Cần rà soát hệ thống pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng sau khi đưa vào thực thi

Thách thức lớn nhất hiện nay là những giao dịch trên môi trường thương mại điện tử

Bà Nguyễn Quỳnh Anh - Phó Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh quốc gia (UBCTQG) cho biết, Luật Bảo vệ quyền lợi NTD năm 2023 chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2024 là một dấu mốc quan trọng đánh dấu việc hoàn thiện khung pháp lý bảo vệ quyền lợi NTD.

Cùng với Luật, nhiều văn bản hướng dẫn thi hành Luật đã được ban hành, đặc biệt còn có những văn bản hướng dẫn chuyên sâu đến từng vấn đề trong Luật, như các chương trình về bảo vệ quyền lợi NTD yếu thế, quy định đưa ra những danh mục sản phẩm hàng hóa phải đăng ký theo điều kiện Hợp đồng mẫu và điều kiện giao dịch chung... Bên cạnh đó, Bộ Công Thương và UBND các tỉnh, thành phố cũng đã ban hành chương trình hành động thực thi Luật Bảo vệ quyền lợi NTD.

Đại diện UBCTQG khẳng định, về cơ bản pháp luật về bảo vệ NTD đã khá hoàn thiện. Đây cũng là quan điểm mà ông Bùi Thanh Thủy - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Bảo vệ NTD Việt Nam đưa ra trong cuộc trao đổi với Báo PLVN. Theo đó, ông Thủy đánh giá, Luật Bảo vệ quyền lợi NTD đã có hiệu lực từ 1/7/2024, đến thời điểm này, có thể nói là khá thuận lợi để thực hiện vì cũng đã có đầy đủ cơ sở pháp lý cho các vấn đề mà NTD gặp phải.

Tuy nhiên, để thực thi Luật này có hiệu quả và quyền lợi NTD được bảo đảm như Luật đã quy định cần phải tổ chức tuyên truyền sâu rộng đến NTD, cộng đồng các doanh nghiệp hiểu rõ để áp dụng đúng quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi NTD. Ngoài Luật Bảo vệ quyền lợi NTD còn bao gồm các luật khác liên quan đến quảng cáo, an toàn thực phẩm… cũng cần phải tuyên truyền rộng rãi để NTD nắm rõ.

Ông Thủy cũng đề xuất cơ quan quản lý nhà nước tăng cường hoạt động kiểm tra, giám sát, điều tra, xác minh để chỉ đạo sát sao, giải quyết kịp thời thông qua chế tài xử lý nghiêm minh, mang tính răn đe, “nếu như vi phạm pháp luật hình sự thì phải xem xét trách nhiệm hình sự để xử lý về hình sự”.

Tuy nhiên, theo đại diện UBCTQG, thách thức lớn nhất hiện nay đối với việc bảo vệ quyền lợi NTD là những giao dịch trên môi trường TMĐT, đặc biệt trong bối cảnh TMĐT đang có bước phát triển mạnh mẽ và tính chất giao dịch càng ngày càng trở nên phức tạp.

“Khi NTD tham gia nhiều vào các giao dịch TMĐT, họ trông đợi rất nhiều vào cơ quan quản lý nhà nước. Đó là thách thức lớn nhất. Làm sao để nghe được những tiếng nói từ phía NTD về những khó khăn của họ, những trải nghiệm không tốt của họ để có thể đáp ứng và giải quyết được phần nào những vướng mắc của họ trong giao dịch TMĐT… là “bài toán” đặt ra cho cơ quan quản lý” - bà Quỳnh Anh nói.

Pháp luật phải dự báo được cả những thay đổi

TMĐT hiện đang phát triển rất mạnh mẽ tại Việt Nam và đây là không gian khá thuận tiện để có thể thực hiện các hành vi vi phạm. Cụ thể, các hành vi vi phạm trên TMĐT tại Việt Nam hiện nay không dừng ở việc cung cấp hàng hóa không bảo đảm chất lượng, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ… mà cao hơn còn là lừa đảo, chiếm đoạt tài sản trên nền tảng số. Thông tin cá nhân, lịch sử giao dịch của NTD dễ bị lộ lọt.

