Biến mắc mật thành quả đặc sản, tăng thu nhập cho người dân

Cây mắc mật từ lâu gắn bó với đời sống của đồng bào các dân tộc ở Lạng Sơn, không chỉ xuất hiện trong những món ăn truyền thống mà còn mang lại giá trị thương mại ngày càng lớn. Trái và lá mắc mật có hương vị đặc trưng, được các nhà hàng, cơ sở chế biến thực phẩm ưa chuộng, tạo nên lợi thế cạnh tranh mà ít loại cây trồng nào có được.

Phát triển cây truyền thống của địa phương

Nhận thấy tiềm năng này, nhiều HTX đã mạnh dạn đầu tư thâm canh, chọn lọc giống chất lượng cao, đồng thời áp dụng quy trình sản xuất an toàn để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Các HTX cũng chú trọng khâu chế biến, đa dạng hóa sản phẩm từ mắc mật như gia vị, nước sốt, thực phẩm đóng gói… giúp kéo dài thời gian bảo quản và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Quả mắc mật được phơi khô trước khi chế biến.

Việc gắn sản xuất với xây dựng thương hiệu và truy xuất nguồn gốc đang từng bước đưa mắc mật trở thành sản phẩm hàng hóa chủ lực, góp phần phát triển kinh tế nông thôn, giữ gìn nét văn hóa ẩm thực đặc trưng và khẳng định thương hiệu nông sản của Lạng Sơn trên bản đồ ẩm thực Việt Nam.

HTX Nông sản Toàn Thương, khu 5, xã Na Sầm là một điển hình. Chị Vương Thị Thương, Giám đốc HTX cho biết: Từ khoảng 6 năm nay, năm nào HTX cũng thu mua quả mắc mật của người dân trên địa bàn các xã: Na Sầm, Hoàng Văn Thụ, Văn Quan… Từ năm 2023 đến nay, bình quân mỗi năm HTX thu mua trên 120 tấn mắc mật tươi cho người dân.

Vụ mắc mật năm nay, HTX bắt đầu thu mua từ khoảng giữa tháng 6, trung bình mỗi ngày HTX thu mua từ 2-3 tấn mắc mật tươi, thậm chí ngày cao điểm có thể thu mua từ 4 -5 tấn. Số mắc mật này sẽ được HTX sơ chế cho ra đời các sản phẩm như mắc mật sấy khô, mắc mật ngâm muối phục vụ nhu cầu thị trường quanh năm.

Đặc biệt để đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao giá trị, hiện nay HTX đang nghiên cứu, thử nghiệm sản phẩm mắc mật sấy dẻo với các vị khác nhau như vị gừng, mật ong… “Hiện nay HTX đang hoàn thiện các thủ tục hồ sơ pháp lý, sản phẩm mắc mật sau chế biến nâng giá trị từ 10-15%”, đại diện HTX cho hay.

Chị Thương cho biết: HTX đang bao tiêu đầu ra sản phẩm cho bà con nông dân tại các xã trong tỉnh như: Na Sầm, Văn Quan, Văn Lãng… giúp người dân yên tâm sản xuất và có thu nhập ổn định.

Chị Nông Thị Thủy, xã Thụy Hùng chia sẻ: "Từ ngày được HTX Nông sản Toàn Thương thu mua sản phẩm mắc mật tươi, gia đình tôi rất yên tâm sản xuất. Quả mắc mật ngay sau khi hái từ cây xuống chúng tôi mang đến trực tiếp HTX và được thu mua ngay nên không lo hàng tồn, để hỏng. Bên cạnh đó, HTX thu mua giá cao hơn ngoài thị trường vì thế thu nhập của người dân được cải thiện. Chúng tôi có cuộc sống khá giả nhờ trồng cây mắc mật".

Đến nay HTX Nông sản Toàn Thương đã thu mua được trên 60 tấn quả tươi với giá dao động từ 5.000 đến 7.000 đồng/kg.

Nông dân yên tâm vì có HTX

Không riêng tại HTX Nông sản Toàn Thương, từ khoảng 4 năm trở lại đây, HTX Trân Quý, xã Văn Quan cũng thu mua quả mắc mật tươi của người dân trên địa bàn các xã: Văn Quan, Điềm He, Yên Phúc… để sơ chế. Bà Lương Thị Nở, Giám đốc HTX cho biết: Tùy theo nhu cầu của khách hàng về sản phẩm mắc mật khô, HTX sẽ thu mua quả tươi của người dân để phơi hoặc sấy khô. Trung bình mỗi năm, HTX thu mua từ 20 đến 30 tấn quả tươi, có năm đơn vị thu mua trên 40 tấn quả.

Từ đầu vụ đến nay, HTX đã thu mua trên 12 tấn quả tươi để phơi, sấy. Hiện HTX đang tiếp tục phối hợp với đơn vị chuyên môn hoàn thiện hồ sơ xây dựng sản phẩm mắc mật khô của HTX thành sản phẩm OCOP (chương trình mỗi xã một sản phẩm) năm 2025 theo kế hoạch.

