Cần minh bạch khoản lỗ của EVN

Bộ Công Thương đang xây dựng Tờ trình về Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị định số 72 năm 2025 của Chính phủ quy định về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân. Trong đó, Bộ Công Thương đề xuất đưa tổng các chi phí khác chưa được tính vào giá điện, là các khoản chi phí được phép tính nhưng chưa tính đầy đủ vào giá điện - được tính phân bổ vào giá bán lẻ điện bình quân.

Chi phí mua điện tăng cao, chênh lệch tỉ giá

Các khoản sẽ tính bổ sung vào giá điện gồm: Chi phí phục vụ trực tiếp cho việc sản xuất, cung ứng điện chưa được tính toán, bù đắp đầy đủ trong giá bán lẻ điện trước đây, được xác định theo kết quả hoạt động kinh doanh, giảm trừ lợi nhuận hoạt động khác (nếu có); tại Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh trong Báo cáo tài chính hằng năm của công ty mẹ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã được kiểm toán bởi đơn vị kiểm toán độc lập từ năm 2022 trở đi.

EVN đề xuất phương án phân bổ các khoản chi phí này, báo cáo Bộ Công Thương xem xét, có ý kiến, trường hợp cần thiết, Bộ Công Thương lấy ý kiến Bộ Tài chính. Cùng vấn đề trên, phần lỗ do chênh lệch tỉ giá đánh giá lại chưa được phân bổ, chênh lệch tỉ giá chưa được ghi nhận và thanh toán cho các nhà máy điện theo thỏa thuận tại hợp đồng mua bán điện cũng sẽ được phân bổ vào giá điện.

Theo Bộ Công Thương, việc xây dựng Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 72 năm 2025 để tiếp tục hoàn thiện quy định về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân là cần thiết. Tờ trình dự thảo nghị định nêu báo cáo của EVN cho thấy do ảnh hưởng của tình hình địa chính trị trên thế giới, chi phí mua điện tăng cao trong giai đoạn năm 2022-2023, dẫn đến EVN gặp nhiều khó khăn trong hoạt động sản xuất kinh doanh, số lỗ lũy kế 2 năm này khoảng 50.029 tỉ đồng. Đến hết năm 2024, số lỗ lũy kế của công ty mẹ - EVN vẫn còn khoảng 44.792 tỉ đồng. Điều này dẫn đến việc vốn đầu tư Nhà nước vào EVN giảm, không bảo toàn được vốn đầu tư của Nhà nước tại doanh nghiệp. Do đó, nếu không được tính toán để thu hồi trong giá điện thì sẽ không bù đắp kịp phần vốn đầu tư Nhà nước trong giai đoạn các năm trước đây.

Trước đề xuất trên, PGS-TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu giá (Bộ Tài chính), cho biết đặc thù của ngành điện là Nhà nước vẫn quy định giá bán lẻ điện, do vậy đề xuất đưa khoản lỗ còn treo với lý do "giá điện bán ra thấp hơn giá đầu vào" không sai. Tuy nhiên, phân bổ khoản lỗ còn treo vào giá điện cần phải tính toán, minh bạch rõ ràng chi phí đầu vào. "Nếu chi phí tăng do yếu tố khách quan đã được kiểm toán, kết quả thanh, kiểm tra của Bộ Công Thương xác thực thì có thể phân bổ vào giá điện. Còn với các chi phí do yếu tố chủ quan, lỗi do năng lực quản lý, kinh doanh yếu kém thì không thể tính vào giá điện" - ông Long chỉ ra.

PGS-TS Ngô Trí Long cho rằng với khoản lỗ treo 44.792 tỉ đồng, cộng thêm chênh lệch tỉ giá hơn 18.000 tỉ đồng sẽ là số tiền cực kỳ lớn. Do vậy, việc phân bổ khoản lỗ vào giá điện cần tính kỹ lộ trình theo từng giai đoạn, tránh áp lực dồn nén vào "một lúc, một thời điểm đẩy giá điện" lên quá cao, tác động đến nhiều ngành sản xuất, ảnh hưởng trực tiếp tới phát triển kinh tế - xã hội.

EVN đề xuất phân bổ số lỗ khoảng 44.792 tỉ đồng vào giá điện. Ảnh: TẤN THẠNH

Bảo đảm nguyên tắc "tính đủ, tính đúng"

"Minh bạch thông tin" là cụm từ mà TS Ngô Tuấn Kiệt, chuyên gia năng lượng, nêu quan điểm trước đề xuất phân bổ khoản lỗ nghìn tỉ vào giá điện. Theo ông, con số thua lỗ muốn đưa vào giá điện là kết quả của quá trình sản xuất kinh doanh từ giai đoạn trước, giờ đưa vào rất khó để có cơ sở chứng minh các yếu tố đầu vào tạo ra số lỗ rất lớn này. Trong thời đại minh bạch thông tin như hiện nay càng không nên đưa thông tin "mù mờ", không đến được đại bộ phận người dân để rồi luôn phải hoài nghi về tiền điện.

TS Trần Văn Bình, giảng viên cao cấp Đại học Bách khoa Hà Nội, nhìn nhận bất cập về giá điện là vấn đề tồn tại từ nhiều năm nay. "Thực tế, trong quá khứ đã từng có ý kiến cho rằng cấp cho EVN một khoản tiền để bù đắp khoản thua lỗ nhưng cuối cùng bị phản đối. Ý kiến khác lại cho rằng nên tách bạch giá điện với chính sách hỗ trợ an sinh xã hội, theo đó xử lý khoản lỗ bằng cách tính vào giá điện để đưa giá điện về đúng mặt bằng giá, đồng thời có chính sách hỗ trợ riêng như cấp tiền mặt cho các hộ nghèo, gia đình chính sách và các đối tượng yếu thế. Dù phương án nào thì phải bảo đảm nguyên tắc "tính đủ, tính đúng" gắn với bảo đảm thu hút vốn vào ngành điện và lợi ích của người dùng điện.

Trong khi đó, TS Nguyễn Xuân Quang, Viện Công nghệ Năng lượng - Đại học Bách khoa Hà Nội, phân tích có nhiều quan điểm về giá điện. Trong đó, Chính phủ mong muốn giữ giá điện thấp để hỗ trợ an sinh xã hội và thu hút đầu tư công nghiệp, nhưng EVN chịu áp lực tài chính, vốn lỗ nặng do giá bán điện thấp hơn chi phí sản xuất. Trong khi đó, người dân nhạy cảm với tăng giá điện, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp, chính sách giá điện nhiều bậc thang chưa tách bạch giữa an sinh xã hội và cơ chế thị trường.

Vì vậy, TS Nguyễn Xuân Quang cho rằng giá điện là bài toán cần cân bằng lợi ích giữa các bên. Một trong những mấu chốt là tách bạch giá điện thông qua thị trường hóa giá điện, có chính sách hỗ trợ riêng cho người dân thu nhập thấp. Nhà nước triển khai một loạt giải pháp như: Xây dựng cơ chế đấu thầu minh bạch và mở rộng mua bán điện trực tiếp để doanh nghiệp dễ tiếp cận điện tái tạo; Nâng cấp lưới điện, phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng và thủy điện tích năng để giảm áp lực lên nguồn điện truyền thống; Tăng ưu đãi tín dụng và giảm thuế cho nhà đầu tư năng lượng tái tạo và doanh nghiệp tiêu thụ, hỗ trợ kỹ thuật đáp ứng tiêu chuẩn xanh.

Lê Thúy