'Cá mập' đầu tư cho startup hay đầu tư cho hình ảnh?

Liệu sẽ còn bao nhiêu “cá mập” cũng khoác trên mình hình ảnh hào nhoáng nhưng bên trong là hàng loạt chiêu thức vi phạm đạo đức kinh doanh - Ảnh: AI

Không thể phủ nhận khi xuất hiện trên Shark Tank, các doanh nhân được khoác danh hiệu “Shark”- một bảo chứng về danh tiếng, tiềm lực tài chính và kinh nghiệm dày dặn, sẵn sàng giúp đỡ startup khiến tên tuổi, uy tín các shark cũng được nâng lên một đẳng cấp mới.

Thế nhưng, thời gian qua, khi hàng loạt shark bị vướng lao lý như shark Bình (Nguyễn Hòa Bình - Chủ tịch Tập đoàn NextTech) bị khởi tố vì lừa đảo chiếm đoạt tài sản liên quan đến dự án tiền số AntEx, shark Thủy (Nguyễn Ngọc Thủy - Chủ tịch EGroup, sáng lập chuỗi Anh ngữ Apax Leaders) bị khởi tố vì hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản và đưa hối lộ, shark Tam (Phạm Văn Tam - Chủ tịch Asanzo bị tuyên phạt tội buôn lậu cùng 2 tỷ đồng tiền phạt về tội trốn thuế) và doanh nhân Hoàng Khải - ông chủ Khaisilk được mời tham gia Shark Tank năm 2017 nhưng đã phải rút khỏi chương trình vào phút chót vì thương hiệu lụa Khaisilk của ông gắn mác “Made in Vietnam” nhưng thực chất là hàng Trung Quốc. Tham gia Shark Tank Việt Nam mùa 3, bà Đỗ Thị Kim Liên - Shark Liên cũng dính hàng loạt lùm xùm liên quan dự án nhà máy nước mặt sông Đuống… đã khiến cộng đồng hoang mang, mất niềm tin vào các danh hiệu và hình ảnh hào nhoáng của các shark.

Dẫu biết trong số họ chỉ là “con sâu làm rầu nồi canh” nhưng nhiều câu hỏi vẫn đặt ra: Đằng sau các vụ vi phạm của các “cá mập” này, liệu sẽ còn bao nhiêu “cá mập” cũng khoác trên mình hình ảnh hào nhoáng, thành công đỉnh cao nhưng bên trong là hàng loạt chiêu thức vi phạm đạo đức kinh doanh, cách làm ăn phi pháp vì lợi nhuận? Danh xưng doanh nhân “cá mập” có còn đủ niềm tin để các startup học tập và noi theo hay chỉ là sự hoài nghi?... Đặc biệt, các shark “lên sóng” chương trình thật sự muốn hỗ trợ startup hay chỉ để đánh bóng tên tuổi và làm hình ảnh cá nhân?”.

Trở lại 7 mùa chương trình Shark Tank tại Việt Nam, có thể thấy với hàng trăm thương vụ và những cam kết đầu tư hàng tỷ đồng ngay trên sóng truyền hình nhưng thực tế, số các thương vụ được rót vốn chỉ là con số khiêm tốn. Sau ánh đèn chương trình vừa tắt, các lời hứa đầu tư của các cá mập đều không được thực hiện. Sau 5 mùa ngồi ghế nóng, Shark Bình thừa nhận tỷ lệ giải ngân của ông rất thấp, chỉ khoảng 15% thương vụ được giải ngân. Lý do là phải qua giai đoạn thẩm định do nhiều startup cung cấp thông tin thiếu chính xác nên thương vụ bị hủy, một số startup tham gia chương trình với mục đích để PR hình ảnh và quảng bá sản phẩm, dịch vụ nên “chém gió” số liệu. Nói như Shark Bình: “Shark Tank chỉ là “sân chơi chỉ nói về tiền”, nơi đôi khi các startup đến chỉ để tìm kiếm hào quang truyền thông”. Chính vì vậy, không khó hiểu khi trung bình chỉ 1-2/10 thương vụ chốt trên chương trình được rót vốn thật.

