Căn cứ Bagram - quân bài chiến lược trong toan tính toàn cầu của ông Trump

Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump trở lại Nhà Trắng đã kéo theo sự trở lại của một trong những ưu tiên chiến lược hàng đầu của ông: căn cứ không quân Bagram tại Afghanistan. Những lời đe dọa gần đây từ ông Trump về việc sẽ trừng phạt Kabul nếu không trao trả căn cứ quân sự chiến lược này cho thấy một “ván cờ quyền lực” rộng lớn hơn, có thể để lại hệ lụy sâu xa cho quốc gia Nam Á vốn đã chìm trong xung đột.

Theo giới phân tích, ưu tiên chiến lược này của ông Trump không chỉ xuất phát từ niềm tự hào quân sự hay mong muốn sửa chữa sai lầm từ quyết định rút quân của người tiền nhiệm Joe Biden. Thay vào đó, quyết tâm giành lại Bagram của ông xuất phát từ 3 tính toán chiến lược vượt xa phạm vi Afghanistan.

Máy bay chiến đấu F-16 của Không quân Mỹ cất cánh từ căn cứ không quân Bagram, Afghanistan, tháng 1/2015. Ảnh: Whitney Amstutz/Wikipedia Commons

Yếu tố Trung Quốc

Lý do thuyết phục nhất đằng sau sự kiên quyết của ông Trump chính là vị trí địa lý của Bagram – căn cứ chỉ cách biên giới Trung Quốc khoảng 800 km. Trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung ngày càng gay gắt, Bagram được xem như lợi thế chiến lược để Washington giám sát các hoạt động của Bắc Kinh.

Đáng chú ý, căn cứ này còn nằm gần bãi thử hạt nhân Lop Nur ở Tân Cương – nơi từng được cho là bị bỏ hoang nhưng gần đây xuất hiện nhiều báo cáo về hoạt động xây dựng quân sự mới của Trung Quốc. Điều đó càng làm tăng giá trị chiến lược của Bagram đối với Washington.

Kể từ khi Taliban trở lại nắm quyền, Trung Quốc đã âm thầm mở rộng hiện diện tại Afghanistan thông qua các dự án hạ tầng và thỏa thuận khai thác khoáng sản. Với ông Trump, việc mất Bagram đồng nghĩa với việc nhường cho Bắc Kinh cơ hội củng cố ảnh hưởng tại Trung Á. Giành lại căn cứ này sẽ cho phép Mỹ duy trì sự hiện diện chiến lược và đối trọng trực tiếp với Trung Quốc.

“Bàn cờ” địa chính trị rộng hơn Afghanistan

Giá trị của Bagram vượt xa vai trò của nó trong các vấn đề Afghanistan. Nằm ở vị trí giao thoa giữa Nam Á, Trung Á và Trung Đông, căn cứ này có thể trở thành điểm xuất phát cho các hoạt động quân sự khắp khu vực nhiều biến động. Từ Bagram, Mỹ dễ dàng tiếp cận Pakistan, Iran hay các nước Trung Á – những nơi mà ảnh hưởng của Washington đã suy giảm.

Ngoài ra, sự trở lại của quân đội Mỹ tại Bagram cũng có thể giúp Washington tiến hành các chiến dịch chống khủng bố, đặc biệt là chống tổ chức Nhà nước Hồi giáo Khorasan (IS-K) – lực lượng đối đầu với Taliban và đang mở rộng hoạt động sang cả châu Âu.

Với một nhà lãnh đạo luôn đề cao việc phô diễn sức mạnh toàn cầu, ông Trump coi Bagram là đòn bẩy then chốt để duy trì ảnh hưởng và thể hiện sức mạnh của Mỹ.

Kinh tế và nguồn tài nguyên

Afghanistan được cho là sở hữu trữ lượng khoáng sản trị giá khoảng 1.000 tỷ USD, trong đó có nhiều nguyên tố đất hiếm quan trọng cho công nghệ hiện đại. Trung Quốc đã sớm bày tỏ quan tâm và ký các thỏa thuận sơ bộ với chính quyền Taliban. Đối với ông Trump, việc lấy lại Bagram có thể mở đường cho doanh nghiệp Mỹ tiếp cận nguồn tài nguyên khổng lồ này, với sự bảo đảm an ninh và hậu cần từ căn cứ.

Nếu không có sự hiện diện quân sự, Mỹ có nguy cơ bị gạt khỏi “miếng bánh” kinh tế, để lại cơ hội cho các đối thủ.

Bagram – từ biểu tượng quyền lực đến quân bài chiến lược

Trong gần hai thập niên, Bagram từng là biểu tượng quyền lực của Mỹ ở Afghanistan và là trung tâm của cuộc can thiệp quân sự kéo dài. Tuy nhiên, ngày 1/7/2021, chính quyền Tổng thống Joe Biden đã âm thầm di tản lực lượng khỏi căn cứ, vài tuần trước khi cuộc rút quân hỗn loạn khỏi Afghanistan diễn ra. Quân đội Afghanistan sau đó nhanh chóng đầu hàng Taliban.

