Chính phủ mới lên nắm quyền: Séc rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan trong cung cấp đạn dược cho Ukraine

Ảnh minh họa: Getty Images

Báo The Kyiv Independent của Ukraine ngày 17/11 cho biết tỷ phú dân túy Andrej Babis, người đứng đầu đảng ANO đã đánh bại chính phủ ủng hộ Ukraine của Thủ tướng Petr Fiala trong cuộc bầu cử Quốc hội tháng 10, đã chỉ trích sáng kiến cung cấp đạn dược cho Kiev là “đắt đỏ và thiếu minh bạch”.

Tuy nhiên, cả Praha lẫn các đối tác của họ đều chưa đưa ra phương án rõ ràng nhằm duy trì hoạt động của cơ chế này trong trường hợp chính phủ mới quyết định từ bỏ nó.

Các quan chức Séc cho biết đề xuất của ông Babis – chuyển giao sáng kiến này cho Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) – là không khả thi, và việc bàn giao hoàn toàn cho một quốc gia khác cũng là nhiệm vụ không hề đơn giản.

Không dễ để tìm lời giải

Sáng kiến đạn dược của Séc – được những người ủng hộ ca ngợi là thành tựu ngoại giao lớn nhất của Praha – được khởi động đầu năm 2024 trong bối cảnh Ukraine rơi vào tình trạng thiếu đạn nghiêm trọng.

Séc cho biết năm ngoái, nước này đã cung cấp 1,5 triệu quả đạn, bao gồm cả các cỡ 155 mm và 122 mm mà Kiev cực kỳ cần và thêm 1,3 triệu quả nữa tính đến tháng 10/2025.

Sau khi chính phủ liên minh đương nhiệm thất bại trong cuộc bầu cử tháng 10, các đối tác châu Âu ngày càng lo ngại về khả năng phe đối lập thắng cử sẽ hủy bỏ sáng kiến.

Về phần mình, ông Babis tỏ ra mơ hồ về tương lai chương trình. Ban đầu, vị tỷ phú này tuyên bố sẽ chấm dứt hoàn toàn sáng kiến nếu đắc cử, nhưng sau đó đảng ANO điều chỉnh quan điểm, đề nghị “xem xét lại” hoặc “chuyển sáng kiến cho NATO quản lý”.

Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Séc đã bác bỏ ý tưởng liên quan, tuyên bố “NATO không và không thể mua trang bị cho Ukraine”, và việc mua/bàn giao vật tư vũ khí “luôn do từng quốc gia thành viên tự thực hiện”.

Truyền thông và giới quan sát cũng suy đoán khả năng chuyển giao sáng kiến cho một quốc gia thành viên khác.

Hãng tin Séc Seznam Zpravy dẫn nguồn tin cho biết Estonia đang nhìn nhận như một ứng cử viên tiềm năng. Tuy nhiên, Tallinn đã phủ nhận khi được báo The Kyiv Independent hỏi. Bộ Ngoại giao Estonia nói rằng “không có cuộc thảo luận nào như vậy”, còn Bộ Quốc phòng Estonia khẳng định nước này không có kế hoạch tiếp quản sáng kiến.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Séc, Daniel Drake, nói với báo The Kyiv Independent: “Chúng tôi bác bỏ việc đại sứ Séc tại Estonia tiến hành bất kỳ cuộc thảo luận nào như vậy”.

Ông Tomas Kopecny – quan chức Séc và là một trong các kiến trúc sư của sáng kiến – xác nhận rằng đã có thảo luận với đối tác về tương lai dự án, nhưng bác bỏ việc dang thảo luận về phương án chuyển giao cho quốc gia khác.

Trong khi chính phủ Estonia từng đẩy mạnh các chương trình đạn dược riêng trước đây, ông Kopecny cho biết các cơ chế đó kém hiệu quả về thời gian hơn so với mô hình của Séc – vốn dựa vào doanh nghiệp tư nhân để mua đạn trực tiếp.

Séc đã tận dụng mạng lưới quan hệ sâu rộng trong thị trường vũ khí toàn cầu để quản lý sáng kiến, huy động khoảng 4,5 tỷ USD từ 15 quốc gia tài trợ.

Ông Kopecny cho biết Praha đã bắt đầu thảo luận tương lai dự án với đối tác từ đầu năm 2025, khi đảng ANO công khai ý định chấm dứt sáng kiến.

“Chúng tôi đã… giải thích khả năng kịch bản đó xảy ra cao thế nào, tác động ra sao, và thảo luận cách duy trì cơ chế cung cấp”, ông Kopecny nói, nhưng không nêu chi tiết.

Điều này đồng nghĩa tương lai sáng kiến cung cấp đạn dược cho Ukraine vẫn chìm trong mù mờ – cũng như toàn bộ chính sách Ukraine của chính phủ mới sắp lên nắm quyền tại Praha.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky phát biểu tại cuộc họp báo ở Kiev. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Kiev chờ bước đi tiếp theo của Praha

Trong khi chính phủ tiền nhiệm của Séc lấy chính sách thân phương Tây và ủng hộ Kiev làm trụ cột, thì ông Babis lại tránh né vấn đề Ukraine.

Chương trình hành động của đảng ANO và hai đối tác liên minh – đảng cực hữu Tự do và Dân chủ Trực tiếp (SPD) cùng phong trào chống môi trường “Motorists” – hầu như không đề cập đến chiến tranh và cũng không nhắc gì đến việc duy trì hỗ trợ cho Ukraine.

Tỉ phú Babis nói chính phủ ông sẽ không cấp ngân sách quốc phòng cho Kiev nữa, và rằng Ukraine nên nhận hỗ trợ qua Liên minh châu Âu (EU).

Quan điểm của ông Babis tương đồng với Budapest và Washington, kêu gọi giải pháp ngoại giao cho cuộc chiến.

Khi đánh giá định hướng chính phủ mới, giới chức Ukraine giữ thái độ thận trọng – cảm ơn Praha vì sự hỗ trợ trước đây và chờ hành động cụ thể.

Khi lãnh đạo SPD, Tomio Okamura – tân Chủ tịch Quốc hội Séc – hạ lá cờ Ukraine trên tòa nhà Quốc hội, Chủ tịch Verkhovna Rada (Quốc hội Ukraine) Ruslan Stefanchuk, đáp lại bằng cách treo cờ Séc tại Quốc hội Ukraine.

Phía Ukraine hầu như không đề cập tương lai sáng kiến của Séc. Trả lời báo The Kyiv Independent vào tháng 10, nghị sĩ Oleksandr Merezhko ca ngợi sáng kiến đạn dược của Séc “đã hỗ trợ chúng tôi vào thời điểm cần thiết nhất”.

Cả Ukraine và châu Âu đã tăng mạnh sản xuất đạn trong vài năm gần đây, và giờ ưu tiên lớn nhất của Kiev là tăng cường phòng không trước các cuộc tấn công từ trên không của Liên bang Nga.

Ông Merezhko – Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội Ukraine – nói rằng sáng kiến đạn dược của Séc “cực kỳ quan trọng”, nhưng nếu bị hủy bỏ bây giờ thì “không còn là tổn thất mang tính sống còn”.

Sáng kiến, vốn tối quan trọng cách đây một năm, đang mất dần trọng lượng bởi một lý do đơn giản – chiến tranh đã thay đổi.

Thành Nam/Báo Tin tức và Dân tộc