Bước ngoặt thời hậu Ottoman

Giới chuyên gia chỉ ra rằng, một trong những chủ đề chính sách đối ngoại quan trọng liên quan đến cuộc bầu cử ở Thổ Nhĩ Kỳ lần này là việc đàm phán gia nhập Liên minh châu Âu (EU) của Ankara. Phe đối lập tự tin rằng, họ có thể khơi thông các cuộc đàm phán gia nhập EU, vốn đã bế tắc kể từ năm 2018, bằng cách đưa ra các cải cách tự do hóa về mặt pháp quyền, tự do truyền thông và phi chính trị hóa ngành Tư pháp. Phe đối lập cũng cam kết sẽ thực hiện các quyết định của Tòa án Nhân quyền châu Âu kêu gọi trả tự do cho hai đối thủ chính trị nổi tiếng nhất của ông Erdogan đang bị bỏ tù: đồng lãnh đạo của đảng Dân chủ Nhân dân ủng hộ người Kurd Selahattin Demirtas và nhà bảo vệ nhân quyền Osman Kavala.

Ông Unal Cevikoz, cố vấn trưởng về chính sách đối ngoại của lãnh đạo phe đối lập Kemal Kýlýcdaroglu nêu rõ: “Điều này chỉ đơn giản là gửi thông điệp tới tất cả các đồng minh của chúng tôi và tất cả các nước châu Âu rằng Thổ Nhĩ Kỳ đang trở lại con đường dân chủ”. Tuy nhiên, ngay cả với chính quyền mới, nhiệm vụ mở lại các cuộc đàm phán về việc Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập EU là rất khó khăn.

Cuộc bỏ phiếu ngày 14/5 dự kiến sẽ là cuộc đua gay gắt nhất trong 20 năm cầm quyền của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan.

Ông Wolfango Piccoli, đồng sáng lập công ty phân tích rủi ro Teneo, lập luận rằng tâm lý “bài phương Tây” ở Thổ Nhĩ Kỳ rất mạnh mẽ trong mọi khía cạnh chính trị. Vị chuyên gia này cho rằng: “Chính sách đối ngoại sẽ phụ thuộc vào sự gắn kết của liên minh trong chính phủ. Đây là một liên minh gồm các đảng không có điểm chung nào ngoài mong muốn đánh bại Tổng thống Recep Tayyip Erdogan. Họ có một chương trình nghị sự rất khác nhau và điều này sẽ có tác động đến chính sách đối ngoại”, đồng thời lưu ý bất kỳ chính phủ mới nào cũng sẽ có rất nhiều vấn đề nội bộ cần giải quyết nên trọng tâm chính của nó sẽ là đối nội. Trong khi đó, châu Âu dường như cũng chưa sẵn sàng với một Thổ Nhĩ Kỳ có chính phủ mới, với một nhóm quốc gia, nổi bật nhất là Pháp và Austria, đặc biệt phản đối ý tưởng hàn gắn quan hệ.

Ông Aslý Aydýntaþbaþ, một thành viên tại Viện Brookings, nhận định: “Họ đã quen với ý tưởng về một Thổ Nhĩ Kỳ không liên kết, vốn đã xa rời các chuẩn mực và giá trị của EU và đang thực hiện con đường của riêng mình”. Nếu phe đối lập thành lập chính phủ, họ sẽ tìm kiếm một bản sắc châu Âu và chúng ta chưa rõ phản ứng của châu Âu về điều đó; cho dù đó có thể là sự hội nhập hay một khuôn khổ an ninh mới trong đó có Thổ Nhĩ Kỳ”.

Về phần mình, nhà ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ Sinan Ülgen, một thành viên cấp cao tại tổ chức tư vấn Carnegie châu Âu, nêu quan điểm: “Rõ ràng là sự xói mòn lòng tin đã xảy ra giữa hai bên, như liên minh thuế quan, tự do hóa thị thực, hợp tác về khí hậu, an ninh và quốc phòng và thỏa thuận di cư”.

Liên quan tới Mỹ, mối quan hệ quân sự của Ankara với Washington đã trở nên xấu đi nghiêm trọng vào năm 2019 khi Thổ Nhĩ Kỳ mua hệ thống tên lửa S-400 do Nga sản xuất, một động thái mà Mỹ cho rằng sẽ khiến máy bay NATO bay qua Thổ Nhĩ Kỳ gặp rủi ro. Theo đó, Mỹ đã loại Ankara khỏi chương trình máy bay chiến đấu F-35 và trừng phạt ngành công nghiệp quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ. Một cuộc gặp vào cuối tháng 3 giữa ông Kýlýcdaroglu và Đại sứ Mỹ tại Ankara Jeff Flake đã khiến Tổng thống Recep Tayyip Erdogan tức giận, coi đó là hành vi can thiệp vào cuộc bầu cử và cam kết “đóng cửa” với vị Đại sứ Mỹ trên.