Người tiêu dùng phải đối diện với nhiều thách thức khi mua sắm trên TMĐT. (Ảnh: PV)

Trong khi đó, mô hình kinh doanh trên nền tảng số ở Việt Nam cực kỳ phức tạp, thiên biến vạn hóa và khó xác định ra được vi phạm. Điều này càng khó khăn hơn đối với TMĐT xuyên biên giới. Bởi không phải NTD nào cũng đủ công cụ, cũng biết cách yêu cầu doanh nghiệp đứng ra thương lượng qua hình thức trực tuyến, giải quyết khi có tranh chấp.

Chia sẻ kinh nghiệm tại Vương quốc Anh, ông Iain Frew - Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland tại Việt Nam cho biết, Vương quốc Anh đã có hệ thống mạnh mẽ và toàn diện để bảo vệ quyền lợi NTD từ nhiều năm nay, gồm cả việc mua hàng trực tiếp hoặc trực tuyến, bao trùm khá nhiều vấn đề có thể phát sinh khi phải đối mặt với những thách thức của NTD.

Theo Đại sứ Iain Frew, sự phát triển của TMĐT đã và đang mang đến một số thách thức cũng như những cơ hội mới, liên quan đến bảo mật dữ liệu, khiếu nại về sản phẩm, lừa đảo trực tuyến... Việc giải quyết tất cả những vấn đề này là hết sức cấp thiết. Và những vấn đề này lần đầu được đưa vào trong các quy định về bảo vệ NTD vào năm 2000. Đạo luật Bảo vệ NTD năm 2015 của Vương quốc Anh đã đưa ra các điều khoản mới đặc biệt để giải quyết các vấn đề liên quan đến giao dịch mua bán trực tuyến, qua đó cung cấp một nền tảng vững chắc cho việc bảo vệ NTD tại quốc gia này.

Tuy nhiên, Đại sứ khẳng định, trong bối cảnh TMĐT phát triển nhanh chóng, hàng năm, không chỉ có những sản phẩm, dịch vụ mới được cung cấp mà còn có cả nhiều cách thức tiếp cận mới đối với NTD. Do đó, điều quan trọng là phải có một hệ thống quy định không chỉ thiết lập các quyền, biện pháp bảo vệ và các cách thức tìm kiếm bồi thường, mà còn dự đoán những thay đổi đó, hoặc một hệ thống có thể rà soát và cập nhật các biện pháp bảo vệ đó. Đại sứ Iain Frew nhấn mạnh: “Việc rà soát hệ thống pháp luật và các quy định sau khi đi vào triển khai là rất quan trọng để xác định được những vấn đề mới phát sinh”.

Nhận diện về các hành vi vi phạm phổ biến trong các giao dịch TMĐT, đại diện Hội Bảo vệ NTD Việt Nam cho biết, hiện các cơ sở, tổ chức, cá nhân sản xuất kinh doanh trên sàn TMĐT thiếu ý thức, vì mưu cầu lợi ích của mình mà sẵn sàng đưa hàng không bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng, không bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm lên sàn TMĐT để thu lợi bất chính. Chưa kể, hiện nay, tình trạng người có ảnh hưởng (KOL, KOC) với hàng chục nghìn lượt theo dõi trên các nền tảng đang có sức ảnh hưởng rất lớn đối với các giao dịch trên TMĐT.

Trong khi đó, NTD nhiều khi chưa hiểu biết đầy đủ, không theo kịp những tình hình diễn biến mới xảy ra, cũng như bị tác động bởi hàng chục, hàng trăm live stream trên mạng xã hội mỗi ngày dẫn đến kết quả cuối cùng có thể là NTD phải hứng chịu những thiệt hại về vật chất và tinh thần, sức khỏe.

Ông Bùi Thanh Thủy phân tích, theo quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi NTD năm 2023, KOL, KOC là các chuyên gia, người có uy tín, người được xã hội chú ý trong những lĩnh vực, ngành nghề nhất định, các ngành nghề cụ thể được tổ chức, cá nhân kinh doanh tài trợ nhằm sử dụng hình ảnh, lời khuyên, lời khuyến nghị của người có ảnh hưởng để giới thiệu sản phẩm, để xúc tiến thương mại, để khuyến khích NTD mua và tiêu dùng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ.