Từ đó đến nay, Taliban coi việc Mỹ rút khỏi Bagram là minh chứng cho “thắng lợi lịch sử” của họ. Song, việc ông Trump công khai tuyên bố “chúng ta đã trao nó cho họ mà không nhận lại gì cả” và khẳng định sẽ tìm cách lấy lại Bagram cho thấy căn cứ này vẫn là “quân bài” chiến lược trên bàn đàm phán giữa Washington và Kabul.

Tuy nhiên, góc nhìn từ Washington khác xa thực tế chính trị ở Kabul, nơi Taliban xem sự hiện diện quân sự Mỹ là mối đe dọa trực tiếp đến tính chính danh của họ.

Với Afghanistan, yêu cầu của ông Trump đặt chính quyền Taliban vào tình thế khó xử. Việc trao Bagram cho Mỹ đồng nghĩa với việc cho phép quân đội nước ngoài trở lại lãnh thổ Afghanistan và điều này đi ngược lại tất cả những gì họ đã theo đuổi suốt 20 năm qua.

Phía Taliban công khai bác bỏ khả năng cho phép Mỹ trở lại Bagram, với tuyên bố “người dân Afghanistan chưa bao giờ chấp nhận sự hiện diện quân sự nước ngoài”. Tuy nhiên, một số quan chức ngoại giao Taliban vẫn để ngỏ cánh cửa đối thoại, nhấn mạnh cần xây dựng quan hệ Mỹ - Afghanistan dựa trên “sự tôn trọng lẫn nhau và lợi ích chung”.

Mặt khác Taliban vẫn đang chật vật tìm kiếm sự công nhận của quốc tế, đặc biệt là Mỹ, và tiếp cận khoảng 7 tỷ USD tài sản đang bị Washington đóng băng. Hiện ghế đại diện Afghanistan tại Liên Hợp Quốc vẫn do chính quyền cũ nắm giữ, còn Taliban chưa có vị thế ngoại giao chính thức. Dù một số nước như Nga, Ấn Độ, Nhật Bản duy trì quan hệ ở mức khác nhau, chỉ Nga công nhận đầy đủ chính quyền Taliban.

Afghanistan hiện nay vẫn chìm trong khủng hoảng nhân đạo, với hàng triệu người phụ thuộc vào viện trợ lương thực và dịch vụ cơ bản. Các lệnh trừng phạt quốc tế đã làm tê liệt nền kinh tế, trong khi viện trợ nước ngoài cạn kiệt. Những lời đe dọa “hậu quả nghiêm trọng” từ ông Trump càng khiến tương lai Afghanistan thêm bất định.

Phép thử cho cục diện khu vực và trật tự toàn cầu?

Chiến lược Bagram phản ánh cách tiếp cận rộng hơn của ông Trump với quan hệ quốc tế: dùng sức mạnh quân sự và kinh tế để buộc các quốc gia phải nhượng bộ. Điều này có thể phù hợp với khẩu hiệu “đưa nước Mỹ trở lại chiến thắng” trong chính trị nội bộ, nhưng lại tiềm ẩn nguy cơ thổi bùng xung đột và làm suy yếu ổn định toàn cầu.

Giới quan sát cảnh báo, nếu Mỹ thành công trong việc buộc Afghanistan nhượng lại Bagram, điều này có thể tạo tiền lệ nguy hiểm, khuyến khích các cường quốc khác áp đặt yêu cầu tương tự với những nước nhỏ hơn.

Trong cuộc đối đầu này, cả Washington lẫn Kabul đều không có lựa chọn dễ dàng. Mỹ khó có thể đưa quân tới Afghanistan một lần nữa mà không đối mặt với phản ứng dữ dội trong nước và quốc tế. Người dân Mỹ vốn không còn mặn mà với những cuộc chiến kéo dài, trong khi đồng minh cũng khó ủng hộ một cuộc can thiệp mới.

Về phía Taliban, nhượng lại Bagram sẽ làm suy giảm tính chính danh và mở cửa cho sự can thiệp từ bên ngoài. Nhưng từ chối có thể khiến họ đối mặt với những hậu quả nặng nề từ siêu cường quân sự số một thế giới.

Một phương án thỏa hiệp được nhắc đến là khả năng Mỹ duy trì một lực lượng nhỏ tại Bagram – khác xa với sự hiện diện quân sự quy mô lớn trong quá khứ – nhưng đủ để tạo “chỗ đứng” cho Washington ở khu vực chiến lược này.

Nỗ lực giành lại Bagram của ông Trump không đơn thuần là sửa chữa sai lầm của chính quyền tiền nhiệm hay thể hiện sức mạnh, mà là một phần trong cuộc cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc và tham vọng duy trì vị thế toàn cầu của Mỹ trong trật tự thế giới đang thay đổi.

Tuy nhiên, đối với người dân Afghanistan – những người chỉ mong mỏi hòa bình sau hàng chục năm xung đột – toan tính của các cường quốc lại đồng nghĩa với nhiều bất định và nguy cơ xung đột mới. Cuộc khủng hoảng Bagram có thể trở thành phép thử lớn cho cục diện khu vực, cũng như tương lai của trật tự toàn cầu.

Hoàng Phạm/VOV.VN Theo Eurasian Review, Washington Post