Chiếc lá đỏ trên tuyết trắng

Câu chuyện 1: Giấc mơ du học Canada

Phương Chi, sinh năm 1991, là giảng viên trẻ trường Đại học Công nghiệp Thái Nguyên. Ước mơ du học của cô được đi du học tại miền tuyết trắng đã trở thành hiện thực vào tháng 3/2019, đúng những ngày lạnh nhất trong năm ở Canada.

22 giờ đêm, giữa tuyết trắng phủ dày, cô nhận ra mình đã đến nhầm khuôn viên số 2 của Đại học Sherbrooke, cách cơ sở chính 150km. Một mình với ba chiếc vali nặng trĩu, giữa thành phố xa lạ, cô bật khóc gọi điện về cho mẹ chỉ để nghe giọng mẹ an ủi. May mắn thay, giữa con phố vắng, một người lạ xuất hiện, chỉ đường và giúp cô bắt kịp chuyến xe buýt cuối cùng. Đêm đó, cô tìm được chỗ nghỉ ấm áp và khởi đầu cho hành trình học tập ở xứ tuyết.

Những trải nghiệm như thế không xa lạ với hàng chục nghìn du học sinh Việt Nam tại Canada – đất nước rộng thứ hai thế giới (9,98 triệu km²) nhưng dân số chỉ khoảng chưa đầy 42 triệu người. Hiện có hơn 20.000 sinh viên và nghiên cứu sinh Việt Nam tại đây, phần lớn đi theo diện tự túc.

Quan hệ ngoại giao Việt Nam-Canada được thiết lập từ năm 1973, sau Hiệp định Paris và nâng cấp lên Đối tác toàn diện từ năm 2017. Hơn nửa thế kỷ qua, hai nước đã xây dựng nền tảng hợp tác vững chắc về chính trị, thương mại, đầu tư, giáo dục và giao lưu nhân dân. Nhưng trong bối cảnh mới, hai bên còn nhiều cơ hội để khai thác tiềm năng.

Muốn cùng đi xa, trước hết phải hiểu nhau. Nguồn gốc lịch sử, địa lý là những yếu tố ảnh hưởng sâu sắc tới kinh tế, văn hóa, chính trị... của Canada.

Câu chuyện 2: Lịch sử "tự trị"

Vùng đất Canada từng là nơi cư trú của cộng đồng Người đầu tiên (First Peoples) được ghi nhận từ hơn 12.000 năm trước (theo Bảo tàng Lịch sử Canada). Tiếp đó, người Inuit ở Bắc Cực đã sinh tồn trong cuộc sống khắc nghiệt bằng cách xây dựng những ngôi nhà băng, săn bắt hải cẩu, cá hồi và tuần lộc.

Tuy nhiên, từ thế kỷ XV, những đoàn thám hiểm châu Âu đã thay đổi vận mệnh của vùng đất này.

Nhà thám hiểm người Italy Christopher Columbus (1451-1506) với mục đích tìm đường sang châu Á thì lại đặt chân đến châu Mỹ năm 1492. Anh và Pháp cũng đều mong muốn tìm ra tuyến đường đến châu Á và chia sẻ khối tài sản khổng lồ mà Tây Ban Nha đã tìm thấy trên các vùng đất ở bờ biển phía tây Đại Tây Dương, nên đều cử các đoàn thám hiểm chính thức vượt Đại Tây Dương, mở ra kỷ nguyên thuộc địa ở vùng đất này.

Năm 1534, nhà thám hiểm người Pháp Jacques Cartier (1491-1557) lần đầu ghi lại từ "Kanata" (nghĩa là "ngôi làng"), sau này trở thành tên gọi quốc gia Canada. Người châu Âu mang theo ảo tưởng về vàng, đá quý; nhưng nhiều khi chỉ là… thạch anh vô giá trị. Dẫu vậy, khi nỗ lực định cư, họ bắt đầu để lại dấu ấn về lối sống, văn hóa, ngôn ngữ và cả những cuộc xung đột khốc liệt với người bản địa.

Một bô lão Mikmaw từng nhớ lại: "Sáng thức dậy, chúng tôi thấy một hòn đảo nhỏ có đàn 'gấu' đang bò. Ai ngờ đó lại là những người châu Âu!" Còn nhà hàng hải George Best khi nhìn thấy thuyền da nhỏ của người Inuit đã tưởng đó là cá heo. Những va chạm đầu tiên luôn pha trộn tò mò, nghi ngờ và cả bạo lực.

Khung cảnh hùng vĩ của chiến trường năm xưa, từ pháo đài Martello nhìn xuống dòng sông Saint–Laurent (thành phố Québec).