Trong quá trình thúc đẩy sản xuất tiêu dùng bền vững, có thể nói vai trò của người có ảnh hưởng mang tính chất then chốt, bởi sức lan tỏa và tiếng nói của họ có uy tín rất lớn trong cộng đồng xã hội. Luật cũng quy định rất rõ về trách nhiệm của những KOL, KOC do đó theo ông Thủy: “Những người có sức ảnh hưởng càng cần phải tuân thủ những quy định này”.

Điều quan trọng là thực thi hiệu quả

Để hỗ trợ người tiêu dùng, Hội Bảo vệ NTD Việt Nam và các hội thành viên tỉnh, thành phố xác định công tác tuyên truyền cho NTD đóng vai trò rất quan trọng trong cung cấp thông tin về những chủ thể, tổ chức, cá nhân kinh doanh trên sàn TMĐT, giúp NTD tránh tình trạng bị thiệt hại do thiếu thông tin, thiếu hiểu biết. Hội cũng khuyến khích NTD hãy trở thành những NTD thông thái trong lựa chọn và lắng nghe ý kiến của các cơ quan quản lý nhà nước, hoặc mạnh dạn lên tiếng bảo vệ quyền lợi của mình kể cả trước những dấu hiệu vi phạm nhỏ nhất.

Đây cũng là nội dung mà Hội Bảo vệ NTD Việt Nam đã phối hợp với Sở Công Thương các tỉnh thực hiện trong giai đoạn vừa qua. Đặc biệt, sau quá trình phân cấp, phân quyền thực hiện hệ thống chính quyền địa phương 2 cấp, nhiều nhiệm vụ, quyền hạn đã được phân cấp về địa phương.

Theo UBCTQG, kể từ ngày 1/7/2025, để tạo thuận lợi cho NTD, trường hợp giữa NTD và tổ chức, cá nhân kinh doanh xảy ra tranh chấp cần cơ quan nhà nước hỗ trợ thương lượng, NTD gửi yêu cầu tới cơ quan chuyên môn về công thương tại địa phương (Sở Công Thương) nơi NTD sinh sống để được tư vấn, hỗ trợ giải quyết. Bên cạnh đó, theo quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi NTD, NTD có thể gửi yêu cầu hỗ trợ thương lượng tới các tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi NTD (như Hội Bảo vệ NTD Việt Nam, các Hội Bảo vệ quyền lợi NTD tại địa phương…).

Điều này cho thấy, nhiệm vụ tiếp nhận các yêu cầu giải quyết tranh chấp giữa NTD với các bên bán đã được chuyển giao về địa phương, gây sức ép khá lớn đến các hội địa phương cũng như Hội Bảo vệ NTD Việt Nam. Ông Bùi Thanh Thủy cho biết, trong năm 2024, các kênh tiếp nhận ý kiến, khiếu nại của NTD của Hội ghi nhận hàng nghìn email, cuộc gọi, thư chuyển qua bưu điện và đến trực tiếp trụ sở hội. Các ý kiến, khiếu nại đã được Hội giải quyết khá hiệu quả.

Tuy nhiên, một khó khăn mà ông Thủy đề xuất liên quan đến việc giải quyết này của Hội. Đó chính là kinh phí hoạt động. Ông Thủy cho biết, với tôn chỉ mục đích bảo vệ quyền lợi NTD của Hội, Hội đã nỗ lực tối đa để giải quyết, chia sẻ các khiếu nại của NTD và thực hiện hoàn toàn bằng kinh phí kêu gọi xã hội hóa. Trong khi đó, Luật Bảo vệ quyền lợi NTD 2023 đã quy định rõ “Nhà nước giao nhiệm vụ cho các hội” và với các nhiệm vụ được giao thì sẽ được cấp kinh phí nhưng hiện nay quy định này vẫn chưa được thực hiện.

Do đó, ông Thủy cho rằng, để hoàn thiện hơn pháp luật bảo vệ quyền lợi NTD cũng như giúp Hội có kinh phí để thực hiện các chiến dịch tuyên truyền nhận thức về quyền lợi NTD cần phải thực hiện hoàn thiện về mặt tổ chức của các tổ chức có tôn chỉ mục đích rõ ràng.

Nhật Thu