Bước ngoặt minh bạch, tạo động lực nâng hạng thị trường
Nghị định số 245/2025/NĐ-CP vừa được Chính phủ ban hành, không chỉ khắc phục những bất cập trong khung pháp lý hiện hành về thị trường chứng khoán mà còn hướng tới chuẩn mực quốc tế, với nhiều thay đổi tác động trực tiếp đến cung hàng hóa, cơ chế giao dịch, dòng vốn ngoại và quyền lợi nhà đầu tư.
Kỳ vọng thị trường chứng khoán sẽ ngày càng thu hút nguồn vốn trung và dài hạn phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế
Nhiều đổi mới trong khung pháp lý
Ngày 11/9/2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 245/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 155/2020/NĐ-CP, có hiệu lực thi hành ngay, đánh dấu bước điều chỉnh quan trọng trong khuôn khổ pháp lý của thị trường chứng khoán Việt Nam. Nghị định 245/2025/NĐ-CP mang đến nhiều thay đổi căn bản, tập trung vào những vấn đề thực tiễn thị trường đòi hỏi phải điều chỉnh.
Một là, quy định chặt chẽ hơn về việc gắn kết chào bán cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) với thủ tục niêm yết. Thay vì mất nhiều tháng sau IPO mới hoàn tất thủ tục niêm yết, nghị định mới cho phép doanh nghiệp đồng thời nộp hồ sơ IPO và niêm yết; Sở giao dịch chứng khoán phải hoàn tất xem xét trong vòng 30 ngày, đồng thời quy định rõ thời hạn tối đa đưa cổ phiếu vào giao dịch.
Hai là, bãi bỏ quy định cho phép công ty đại chúng tự hạ trần sở hữu nước ngoài thấp hơn mức pháp luật và cam kết quốc tế. Trước đây, nhiều doanh nghiệp tự “khóa room” để giữ quyền kiểm soát, làm hạn chế khả năng tiếp cận của nhà đầu tư ngoại. Quy định mới không chỉ tháo gỡ điểm nghẽn này mà còn yêu cầu các doanh nghiệp chưa công bố tỷ lệ sở hữu tối đa phải hoàn tất trong vòng 12 tháng kể từ khi Nghị định có hiệu lực.
Ba là, thủ tục hành chính được đơn giản hóa và số hóa toàn diện. Các hồ sơ, báo cáo liên quan đến phát hành, niêm yết hay đăng ký giao dịch có thể thực hiện qua cơ chế một cửa và Cổng dịch vụ công quốc gia. Như vậy, thay vì phải nộp trực tiếp hồ sơ giấy cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Sở giao dịch hay Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) như trước, doanh nghiệp và nhà đầu tư có thể thực hiện trực tuyến, nhận kết quả điện tử, qua đó tiết kiệm thời gian và chi phí. Đặc biệt, Nghị định cho phép sử dụng tài khoản định danh điện tử thay thế nhiều loại giấy tờ truyền thống, tạo thuận lợi cho cả nhà đầu tư trong nước lẫn quốc tế.
Kỷ luật thị trường được tăng cường với quy định rõ trách nhiệm của cả doanh nghiệp và nhà đầu tư
Bốn là, hạ tầng thị trường được hoàn thiện theo hướng tiệm cận thông lệ quốc tế. Nghị định chính thức bổ sung quy định về thành viên tạo lập thị trường cho chứng chỉ quỹ ETF - cơ chế phổ biến tại các thị trường mới nổi - giúp cải thiện thanh khoản và thu hẹp chênh lệch giữa giá giao dịch và giá trị tài sản ròng. Đồng thời, Nghị định yêu cầu chứng khoán phải được đăng ký tại VSDC trước khi đưa vào hệ thống giao dịch, nhằm đảm bảo dữ liệu đồng bộ, minh bạch ngay từ đầu. Bên cạnh đó, lộ trình triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) được xác định rõ, với thời hạn chậm nhất cuối năm 2027, tạo nền tảng cho các cải cách hậu giao dịch quan trọng.
Năm là, kỷ luật thị trường được tăng cường với quy định rõ trách nhiệm của cả doanh nghiệp và nhà đầu tư. Công ty đại chúng, tổ chức niêm yết phải công bố thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời; trong khi nhà đầu tư phải tự tiếp cận, tự đánh giá và tự chịu trách nhiệm về rủi ro trong quyết định của mình. Đây là thay đổi quan trọng, chuyển dần từ cơ chế bảo hộ sang cơ chế bảo vệ dựa trên minh bạch thông tin và kỷ luật thị trường.
Tác động thực chất đến cấu trúc và vận hành thị trường
Nghị định 245/2025/NĐ-CP không chỉ mang tính kỹ thuật nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, mà quan trọng hơn còn mở ra thay đổi thực chất đối với cấu trúc và vận hành của thị trường chứng khoán.
Việc sửa đổi, bổ sung quy định trong Nghị định 245/2025/NĐ-CP không chỉ mang tính kỹ thuật nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, mà quan trọng hơn còn mở ra thay đổi thực chất đối với cấu trúc và vận hành của thị trường chứng khoán. Những điểm mới này khi đi vào áp dụng sẽ tạo nhiều tác động tích cực đến cung - cầu hàng hóa, tính minh bạch, khả năng thu hút vốn cũng như tiến trình nâng hạng thị trường.