Lịch sử Canada xoay quanh từ "dominion" (tự trị). Trong tiếng Anh Canada, từ "dominion" là một thuật ngữ lịch sử mang nghĩa "quyền tự trị", từng xuất hiện trong tên gọi đầy đủ của Canada trước năm 1982 – "Dominion of Canada" (Liên bang tự trị Canada) – nhằm khẳng định chủ quyền quốc gia khi nước này dần tách khỏi ảnh hưởng của Anh.

Nhà Quốc hội Canada tại Ottawa, nơi được chọn làm thủ đô của Canada từ năm 1857.

Khi Canada phát triển và dần khẳng định vị thế quốc gia độc lập, thuật ngữ "dominion" đã trở thành một biểu tượng cho sự tự chủ và quyền lực quốc gia. Cuộc đấu tranh giành "dominion" đã trải qua nhiều thời kỳ lịch sử, nhưng cũng chính từ đó hình thành nhận thức về giá trị của sự cân bằng và đoàn kết, nền tảng để chung sống và xây dựng nội lực quốc gia Canada.

Lá phong đỏ trên nền trắng tinh khôi, với hai dải đỏ được chọn làm quốc kỳ Canada năm 1965, là biểu tượng của sự kiên cường, hòa bình, và đoàn kết, nơi con người cùng thiên nhiên chung tay viết nên câu chuyện của một vùng đất rộng lớn.

Canada, đất nước của hơn 8.500 con sông và khoảng 2 triệu hồ lớn nhỏ.

Câu chuyện 3: Cơ hội cho Việt Nam khi Canada đa dạng hóa thị trường

Về thương mại, Canada hiện là đối tác lớn thứ hai của Việt Nam tại châu Mỹ; ngược lại, Việt Nam là đối tác số một của Canada ở ASEAN. Năm 2024, kim ngạch hai chiều đạt 15,6 tỷ CAD. Trong bối cảnh Canada đa dạng hóa thị trường và mở rộng hợp tác với các nước để duy trì sự tự chủ về thương mại, cơ hội của Việt Nam đang xuất hiện ở những lĩnh vực mới.

Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đang mở ra những định hướng mới trong hợp tác giữa Việt Nam và Canada. Trao đổi với một số chuyên gia khoa học công nghệ người Việt Nam đang giảng dạy tại Canada, chúng tôi được biết Canada là một trong những trung tâm nghiên cứu, chế tạo hàng đầu thế giới về nhiều công nghệ mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo (AI), điện tử viễn thông và công nghệ thông tin, công nghệ năng lượng hydrogen, ô tô điện, hàng không vũ trụ...

TS. Vũ Việt Hưng (Khoa Cơ khí và hàng không vũ trụ, Trường Quân sự Hoàng gia Canada) và PGS. Tạ Cao Minh (Khoa Kỹ thuật điện và máy tính, Đại học Sherbrooke) cho biết: Hằng năm thông qua dự án nghiên cứu, các giáo sư người Việt đang tham gia những ngành mũi nhọn này đều giành nhiều học bổng cho nghiên cứu sinh Việt Nam sang Canada để nâng cao trình độ. Họ tâm niệm: "Chúng ta có thể chưa ứng dụng được ngay các công nghệ tiên tiến, nhưng chúng ta có thể chuẩn bị con người cho tương lai".

Gặp gỡ một số chuyên gia người Việt tại pháo đài Henry, bên cạnh Trường Quân sự Hoàng gia Canada, thành phố Kingston.

Tham tán Khoa học Công nghệ Việt Nam tại Canada, ông Lê Quốc Dũng cho biết, việc thực hiện nhiệm vụ do Bộ Khoa học Công nghệ giao là kết nối với các trường đại học, cơ sở nghiên cứu của Canada để chuyển giao công nghệ cho Việt Nam vẫn đang gặp nhiều thách thức.

Về phía Việt Nam, mức độ sẵn sàng tiếp nhận công nghệ và hợp tác chưa đáp ứng yêu cầu, dẫn đến nguy cơ "đánh trống bỏ dùi". Ông Lê Quốc Dũng nhấn mạnh, lợi ích chính của việc hợp tác khoa học công nghệ với Canada là nâng cao năng lực con người về nghiên cứu và chuẩn bị cho tương lai. Vấn đề then chốt là phải quyết tâm đi đến đích cuối cùng và đảm bảo sự tham gia kết nối của ba bên: Doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng khoa học công nghệ.

Gặp gỡ thầy trò người Việt Nam đang nghiên cứu và giảng dạy tại Đại học Sherbrooke, thành phố Sherbrooke, ngày đầu năm học mới 2025-2026.