“Chúng ta cần dạy cho Mỹ một bài học trong cuộc bầu cử này”, ông Recep Tayyip Erdogan nói với cử tri. Trong chính sách của mình, phe đối lập cũng đề cập đến mong muốn quay trở lại chương trình F-35. Với NATO, sau khi áp đặt quyền phủ quyết ban đầu, Thổ Nhĩ Kỳ cuối cùng đã bật đèn xanh cho tư cách thành viên NATO của Phần Lan vào ngày 30/3. Nhưng phe đối lập cũng cam kết sẽ tiến xa hơn với việc chấm dứt quyền phủ quyết của Thổ Nhĩ Kỳ đối với Thụy Điển, nói rằng điều này có thể thực hiện được vào cuộc họp thường niên của NATO vào ngày 11/7.

Nhiều người cũng cho rằng nếu ông Recep Tayyip Erdogan tái đắc cử, Ankara cũng có thể đồng ý để Thụy Điển gia nhập NATO. Rốt cuộc, các đồng minh NATO đã đóng một vai trò quan trọng trong viện trợ động đất cho Thổ Nhĩ Kỳ. Người phát ngôn của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Ýbrahim Kalýn nói rằng cánh cửa không đóng lại với Thụy Điển, nhưng khẳng định trách nhiệm của Stockholm là xác định mọi thứ sẽ diễn ra như thế nào. Sau khi nổ ra cuộc xung đột Nga - Ukraine, Thổ Nhĩ Kỳ tự thể hiện mình là nhà trung gian hòa giải. Ankara cũng đã môi giới cho một thỏa thuận cùng Liên hợp quốc cho phép xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine đi qua Biển Đen đang bị phong tỏa. Sau khi bật đèn xanh cho việc Phần Lan gia nhập NATO, ông Recep Tayyip Erdogan đang gợi ý rằng Thổ Nhĩ Kỳ có thể là thành viên NATO đầu tiên tiếp đón người đồng cấp Nga Vladimir Putin.

Trong khi đó, về phe đối lập, ông Unal Cevikoz nói rằng dưới sự lãnh đạo của ông Kemal Kýlýcdaroglu, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ sẵn sàng tiếp tục đóng vai trò trung gian hòa giải và gia hạn thỏa thuận ngũ cốc, nhưng gia tăng sức ép lên Moscow với tư cách thành viên NATO.

“Chúng tôi chỉ nhấn mạnh thực tế rằng Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên của NATO và trong các cuộc thảo luận với Nga, chúng tôi chắc chắn sẽ tìm kiếm mối quan hệ bình đẳng, nhưng chúng tôi cũng sẽ nhắc nhở Nga rằng Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên của NATO”, ông Cevikoz nói. Phe đối lập cho rằng vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ ở Syria phụ thuộc nhiều vào cách nước này có thể giải quyết vấn đề người Syria sống ở Thổ Nhĩ Kỳ. Thổ Nhĩ Kỳ tiếp nhận khoảng 4 triệu người Syria và nhiều người Thổ Nhĩ Kỳ đang phải vật lộn với cuộc khủng hoảng lớn về chi phí sinh hoạt, đang ngày càng trở nên thù địch đối với người tị nạn Syria. Ông Kemal Kýlýcdaroglu đã cam kết tạo cơ hội và điều kiện để người Syria tự nguyện hồi hương.

“Cách tiếp cận của chúng tôi là khôi phục nền kinh tế Syria và tạo điều kiện cho sự hồi hương tự nguyện”, ông Unal Cevikoz nói, đồng thời cho biết thêm rằng điều này sẽ đòi hỏi sự chia sẻ gánh nặng quốc tế, nhưng cũng cần thiết lập đối thoại với Damascus. Trong khi đó, Tổng thống Recep Tayyip Erdogan cũng đang nỗ lực thiết lập mối quan hệ hợp tác với Syria nhưng Tổng thống Syria Bashar al_Assad nói rằng ông sẽ chỉ gặp người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ khi Ankara sẵn sàng rút quân hoàn toàn khỏi miền Bắc Syria.

Khổng Hà (tổng hợp)