Cái bắt tay chưa đủ để ngừng tiếng súng

Hình ảnh thảm đỏ, bắt tay thân mật, máy bay quân sự Mỹ bay chào đoàn Nga được truyền thông Moscow coi là chiến thắng ngoại giao, xóa đi “sự cô lập” mà phương Tây dựng lên hơn ba năm qua. Tuy nhiên, đằng sau nghi thức hoành tráng đó, kết quả thực chất lại hạn chế.

Tổng thống Donald Trump và Tổng thống Vladimir Putin trong cuộc họp báo chung tại Căn cứ Elmendorf-Richardson ở Anchorage, bang Alaska (Mỹ) ngày 15/8.

Cuộc hội đàm kéo dài chưa đầy 3 tiếng, ngắn hơn nhiều so với kế hoạch. Sau đó, cả hai nhà lãnh đạo cùng bước ra họp báo, chỉ đọc tuyên bố ngắn và không nhận câu hỏi. Người đứng đầu Nhà Trắng gọi đây là cuộc gặp “cực kỳ hiệu quả”, với “nhiều điểm đồng thuận” nhưng thừa nhận “chưa có thỏa thuận ngừng bắn”.

Ông nhấn mạnh: “Không có thỏa thuận nào cho tới khi đạt được thỏa thuận thực sự”, đồng thời nói cơ hội hòa bình “rất lớn” nhưng cuối cùng vẫn phụ thuộc vào hai người đồng cấp Nga và Ukraine. Ông còn tiết lộ đã bàn về phương án “đổi đất lấy hòa bình và đảm bảo an ninh cho Ukraine”, điều mà theo ông “cả hai bên phần lớn đã đồng ý”, song mọi chuyện vẫn tùy vào Kiev.

Về phần mình, ông chủ Điện Kremlin tuyên bố Nga “cam kết chấm dứt chiến tranh” nhưng chỉ khi “các nguyên nhân gốc rễ” được giải quyết. Đây là cách diễn đạt quen thuộc của Điện Kremlin, hàm ý yêu cầu Ukraine trung lập, NATO ngừng mở rộng và Kiev phải từ bỏ một phần lãnh thổ. Ông khẳng định an ninh của Ukraine “đương nhiên phải được đảm bảo”, nhưng đồng thời cảnh báo Kiev và châu Âu “không nên tìm cách phá hoại tiến trình này”. Tổng thống Vladimir Putin cũng tranh thủ đề cập tới hợp tác kinh tế – công nghệ và kiểm soát vũ khí, gửi thông điệp rằng Nga sẵn sàng quay lại vị thế đối thoại toàn diện với Mỹ, không chỉ giới hạn ở vấn đề Ukraine.

Cuộc gặp Alaska kết thúc mà không có ngừng bắn, không có thỏa thuận hòa bình, thậm chí không có một tuyên bố chung ràng buộc. Hai bên giữ khoảng cách lớn về vấn đề cốt lõi: lãnh thổ và an ninh của Ukraine. Tuy vậy, Alaska vẫn có ý nghĩa. Ít nhất, kênh đối thoại trực tiếp Nga - Mỹ được khôi phục. Tổng thống Donald Trump Trump tỏ ra tin tưởng sẽ có cuộc gặp tiếp theo, lần này với sự tham gia của người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky. Còn Tổng thống Vladimir Putin công khai mời Tổng thống Donald Trump sang Moscow. Như vậy, Alaska có thể coi là bước khởi đầu cho chuỗi thương lượng mới, dù mong manh. Với Ukraine, phản ứng là thận trọng. Ban đầu, Kiev lo sợ Mỹ và Nga mặc cả sau lưng mình.

