị giá hàng nghìn tỉ USD. Còn tôi, 66 tuổi, có bằng tiến sĩ gần như vô giá trị, không tên tuổi, không tiền và không công việc”.

Tuy nhiên, Mark Gubrud vẫn để lại một di sản. Ông là người đặt tên cho AGI. Định nghĩa AGI của Mark Gubrud vẫn được giữ nguyên. Những cảnh báo từ ông về mối nguy của AGI vẫn đáng để lắng nghe.

Cách OpenAI, Google DeepMind, Amazon và Microsoft định nghĩa AGI

Bắt đầu phổ biến trong ngành máy tính vào những năm 2000, AGI nay trở thành mục tiêu tối thượng của ngành, được dùng để biện minh cho việc chi tiêu khổng lồ.

OpenAI và Google DeepMind, hai phòng thí nghiệm AI hàng đầu thế giới, đều có sứ mệnh rõ ràng hướng đến mục tiêu đạt được AGI, dù định nghĩa của họ có khác nhau. OpenAI mô tả AGI là “một hệ thống có tính tự động cao, vượt trội hơn con người trong hầu hết công việc có giá trị kinh tế”.

Demis Hassabis, Giám đốc điều hành Google DeepMind, gọi AGI là “hệ thống có khả năng thể hiện tất cả năng lực nhận thức phức tạp mà con người có”.

David Luan, lãnh đạo Amazon AGI Labs, định nghĩa AGI là “mô hình có thể giúp con người làm bất cứ việc gì họ muốn trên máy tính”. Amazon AGI Labs là dự án phát triển AGI của gã khổng lồ thương mại điện tử Mỹ.

Mustafa Suleyman, Giám đốc điều hành Microsoft AI, định nghĩa AGI là "một hệ thống học tập có mục đích chung có thể hoạt động tốt trong mọi môi trường đào tạo ở cấp độ con người, gồm cả lao động chân tay".

Sơn Vân