Bỏ quy hoạch sử dụng đất cấp xã: giảm chồng chéo, tăng tính thống nhất

Giảm tầng nấc, tinh gọn quy trình

Quy hoạch sử dụng đất là một trong những công cụ quản lý Nhà nước quan trọng, được triển khai ở nhiều cấp độ. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy tầng nấc quá nhiều đã dẫn đến sự chồng chéo, mất thời gian và chi phí trong quá trình lập, thẩm định và phê duyệt. Theo Bộ NN&MT, quy hoạch sử dụng đất cấp xã hiện nay phần lớn mang tính hình thức, do nội dung quy hoạch của xã phải tuân thủ nghiêm ngặt khung đã được cấp tỉnh phê duyệt. Khi đã có quy hoạch cấp trên, xã chỉ có thể sao chép, cụ thể hóa, không có nhiều không gian để điều chỉnh. Vì thế, việc duy trì một tầng quy hoạch cấp xã là không thật sự cần thiết.

Thay vào đó, Bộ NN&MT đề xuất chỉ giữ lại kế hoạch sử dụng đất cấp xã, được xây dựng hàng năm hoặc 5 năm dựa trên chỉ tiêu phân bổ từ tỉnh. Kế hoạch này sẽ đóng vai trò công cụ điều hành linh hoạt hơn, phù hợp với thực tế phát triển của từng địa phương. Thực tế nhiều năm qua cho thấy tình trạng “quy hoạch chồng lên quy hoạch” khá phổ biến. Ở không ít địa phương, quy hoạch sử dụng đất cấp xã lại bị vênh so với quy hoạch đô thị, quy hoạch xây dựng nông thôn mới hoặc quy hoạch ngành. Điều này gây khó khăn trong triển khai các dự án đầu tư, thậm chí dẫn đến khiếu kiện, khi người dân không biết văn bản nào mới là căn cứ pháp lý để thực hiện. Việc bỏ quy hoạch cấp xã sẽ loại bỏ một tầng quy hoạch vốn ít tính thực tế, từ đó bảo đảm sự nhất quán từ trên xuống dưới.

Bỏ quy hoạch sử dụng đất cấp xã được kỳ vọng sẽ tinh gọn quy trình thủ tục hành chính.

“Đề xuất này là phù hợp với điều kiện thực tế, bởi khi tầng quy hoạch giảm đi, thủ tục pháp lý cho các dự án sẽ bớt phức tạp, bởi mỗi lần điều chỉnh phải mất hàng tháng, thậm chí hàng năm. Nếu chỉ còn quy hoạch cấp tỉnh, còn xã chỉ lập kế hoạch hàng năm thì tiến độ dự án chắc chắn sẽ nhanh hơn, chi phí xã hội cũng giảm. Ngoài ra, khi tính thống nhất được bảo đảm, doanh nghiệp cũng yên tâm hơn trong tính toán dài hạn, hạn chế rủi ro pháp lý. Đây chính là yếu tố quan trọng để thu hút vốn đầu tư, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang cạnh tranh gay gắt với các nước trong khu vực” – chuyên gia về quy hoạch đô thị, KTS Trần Tuấn Anh nhìn nhận.

Cần sự đồng thuận xã hội

Tuy vậy, các chuyên gia cho rằng, câu chuyện không đơn giản chỉ là tinh gọn thủ tục, bởi lẽ cấp xã vẫn là cấp quản lý sát dân nhất, nắm rõ đặc thù địa bàn. Nếu bỏ hẳn quy hoạch, nguy cơ là tiếng nói của cơ sở có thể bị giảm sút trong các quyết định quan trọng liên quan đến đất đai. Mặc dù, cấp xã là cấp trực tiếp quản lý đất đai của người dân, nhưng nếu bỏ quy hoạch xã, cần có cơ chế tham vấn chặt chẽ để đảm bảo những thông tin này được phản ánh đầy đủ vào quy hoạch và kế hoạch của cấp trên.

Cùng với đó, điều quan trọng là phải phân định rõ vai trò: Quy hoạch mang tính định hướng chiến lược dài hạn thì giao cho cấp tỉnh; còn kế hoạch sử dụng đất cụ thể, liên quan trực tiếp tới đời sống dân sinh, thì xã phải được tham gia tích cực, không chỉ “thực hiện” mà còn “kiến nghị” và “giám sát”.