Ông Nguyễn Văn Khương, xã Văn Quan cho biết, gia đình ông gắn bó với cây mắc mật từ ngày ông còn bé, cây mắc mật chính là nguồn thu nhập chính của gia đình. Trước đây khi mùa thu hoạch mắc mật đến, vợ ông thường mang ra chợ bán, nhưng giá cả bấp bênh. Có nhiều đợt mắc mật thu hoạch bán không hết phải đổ bỏ.

Từ ngày được HTX Trân Quý thu mua sản phẩm mắc mật, nhờ đó, gia đình tìm được thị trường tiêu thụ ổn định, gia đình tiếp tục mở rộng diện tích và số lượng cây. Cho đến nay, diện tích trồng mắc mật của gia đình ông đã lên tới 2ha với hàng trăm cây lớn nhỏ.

Mắc mật trở thành loại cây mang lại giá trị kinh tế cho người dân Lạng Sơn.

"Trung bình mỗi năm, gia đình thu hoạch được từ 6-8 tạ quả, năm nào được mùa còn lên tới cả tấn quả với giá bán từ 10.000-12.000 đồng/kg. Ngoài thu hoạch quả, gia đình còn thường xuyên bán lá, thậm chí là cả cành, thân những cây đã già. Bên cạnh mắc mật, gia đình ông còn trồng thêm một số loại cây ăn quả khác như cam, quýt... xen kẽ. Tổng thu nhập của gia đình tôi trung bình hàng năm đạt từ 60-70 triệu đồng, trong đó thu nhập từ cây mắc mật chiếm hơn một nửa", ông Khương cho hay.

Tăng giá trị sản phẩm từ 10-15%

Theo số liệu thống kê, toàn tỉnh hiện có khoảng 350 ha mắc mật, được người dân trồng chủ yếu tại các chân núi đá vôi, tập trung tại các xã: Na Sầm, Văn Quan, Bình Gia... Hằng năm, sản lượng mắc mật đạt từ 4.000 đến 5.000 tấn quả. Ngoài sử dụng quả tươi trong chế biến các món ẩm thực, để góp phần nâng cao giá trị, tạo đầu ra ổn định cho quả mắc mật, thời gian qua, nhiều HTX của tỉnh đã liên kết thu mua quả mắc mật để sơ chế, chế biến thành đa dạng các sản phẩm để bảo quản được lâu dài.

Theo số liệu thống kê sơ bộ, toàn tỉnh hiện có gần 10 HTX, cơ sở thu mua mắc mật tươi của người dân để sơ chế, chế biến và làm nguyên liệu gia vị cho các món ẩm thực đặc trưng xứ Lạng. Các HTX, cơ sở thu mua này bên cạnh sử dụng quả tươi làm gia vị cho các món ẩm thực đặc trưng còn sơ chế, chế biến thành đa dạng các sản phẩm như: mắc mật sấy khô, mắc mật ngâm muối, mắc mật sấy dẻo, hạt mắc mật sấy, mắc mật gừng mật ong… mang hương vị đặc trưng.

Việc sơ chế, chế biến thành đa dạng các sản phẩm đã giúp bà con trồng mắc mật có đầu ra ổn định; góp phần nâng cao giá trị quả mắc mật lên từ 10 đến 15% so với bán quả tươi.

Có thể thấy từ việc đầu tư sơ chế, chế biến quả mắc mật cũng như các sản phẩm nông sản đặc trưng khác của tỉnh đã tạo ra những hiệu quả nhất định. Việc khai thác hợp lý lợi thế đặc trưng, kết hợp mở rộng diện tích trồng, nâng cao chất lượng giống và áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến đã giúp giá trị của mắc mật gia tăng rõ rệt. Song song đó, các mô hình chế biến sâu và xây dựng thương hiệu đang mở rộng thị trường, đưa sản phẩm vươn xa hơn ra ngoài tỉnh, thậm chí hướng tới xuất khẩu.

Mắc mật nhờ đó trở thành biểu tượng gắn kết giữa phát triển kinh tế với bảo tồn bản sắc văn hóa địa phương, khi vừa giữ nguyên hương vị truyền thống, vừa đáp ứng nhu cầu của thị trường hiện đại. Đặc biệt, hiệu quả kinh tế quả mắc mật mang lại giúp nhiều địa phương giảm được tỷ lệ hộ nghèo.

Điển hình như trước đây xã Văn Quan là 1 trong 74 huyện nghèo của cả nước, nhưng đến nay Văn Quan trở thành điểm sáng trong thực hiện chương trình giảm nghèo. Năm 2023, tỷ lệ hộ nghèo toàn xã là 8,38% (99 hộ nghèo) thì đến cuối năm 2024 xã còn 35 hộ nghèo, tỷ lệ hộ nghèo của xã chỉ còn 2,97%, (giảm 5,41% so với năm 2023).

Thành công của các HTX hiện nay cũng có vai trò của Liên minh HTX Việt Nam cũng như Liên minh HTX tỉnh Lạng Sơn trong việc hỗ trợ thiết thực cho các HTX để mở rộng sản xuất; tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ HTX, giúp nâng cao năng lực quản lý và kỹ thuật sản xuất cho các thành viên… Việc này góp phần quan trọng trong việc phát triển bền vững các HTX

Thành Vinh