Châu Âu bất an trước thượng đỉnh Mỹ - Nga tại Hungary

Kế hoạch tổ chức cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và Tổng thống Vladimir Putin tại Budapest được xem là phép thử mới cho sự đoàn kết của châu Âu. Ảnh: Financial Times

Quyết định tổ chức thượng đỉnh Mỹ - Nga tại Budapest được đưa ra sau cuộc điện đàm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin hồi tuần trước. Theo các nguồn tin, ông Trump và ông Putin đã thống nhất địa điểm này trong bầu không khí được mô tả là “thân thiện”. Chỉ một ngày sau đó, ông Trump được cho là đã thúc giục Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nhượng bộ trước một số yêu cầu của Moscow.

Tranh cãi về địa điểm

Chưa bàn đến nội dung của thượng đỉnh, việc chọn Hungary - quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU) và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) nhưng có quan hệ gần gũi với Nga là nơi tổ chức cuộc gặp đã khiến Kiev và nhiều nước châu Âu phản đối. Thủ tướng Viktor Orban từ lâu được xem là một trong những lãnh đạo có xu hướng ủng hộ Moscow trong khối EU, đồng thời thường xuyên chỉ trích các biện pháp trừng phạt kinh tế của Brussels nhằm vào Nga.

Một nhà ngoại giao EU nhận xét: “Không ai muốn thượng đỉnh Mỹ - Nga diễn ra ở đó cả. Chúng tôi chỉ đang cố tỏ ra ổn”.

Về phần mình, Tổng thống Ukraine Zelensky khẳng định ông “không coi Budapest là địa điểm phù hợp”, đồng thời gợi ý “có nhiều lựa chọn trung lập hơn” như Thụy Sĩ, Áo, Vatican, Ảrập Xêút, Qatar hay Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, dù nhấn mạnh Thủ tướng Orban “đã liên tục tìm cách ngăn chặn các biện pháp hỗ trợ Ukraine và làm suy yếu các lệnh trừng phạt Nga”, ông cũng bày tỏ sẵn sàng tham dự một cuộc gặp song song với Tổng thống Trump tại Budapest, nếu được mời.

Thủ tướng Viktor Orban từ lâu được xem là một trong những lãnh đạo có xu hướng ủng hộ Nga trong khối EU và có mối quan hệ "nồng ấm" với Tổng thống Vladimir Putin.

Bất chấp phản ứng của các nước EU, ông Trump trong cuộc điện đàm gần đây đã ca ngợi ông Orban là “một nhà lãnh đạo mạnh mẽ và đáng tin cậy”. Ông nói thêm rằng “Tổng thống Putin thích ông ấy, tôi cũng thích ông ấy”, đồng thời gọi Hungary là “quốc gia an toàn” và “địa điểm tổ chức tuyệt vời”.

Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov xác nhận công tác chuẩn bị cho hội nghị vẫn chưa bắt đầu, song khẳng định Thủ tướng Orban “có quan hệ nồng ấm với Tổng thống Trump và quan hệ mang tính xây dựng với Tổng thống Putin”. Moscow kỳ vọng cuộc gặp này sẽ “góp phần thúc đẩy tiến trình hòa bình ở Ukraine” và “thảo luận các vấn đề song phương Nga - Mỹ”.

Châu Âu thận trọng

Theo một quan chức Đức, EU “mong đợi Thủ tướng Orban làm rõ kế hoạch trước hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Nga”, trong đó có khả năng tổ chức một cuộc gặp riêng giữa Tổng thống Mỹ và các nhà lãnh đạo châu Âu, dù chưa có thông tin xác nhận. Ngoại trưởng Mỹ và Nga dự kiến cùng có mặt tại Budapest ngày 30/10.

Tổng thống Mỹ Donald Trump gần đây đã ca ngợi Thủ tướng Viktor Orban là “một nhà lãnh đạo mạnh mẽ và đáng tin cậy”. Ảnh: Facebook Viktor Orban

Về nội dung của thượng đỉnh, Bộ trưởng phụ trách các vấn đề EU của Đức, ông Gunther Krichbaum cho rằng, đối thoại để chấm dứt chiến sự là cần thiết, song “Ukraine phải có mặt tại bàn đàm phán, nếu không thỏa thuận đó sẽ không có giá trị”.

Trong khi đó, tại Hội nghị thượng đỉnh EU ở Brussels vào giữa tuần này, các nhà lãnh đạo được cho là sẽ thống nhất việc sử dụng tài sản Nga bị phong tỏa để cấp khoản vay trị giá 140 tỷ euro cho Ukraine, đồng thời thông qua gói trừng phạt mới nhằm hạn chế nguồn thu của Moscow. Một số nguồn tin cho biết, việc ông Orban đến muộn do dự lễ Quốc khánh trong nước có thể giúp hội nghị dễ dàng đạt đồng thuận hơn.

“Thành tựu chính trị" của Hungary?

Phát biểu trước truyền thông, ông Orban cho rằng, việc Budapest được chọn làm nơi tổ chức là “một thành tựu chính trị”, đồng thời chỉ trích EU vì “đóng băng kênh đối thoại với Nga trong khi vẫn tiếp tục cung cấp vũ khí cho Ukraine”.

Theo nhà phân tích Jennifer Kavanagh của tổ chức Defense Priorities tại Washington, “đây là chiến thắng lớn về hình ảnh cho ông Orban”, đặc biệt trong bối cảnh Hungary chuẩn bị bước vào kỳ bầu cử Quốc hội vào mùa xuân tới. “Việc được xem là một quốc gia có thể đối thoại với cả Mỹ và Nga, như Thổ Nhĩ Kỳ, Việt Nam hay các quốc gia vùng Vịnh giúp ông Orban củng cố vị thế trong nước và nâng cao tầm vóc quốc tế”.

Tuy nhiên, chuyên gia địa chính trị Botond Feledy tại Brussels cảnh báo, động thái này “đi ngược lại nỗ lực duy trì sự thống nhất của EU”. Ông cho rằng đây là “thành công theo kiểu Orban” - dựa trên quan hệ cá nhân giữa các nhà lãnh đạo hơn là các nguyên tắc chung và “không quốc gia châu Âu nào nên ủng hộ điều đó”.

Dấu ấn Budapest

Budapest từng là địa điểm ký kết Bản ghi nhớ bảo đảm an ninh năm 1994 giữa Ukraine, Nga, Mỹ và Anh - thỏa thuận trong đó Ukraine chấp nhận từ bỏ kho vũ khí hạt nhân để đổi lấy cam kết an ninh. Tuy nhiên, cam kết này đã bị phá vỡ khi Nga sáp nhập Crimea năm 2014 và tiến hành chiến dịch quân sự tại Ukraine từ năm 2022.

“Một kịch bản Budapest khác sẽ không phải là tín hiệu tốt với Ukraine”, Tổng thống Zelensky nhận định. “Tuy nhiên, nếu nó thực sự mang lại hòa bình, thì địa điểm tổ chức cũng không còn quá quan trọng”.

Một nhà ngoại giao EU được trích lời tại cuộc họp Ngoại trưởng ở Luxembourg kết luận: “Đã từng có một thỏa thuận ký tại Budapest, và kết quả không mấy tích cực cho Ukraine. Lịch sử, đôi khi, có xu hướng lặp lại”.

Hồng Nhung