Theo TS.KTS Nguyễn Văn Quảng – Hội quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, nhiều quốc gia trển thế giới đã áp dụng mô hình quản lý đất đai tập trung hơn, song vẫn bảo đảm sự tham gia của chính quyền cơ sở. Ví dụ, ở Hàn Quốc, quy hoạch sử dụng đất được ban hành từ cấp tỉnh trở lên, nhưng quá trình xây dựng phải lấy ý kiến bắt buộc từ cấp quận, phường. Tại Đức, quy hoạch đất đai chủ yếu ở cấp vùng và thành phố, song các xã được quyền góp ý và phản biện công khai trước khi thông qua.

Việc bỏ quy hoạch sử dụng đất cấp xã cần có sự đồng thuận từ người dân.

“Mô hình này cho thấy, không nhất thiết phải duy trì quy hoạch cấp xã, nhưng cần xây dựng cơ chế để đảm bảo tiếng nói và nhu cầu thực tế của cộng đồng dân cư được lồng ghép vào quá trình lập quy hoạch cấp trên. Điều quan trọng không phải là có bao nhiêu tầng quy hoạch, mà là mức độ phối hợp, minh bạch và khả năng cập nhật thông tin từ cơ sở. Nếu dữ liệu từ xã được phản ánh kịp thời lên tỉnh, thì việc bỏ quy hoạch xã sẽ không ảnh hưởng tới quyền lợi người dân” - TS.KTS Nguyễn Văn Quảng cho hay.

Trong khi đó, TS Nguyễn Quang – chuyên gia về quy hoạch đô thị cho rằng, dù có nhiều ưu điểm, song đề xuất bỏ quy hoạch sử dụng đất cấp xã cũng đặt ra một số yêu cầu kèm theo. Cụ thể, cần tăng cường cơ chế tham vấn cộng đồng, với những quy định rõ trách nhiệm lấy ý kiến của xã, thôn trong quá trình lập quy hoạch cấp tỉnh; Đảm bảo dữ liệu đầy đủ về các thông tin chi tiết về địa hình, thổ nhưỡng, tình trạng sử dụng đất của từng thửa ruộng, thửa vườn ở cấp xã phải được cập nhật thường xuyên vào hệ thống dữ liệu đất đai quốc gia.

Đặc biệt, cần nâng cao năng lực cán bộ xã dù không lập quy hoạch, xã vẫn phải có khả năng phân tích, đề xuất kế hoạch sử dụng đất sát thực tiễn, phản ánh nhu cầu của người dân và doanh nghiệp địa phương; và cần có cơ chế giám sát chéo, tránh tình trạng khi bỏ cấp xã thì quyết định hoàn toàn nằm trong tay cấp trên, dẫn đến nguy cơ áp đặt hoặc thiếu công bằng.

Đáng chú ý, bản chất của cải cách này là “giảm hình thức, tăng thực chất”. Nếu triển khai tốt, đây sẽ là bước tiến quan trọng trong cải cách thủ tục hành chính về đất đai, vốn lâu nay được xem là lĩnh vực phức tạp và nhạy cảm. Tuy nhiên, sự thành công phụ thuộc rất lớn vào quá trình lấy ý kiến, giải thích, tạo đồng thuận từ cơ sở. Người dân phải được đảm bảo rằng tiếng nói của họ không bị bỏ qua; chính quyền xã phải được trao quyền tham gia tích cực trong khâu kế hoạch và giám sát.

“Bỏ quy hoạch cấp xã không có nghĩa là bỏ vai trò của xã trong quản lý đất đai. Ngược lại, xã sẽ tập trung vào công việc gần dân nhất – xây dựng kế hoạch sử dụng đất sát nhu cầu, góp phần thực hiện hiệu quả quy hoạch chung. Nếu làm được như vậy, chúng ta vừa giảm được thủ tục, vừa tăng được tính thống nhất” – TS Nguyễn Quang nói.

Trong bối cảnh Luật Đất đai 2024 đã được sửa đổi toàn diện, đề xuất bỏ quy hoạch cấp xã là một trong những điểm mới đáng chú ý, không chỉ thể hiện quyết tâm cải cách hành chính, mà còn mở ra cơ hội nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về đất đai. Nếu được thông qua, đây có thể trở thành bước đột phá quan trọng, giúp tháo gỡ một phần những vướng mắc lâu nay trong lĩnh vực đất đai vốn được xem là “nút thắt” đối với phát triển kinh tế – xã hội.

Doãn Thành