Một là, tăng cung hàng hóa chất lượng cho thị trường. Các điều chỉnh đối với quy trình IPO rút ngắn đáng kể thời gian từ chào bán đến niêm yết, đồng thời quy định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc đưa cổ phiếu vào giao dịch đúng hạn. Nhờ đó, cổ phiếu mới được đưa đều đặn lên sàn, làm phong phú cơ cấu hàng hóa và mở rộng lựa chọn cho nhà đầu tư. Về dài hạn, kỷ luật niêm yết sau IPO buộc doanh nghiệp chuẩn hóa quản trị, công bố thông tin và chất lượng báo cáo ngay từ giai đoạn chuẩn bị, qua đó nâng cao chất lượng đầu vào. Kết quả là cung hàng hóa không chỉ tăng về lượng mà còn cải thiện về chất, góp phần mở rộng quy mô và chiều sâu thị trường.
Hai là, nâng cao tính minh bạch và thu hút dòng vốn quốc tế. Việc bãi bỏ quyền tự hạ trần sở hữu nước ngoài của công ty đại chúng loại bỏ tình trạng “khóa room” cục bộ, chấm dứt hiện tượng doanh nghiệp đặt trần thấp hơn khung luật và cam kết quốc tế. Từ nay, tỷ lệ sở hữu nước ngoài tối đa phải tuân thủ theo pháp luật hiện hành, giúp nâng cao tính dự báo và ổn định chính sách, giảm rủi ro thể chế trong mắt nhà đầu tư ngoại.
Cùng với đó, thủ tục cấp mã số giao dịch cho nhà đầu tư nước ngoài được đơn giản hóa, rút ngắn thời gian xử lý, giảm chi phí và gia tăng sự thuận tiện. Sự kết hợp giữa việc tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý và hạ chi phí gia nhập củng cố niềm tin của khối ngoại, góp phần tạo dòng vốn ổn định và bền vững hơn.
Ba là, tạo động lực hiện thực hóa mục tiêu nâng hạng thị trường. Các cấu phần kỹ thuật mới như tài khoản tổng (omnibus), đối tác bù trừ trung tâm và lộ trình không yêu cầu ký quỹ trước giao dịch (prefunding) là những mảnh ghép then chốt để tiến tới các chuẩn mực phổ biến tại nhóm thị trường mới nổi. Về cơ chế thanh toán, CCP giúp tập trung rủi ro đối tác về một đầu mối có năng lực quản trị, từ đó giảm rủi ro vỡ giao dịch và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Việc tiến tới mô hình không prefunding cắt giảm yêu cầu ký quỹ trước giao dịch, giải phóng thanh khoản, giảm chi phí vốn cho thành viên thị trường.
Bốn là, tăng cường kỷ luật thị trường và bảo vệ nhà đầu tư dựa trên minh bạch. Khuôn khổ mới nhấn mạnh hai nguyên tắc: doanh nghiệp phải công bố thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời; nhà đầu tư có trách nhiệm tự tiếp cận, tự đánh giá và tự chịu rủi ro với quyết định của mình. Cách tiếp cận này chuyển trọng tâm từ “bảo hộ hành chính” sang “bảo vệ dựa trên thông tin”, tức giảm bất cân xứng thông tin để thị trường tự định giá rủi ro chính xác hơn.
Ở góc độ vận hành, việc chuẩn hóa biểu mẫu và công bố thông tin giúp dữ liệu tài chính và phi tài chính trở nên đồng bộ, thuận tiện cho phân tích so sánh ngang ngành và theo thời gian. Điều này nâng cao chất lượng định giá, hỗ trợ phát hiện giá và giảm thiểu tranh chấp do hiểu sai thông tin. Về động cơ, doanh nghiệp có động lực duy trì minh bạch để tiếp cận chi phí vốn thấp hơn, còn nhà đầu tư được khuyến khích nâng cao năng lực phân tích thay vì dựa vào suy đoán. Kết quả là chất lượng giao dịch tăng, biến động “không do thông tin” giảm và niềm tin thị trường được củng cố bền vững hơn.
Tuy nhiên, các quy định mới trong Nghị định 245/2025/NĐ-CP cũng đặt ra yêu cầu cao về năng lực triển khai. Để Nghị định phát huy hiệu quả, cần sự đồng bộ giữa hạ tầng kỹ thuật và pháp lý, đặc biệt là sớm ban hành thông tư, quy chế hướng dẫn chi tiết cho các khâu từ IPO, niêm yết đến CCP và tài khoản tổng. Cơ quan quản lý, Sở giao dịch, VSDC, ngân hàng lưu ký và công ty chứng khoán phải chuẩn hóa quy trình, nâng cao năng lực nhân sự để đáp ứng các mốc thời gian rút ngắn. Song song, việc rà soát giới hạn sở hữu nước ngoài theo luật chuyên ngành, thống nhất thủ tục xác minh danh tính khách hàng (KYC) cho nhà đầu tư ngoại, cùng với đào tạo và giáo dục tài chính cho nhà đầu tư cá nhân là những điều kiện không thể thiếu. Chỉ khi khung pháp lý, hạ tầng kỹ thuật và hành vi thị trường được nâng cấp đồng bộ, những cải cách của Nghị định mới thực sự đi vào cuộc sống và trở thành động lực nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam.