Đại sứ Việt Nam tại Canada Phạm Vinh Quang chia sẻ với chúng tôi trong dịp kỷ niệm 52 năm quan hệ hữu nghị Việt Nam-Canada (21/8/1973-21/8/2025) về cơ hội hợp tác với Canada: "Những quốc gia muốn độc lập tự chủ thì phải có thị trường. Canada đang trong quá trình đa dạng hóa thị trường để giảm phụ thuộc vào đối tác truyền thống.

Đây là cơ hội để Việt Nam trở thành điểm đến ưu tiên tại Đông Nam Á trong chiến lược đó. Điều then chốt là chúng ta phải đổi mới tư duy, coi những chuyển dịch này là cơ hội hợp tác cấp cao và toàn diện".

Theo Đại sứ, không chỉ dòng vốn và hàng hóa được di chuyển, mà tri thức và công nghệ mới là nguồn lực quyết định. Cộng đồng trí thức, nhà khoa học người Việt tại Canada có thể trở thành "nam châm" thu hút tri thức và công nghệ tiên tiến đóng góp trực tiếp vào sự phát triển của đất nước.

Trao đổi với Đại sứ Việt Nam tại Canada Phạm Vinh Quang.

Mạng lưới Khoa học và chuyên gia Việt tại Canada (CVSE) đã được hình thành năm 2024 nhằm kết nối những người Việt Nam làm công tác giảng dạy và nghiên cứu tại Canada. Mạng lưới đã và đang nhận được sự quan tâm của Đại sứ quán Việt Nam tại Canada để xúc tiến, tạo ra kênh kết nối trí thức Việt Nam ở tại Canada với Việt Nam, ông Lê Quốc Dũng, tham tán Khoa học công nghệ tại Canada cho biết.

Những bước tiến này được truyền cảm hứng bởi Nghị quyết 57 về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, và từ định hướng ngoại giao chủ động mà Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh trong Thư chúc mừng nhân kỷ niệm 80 năm ngành Ngoại giao Việt Nam: Phương thức ngoại giao hiệu quả, đã được minh chứng qua lịch sử, là biết kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, biến thách thức thành cơ hội.

Khi Canada đa dạng hóa thị trường và Việt Nam chủ động nắm bắt cơ hội, hình ảnh chiếc lá phong đỏ trên nền trắng không chỉ là biểu tượng của Canada, mà còn tạo cảm hứng cho Việt Nam phát huy tinh thần dũng cảm và nhiệt huyết: dám bứt phá, dám vượt qua thách thức để chủ động chuyển mình, đi tới tương lai.

Phương Chi đã nhiều lần định bỏ học giữa chừng vì không chịu nổi áp lực của việc nghiên cứu cũng như sự khắc nghiệt của mùa đông tuyết trắng. Nhưng cô gái Việt Nam ấy đã tìm lại được sức mạnh nội tâm để tự mình cố gắng vượt qua khó khăn, cùng với sự giúp đỡ của bạn bè, thầy cô người Canada và Việt Nam ở khoa Khoa Kỹ thuật điện và máy tính, Đại học Sherbrooke để hoàn thành chương trình Tiến sĩ. Ngoài giải bài báo khoa học xuất sắc The IET Premium Awards năm 2022, cô còn giành học bổng nghiên cứu sau Tiến sĩ từ Quỹ nghiên cứu Québec cho 2 năm (2025-2026).

Mới đây, vào tháng 8/2025, cô là một trong năm người giành giải thưởng cuộc thi Thuyết trình luận án tiến sĩ do IEEE TEC (Hội đồng Điện hóa Giao thông IEEE) tổ chức. Dù mùa Đông tuyết trắng vẫn khắc nghiệt, Phương Chi đã tìm được ngọn lửa đam mê khoa học sưởi ấm trên con đường nghiên cứu, hợp tác với thầy và bạn để làm chủ kiến thức trong lĩnh vực ô tô điện. Chính trong câu chuyện cá nhân của những người Việt Nam như Phương Chi, chúng ta thấy dũng khí, sức mạnh của sự đồng cảm và kết nối.

Hình ảnh lá đỏ trên nền trắng thật đẹp – nó giống như sức mạnh nội tâm của con người khi ra thế giới: tuy nhỏ bé nhưng rực rỡ, bền bỉ và kiêu hãnh. Nếu Việt Nam và Canada cùng nỗ lực tận dụng cơ hội từ sự dịch chuyển của thế giới, thì "tuyết trắng" của thách thức toàn cầu sẽ chỉ làm cho "sắc đỏ" của Canada và cả Việt Nam nổi bật hơn.

Tạ Bích Loan