Phía starup thì cho rằng, họ mong đến chương trình như một “cứu cánh” về tài chính để được các shark hiện thực hóa dự án chứ không đến vì một sân chơi để làm truyền thông và hình ảnh hào nhoáng. Nếu có, chỉ số ít và họthừa nhận, cũng có một số shark đã đỡ đầu cho các dự án trưởng thành. Song, không nhiều và số đông các shark lên sóng chỉ để làm hình ảnh, thậm chí chương trình cũng yêu cầu người tham gia phải thực hiện và làm theo sự sắp đặt kịch bản và tình huống của ban tổ chức, đúng nghĩa một game show truyền hình giải trí về khởi nghiệp để thu hút khán giả. Vì thế, sau những cái bắt tay cá mập và sự mừng rỡ, thậm chí bật khóc trên sóng truyền hình, hầu như họ không nhận được khoản đầu tư nào như đã hứa.

Thực tế, việc tham gia một chương trình ăn khách như Shark Tank đã đem lại nhiều lợi ích truyền thông, nâng tầm uy tín và hình ảnh cho tất cả các bên: cá mập, cá con và đơn vị tổ chức. Như chia sẻ của một vài “cá mập” và “cá con”, việc họ được xuất hiện trên sóng truyền hình còn đáng giá hơn những thỏa thuận có được thiết lập hay không.

Tuy nhiên, một chương trình có độ “dài hơi”, tạo được cảm hứng và nhiều người theo dõi như Shark Tank, đặc biệt là các doanh nhân tham gia đều là những người có uy tín, vị thế và tên tuổi thì giá trị của chương trình và lời hứa của các shark phải được xây dựng bằng hành động thực chất. Nếu các shark chỉ xem Shark Tank là nơi xây dựng hình ảnh cá nhân, nơi để họ thể hiện, phô diễn quyền lực và “có quyền” buông lời nhận xét, chê bai các dự án còn “non xanh”, thậm chí là giễu cợt starup một cách “kém duyên’ như một số shark đã vướng mà không “xem trọng” mục đích tham gia thì hình ảnh, uy tín của các shark cũng sẽ mất dần trong lòng khán giả, tạo sự hoài nghi và chương trình cũng không tạo được giá trị và ý nghĩa truyền cảm hứng.

Trong thời đại mà hào quang truyền thông có thể đến nhanh nhưng cũng rơi rụng chỉ sau một đêm, việc giữ gìn hình ảnh cá nhân cũng chính là sự rèn luyện bản lĩnh và đạo đức nghề nghiệp của mỗi doanh nhân. Một người mang danh “Shark”, dù xuất hiện trên truyền hình hay ngoài đời không chỉ đại diện cho bản thân họ, mà còn cho cả tinh thần doanh nghiệp và hình mẫu nhà đầu tư Việt.

Uy tín của một doanh nhân không đến từ những phát ngôn mạnh mẽ hay hình ảnh phô trương mà từ “cái tâm’ và động cơ trong hành động, sự nhất quán giữa lời hứa và việc làm. Một sai lầm trong kinh doanh có thể sửa nhưng một vết hoen về đạo đức sẽ bào mòn lòng tin công chúng. Bởi vậy, giữ hình ảnh không phải là diễn, là hình ảnh hào nhoáng “ảo” mà là sống thật, làm thật. Chính điều đó mới khiến danh xưng “cá mập” trở thành biểu tượng của niềm tin, trí tuệ và trách nhiệm xã hội của doanh nhân Việt.

Hy vọng Shark Tank Việt Nam tiếp tục khôi phục niềm tin, rằng đây là nơi startup nhận được cơ hội có thật chứ không phải một cú bắt tay “làm màu” để rồi “tan vào mây khói”. Câu hỏi “cá mập có thật sự muốn đầu tư cho startup hay chỉ lên hình cho đẹp?” vẫn đang chờ câu trả lời của các shark cá mập mùa tiếp theo.

Lữ Ý Nhi