Cảm lạnh khi nào mới nên dùng thuốc?

1. Vì sao bị cảm lạnh?

Cảm lạnh là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên do virus, phổ biến nhất là rhinovirus. Khi virus xâm nhập vào cơ thể qua đường mũi, miệng hoặc mắt, thường do hít phải giọt bắn từ người nhiễm hoặc chạm tay vào bề mặt có virus rồi đưa lên mặt, hệ miễn dịch sẽ phản ứng để chống lại.

Sự phản ứng này gây ra các triệu chứng đặc trưng như sổ mũi, hắt hơi, đau họng và ho. Thời tiết lạnh không trực tiếp gây bệnh, nhưng nhiệt độ thấp, không khí khô và thói quen ở trong không gian kín giúp virus tồn tại lâu hơn và dễ lây lan hơn, khiến cảm lạnh xuất hiện nhiều vào mùa đông hoặc khi cơ thể mệt mỏi, sức đề kháng giảm.

Cảm lạnh là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên do virus, phổ biến nhất là rhinovirus.

2. Khi nào cần dùng thuốc?

Trong đa số trường hợp, cảm lạnh thông thường thường tự khỏi sau 7 - 10 ngày, cơ thể sẽ tự loại bỏ virus. Tuy nhiên, các triệu chứng như sốt, đau đầu, nghẹt mũi hay ho có thể khiến người bệnh rất mệt mỏi. Việc dùng thuốc đúng cách giúp làm dịu các triệu chứng, cơ thể hồi phục nhanh hơn.

Dưới đây là một số loại thuốc được dùng để trị các triệu chứng khi bị cảm lạnh:

2.1. Thuốc hạ sốt, giảm đau

Các thuốc có thể dùng như paracetamol, ibuprofen khi thân nhiệt ≥ 38,5°C, người bệnh mệt mỏi, đau đầu, đau nhức cơ thể nhiều. Liều dùng 10 - 15mg/kg cân nặng trong mỗi 4 - 6 tiếng.

Lưu ý, không dùng quá liều vì paracetamol có thể gây tổn thương gan nghiêm trọng. Ibuprofen có thể gây kích ứng dạ dày, tăng nguy cơ loét hoặc ảnh hưởng thận khi dùng kéo dài. Ngoài ra, không dùng đồng thời nhiều thuốc cảm có chứa paracetamol; không uống rượu bia khi đang dùng thuốc để tránh độc gan.

2.2. Thuốc kháng histamin

Các thuốc kháng histamin (chlorpheniramine, loratadin, cetirizin...) dùng khi có triệu chứng hắt hơi, sổ mũi, ngứa họng, nghẹt mũi do phản ứng viêm - dị ứng niêm mạc đường hô hấp. Thuốc đối kháng với thụ thể H₁ của histamin, một chất được cơ thể tiết ra khi niêm mạc mũi họng bị kích thích. Nhờ vậy, thuốc giúp giảm sổ mũi, hắt hơi và ngứa mũi.

Các thuốc kháng histamin thế hệ cũ (như chlorpheniramine) thường gây buồn ngủ, khô miệng, táo bón do tác dụng kháng cholinergic. Thế hệ mới (loratadin, cetirizin, fexofenadin) ít gây buồn ngủ hơn...

Lưu ý, không nên dùng cho người lái xe, vận hành máy móc; nên uống vào buổi tối để giảm khó chịu do buồn ngủ.

2.3. Thuốc ho

Một số thuốc ho như codein, dextromethorphan, acetylcystein, ambroxol... được dùng trong các trường hợp:

- Ho khan, ho dai dẳng ảnh hưởng giấc ngủ: Dùng thuốc ức chế ho (codein, dextromethorphan). Các thuốc nhóm này tác động lên trung tâm ho ở hành não, làm giảm phản xạ ho. Các thuốc codein có thể gây buồn ngủ, táo bón, lệ thuộc nếu dùng lâu.

- Ho có đờm, khò khè: Dùng thuốc long đờm (acetylcystein, bromhexin, ambroxol) làm loãng chất nhầy và tăng khả năng tống xuất đờm ra ngoài.

Thuốc long đờm có thể gây buồn nôn, kích ứng dạ dày nhẹ.

Lưu ý: Không nên phối hợp thuốc ức chế ho và thuốc long đờm cùng lúc, vì sẽ làm ứ đọng đờm trong đường hô hấp.

2.4. Thuốc thông mũi

Với những trường hợp bị nghẹt mũi nhiều, khó thở, đặc biệt về đêm có thể dùng thuốc thông mũi: Pseudoephedrine, phenylephrine, xịt mũi chứa oxymetazoline, xylometazoline…

Pseudoephedrine, phenylephrine là thuốc co mạch giao cảm, làm giảm sung huyết niêm mạc mũi, giúp đường thở thông thoáng. Pseudoephedrine có thể gây hồi hộp, mất ngủ, tăng huyết áp, đặc biệt ở người bệnh tim mạch.

Oxymetazoline, xylometazoline dạng xịt cũng gây co mạch tại chỗ, giảm nghẹt mũi nhanh sau vài phút. Xịt mũi nếu dùng kéo dài (>7 ngày) có thể gây "nghẹt mũi hồi ứng", mũi sưng nề trở lại khi ngưng thuốc. Không dùng cho trẻ nhỏ dưới 2 tuổi hoặc người có bệnh tim mạch, tăng huyết áp, cường giáp.

Lưu ý, không nên vội vã dùng thuốc kháng sinh vì kháng sinh không có tác dụng với virus, nguyên nhân chính của cảm lạnh. Việc dùng sai kháng sinh không chỉ không giúp bệnh mau khỏi mà còn gây rối loạn tiêu hóa, tăng đề kháng thuốc, một vấn đề đáng lo ngại trong y học hiện nay.

Người bệnh nên đọc kỹ nhãn thuốc, tránh uống nhiều loại thuốc cảm cùng lúc vì có thể trùng hoạt chất, dẫn đến quá liều, đặc biệt là paracetamol – nguyên nhân hàng đầu gây tổn thương gan khi dùng sai.

Việc dùng thuốc đúng cách giúp làm dịu các triệu chứng, giúp cơ thể hồi phục nhanh hơn.

3. Khi nào chỉ cần nghỉ ngơi và uống nước?

Phần lớn các trường hợp cảm lạnh nhẹ chỉ cần nghỉ ngơi, bổ sung đủ nước và dinh dưỡng. Cơ thể cần năng lượng để chống lại virus, vì vậy việc ngủ đủ, ăn thức ăn mềm, dễ tiêu và giữ ấm là rất quan trọng.

Ngoài ra nên cho người bệnh:

- Uống nước ấm, nước gừng, trà mật ong giúp làm dịu họng, giảm ho.

- Súc miệng nước muối loãng, xông hơi mũi họng giúp thông thoáng đường hô hấp.

- Hạn chế rượu bia, cà phê vì có thể gây mất nước.

Nếu sau 7 ngày các triệu chứng không thuyên giảm hoặc xuất hiện các dấu hiệu sau, người bệnh nên đến cơ sở y tế:

- Sốt cao trên 39°C kéo dài (3 ngày), ho nặng, đau ngực, khó thở.

- Đau đầu dữ dội, đau tai, hoặc có đờm xanh vàng đặc.

- Người bệnh thuộc nhóm nguy cơ cao: Trẻ nhỏ, người già, phụ nữ mang thai, người mắc bệnh mạn tính (tim mạch, đái tháo đường, COPD...).

BS. Nguyễn Minh Hiền