Kết quả “không thỏa thuận” giúp họ tạm yên tâm, bởi chưa phải đối mặt sức ép nhượng lãnh thổ ngay. Tổng thống Volodymyr Zelensky hoan nghênh ý tưởng gặp ba bên, khẳng định chỉ chấp nhận hòa bình công bằng, không phải ngừng bắn tạm để Nga hồi sức. Ông lập tức thông báo sẽ sang Washington để bàn trực tiếp với ông Trump, nhằm bảo đảm lợi ích Ukraine không bị bỏ rơi. Với Nga, chính quyền và truyền thông coi đây là thắng lợi ngoại giao. Việc ông Putin được Mỹ trải thảm đỏ đón tiếp, ngồi ngang hàng với ông Trump, đã đủ để Điện Kremlin tuyên bố “Nga không hề bị cô lập”. Các nghị sĩ thân Kremlin nói thẳng: Mỹ đã phải đối thoại mà không kèm điều kiện tiên quyết, chứng minh cách tiếp cận của Moscow là đúng. Đối với Tổng thống Vladimir Putin, Alaska giúp ông củng cố hình ảnh trong nước và tạo ấn tượng Nga được thừa nhận là siêu cường đối thoại bình đẳng.

Với châu Âu và NATO, đa số tỏ rõ hoài nghi. Các lãnh đạo EU và NATO nhấn mạnh: ông Putin chỉ lặp lại luận điệu cũ, chưa có dấu hiệu thực tâm muốn hòa bình. Bộ trưởng Quốc phòng Czech cảnh báo Tổng thống Vladimir Putin lợi dụng hội nghị để tuyên truyền và chia rẽ phương Tây. Ngoại trưởng Norway nói thẳng: chưa có gì thay đổi trên chiến trường, do đó phải tiếp tục gia tăng sức ép với Nga. Ngược lại, Thủ tướng Hungary Viktor Orbán hoan nghênh cuộc gặp, coi đó là tín hiệu tích cực vì Mỹ – Nga trở lại đối thoại, nhưng quan điểm này chỉ là thiểu số trong EU. Trong khi đó, với Trung Quốc, Bắc Kinh công khai ủng hộ cuộc gặp, gọi đây là tín hiệu tích cực cho hòa bình.

Giới phân tích Trung Quốc nhìn Alaska như sự khẳng định trật tự đa cực: Mỹ phải đàm phán ngang hàng với Nga, không cần sự hiện diện của Ukraine hay châu Âu. Bắc Kinh ngầm coi đây là tiền lệ có lợi, chứng minh các cường quốc có thể mặc cả trực tiếp về phạm vi ảnh hưởng. Về phần mình, nhiều chuyên gia nhận định Tổng thống Vladimir Putin đã “thắng điểm” về mặt hình ảnh khi được sánh vai cùng người đồng cấp Donald Trump mà không phải nhượng bộ gì. Còn Tổng thống Donald Trump, dù chưa đạt hòa bình (cho Ukraine), nhưng cũng chưa làm mất lợi ích của Kiev. Kết quả Alaska, như một nhà bình luận nói, chỉ là “hòa không bàn thắng”: tạo hy vọng mong manh nhưng chưa thay đổi thực tế trên chiến trường.

Alaska không đem lại hòa bình, nhưng mở ra kênh liên lạc cấp cao sau nhiều năm gián đoạn. Nó cho thấy cả Washington lẫn Moscow đều cần đối thoại, dù lập trường khác biệt. Với ông Donald Trump, đây là phép thử quan trọng: nếu tiến trình này thất bại, ông sẽ bị chỉ trích “nhẹ tay với Nga”. Nếu thành công, ông có thể khẳng định vai trò “kiến tạo hòa bình” đúng như lời hứa tranh cử. Với ông Vladimir Putin, Alaska giúp ông củng cố vị thế trong nước và quốc tế, ít nhất về hình ảnh, nhưng không che lấp được thực tế: chiến sự vẫn khốc liệt, và Nga chưa đạt mục tiêu.

Thực chất, hòa bình chỉ có thể đến nếu cả Nga và Ukraine cùng nhượng bộ. Nhưng hiện tại, một bên vẫn kiên quyết giữ đất, một bên vẫn đòi nhượng đất. Khoảng cách đó khiến mọi thỏa thuận vẫn xa vời. Hội nghị Alaska vì vậy có thể được coi là khởi động tiến trình đàm phán, song triển vọng thành công còn mờ mịt. Cái bắt tay giữa hai nhà lãnh đạo Nga – Mỹ chưa đủ để ngừng tiếng súng ở Ukraine, nhưng nó mở ra một lối đi ngoại giao – điều mà thế giới, dù thận trọng, vẫn mong chờ.

Khổng Hà