Chính sách xóa đói giảm nghèo đa chiều hiệu quả ở Việt Nam

Phó Chánh Văn phòng quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Phạm Hồng Đào. (Ảnh: Thu Trang)

Công tác giảm nghèo bền vững luôn được Đảng và Nhà nước Việt Nam xác định là chủ trương lớn, quan trọng, nhất quán, xuyên suốt trong quá trình thực hiện công cuộc đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước đi lên chủ nghĩa xã hội.

Điều 34 Hiến pháp năm 2013 quy định công dân có quyền được đảm bảo an sinh xã hội; khoản 2 Điều 59 quy định Nhà nước tạo bình đẳng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc lợi xã hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội, có chính sách trợ giúp người cao tuổi, người khuyết tật, người nghèo và người có hoàn cảnh khó khăn khác.

Có thể khẳng định rằng, giảm nghèo là một nội dung trong trụ cột an sinh xã hội của Việt Nam, do vậy, thực hiện tốt công tác giảm nghèo là góp phần đảm bảo quyền con người.

Thành tựu nổi bật

Theo Phó Chánh Văn phòng quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Phạm Hồng Đào, giai đoạn 2021-2025, kết quả giảm nghèo đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật.

Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 5,2% (năm đầu kỳ) giảm xuống còn 1,93%% năm 2024, Dự kiến hết năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm còn khoảng 0,9-1,1%; tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số còn 12,55% (giảm 4,45%/năm). Các kết quả giảm nghèo đạt và vượt mục tiêu, chỉ tiêu Quốc hội, Chính phủ giao.

Cả hệ thống chính trị từ Trung ương tới địa phương đã vào cuộc mạnh mẽ, phối hợp chặt chẽ, thống nhất trong việc lãnh đạo, chỉ đạo và thực hiện; huy động sự hưởng ứng tích cực của cả xã hội. Nhận thức của người nghèo dần thay đổi, cơ bản không còn ỷ lại, có nhiều tấm gương, điển hình thoát nghèo, tình nguyện xin ra khỏi danh sách hộ nghèo.

Quốc hội, Chính phủ rất quan tâm, bố trí nguồn lực từ ngân sách nhà nước và huy động nguồn lực toàn xã hội để thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững. Chương trình, cơ chế, chính sách, pháp luật về giảm nghèo được Chính phủ ban hành đồng bộ, toàn diện để hỗ trợ toàn diện cho người nghèo, có chính sách giảm nghèo đặc thù, ưu tiên đối với các đối tượng yếu thế, vùng đồng bào dân tộc, vùng đặc biệt khó khăn; từng bước giảm dần và bãi bỏ những chính sách hỗ trợ cho không, tăng chính sách hỗ trợ có điều kiện.

Đáng chú ý, Việt Nam là một trong 30 quốc gia đầu tiên trên thế giới và là một trong những quốc gia đầu tiên của châu Á áp dụng chuẩn nghèo đa chiều, bảo đảm mức sống tối thiểu gắn với mục tiêu phát triển bền vững. Việt Nam đã 8 lần ban hành chuẩn nghèo quốc gia theo mô hình tháp giảm nghèo, đáp ứng nhu cầu người nghèo từ thấp lên cao, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước từng thời kỳ.

Nâng cao thu nhập và cải thiện cả đời sống vật chất và tinh thần cho người dân, nhất là người dân sinh sống trên địa bàn nghèo, vùng đặc biệt khó khăn. Đặc biệt, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 đã tích cực lồng ghép giới trong các hoạt động, đảm bảo bình đẳng giới và hỗ trợ phụ nữ, trẻ em gái tại các khu vực nghèo, góp phần thực hiện mục tiêu của Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững

Cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội thiết yếu, liên kết vùng được ưu tiên đầu tư, làm thay đổi bộ mặt địa bàn nghèo, đặc biệt khó khăn góp phần thu hẹp khoảng cách vùng miền, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế; nhiều địa phương đã nỗ lực thoát khỏi tình trạng nghèo, đặc biệt khó khăn. Có 19 xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo được thoát khỏi tình trạng nghèo, đặc biệt khó khăn (đạt 35%) và 03 huyện nghèo thoát nghèo.

Phong trào thi đua: “Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau” giai đoạn 2021-2025 do Thủ tướng Chính phủ phát động được triển khai sâu rộng. Chính phủ đã phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức thực hiện phong trào thi đua, khơi dậy tinh thần tự lực, tự cường vươn lên thoát nghèo và huy động nguồn lực để thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững. Phát hiện và nhân rộng các điển hình, mô hình giảm nghèo hiệu quả, sáng kiến giảm nghèo, giúp hộ nghèo vươn lên thoát nghèo.

Công tác tổng kết đánh giá thực tiễn thực hiện công tác giảm nghèo được Chính phủ và các địa phương chú trọng, tập trung đổi mới tư duy, cách thức giảm nghèo phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của đất nước từng thời kỳ; phù hợp với thực trạng nghèo và đặc điểm vùng, miền.

"Những thành quả này được nhân dân cả nước ghi nhận, cộng đồng quốc tế đánh giá đây là một trong những thành công nổi bật nhất, ý nghĩa nhân văn nhất của Việt Nam trong công cuộc xây dựng đất nước thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế", ông Phạm Hồng Đào khẳng định.

Việt Nam là một trong 30 quốc gia đầu tiên trên thế giới và là một trong những quốc gia đầu tiên của châu Á áp dụng chuẩn nghèo đa chiều, bảo đảm mức sống tối thiểu gắn với mục tiêu phát triển bền vững. (Nguồn: UNFPA)

Xây dựng cuộc sống ấm no cho tất cả mọi người

Bên cạnh những thành tựu, giảm nghèo ở Việt Nam vẫn đối diện nhiều thách thức. Một số vùng khó khăn như Trung du và miền núi phía Bắc, Tây Nguyên tỷ lệ hộ nghèo còn cao so với bình quân chung cả nước; nhiều nơi tỷ lệ hộ nghèo còn trên 50%, có nơi trên 70%, nguy cơ tái nghèo còn cao.

Một số địa phương vùng sâu, vùng xa vẫn thiếu cơ sở hạ tầng thiết yếu, dịch vụ y tế, giáo dục, nước sạch, vệ sinh môi trường còn hạn chế; hạ tầng sản xuất - thương mại - logistics chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả sinh kế.

Bên cạnh đó, một bộ phận người dân vẫn thụ động, trông chờ hỗ trợ, trong khi biến đổi khí hậu, già hóa dân số, đô thị hóa và tác động từ xung đột, khủng hoảng quốc tế cũng tạo thêm áp lực.

Thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững. Việt Nam đã cam kết với cộng đồng quốc tế trong việc thực hiện Mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030, trong đó có các mục tiêu là “Chấm dứt mọi hình thức nghèo ở mọi nơi; tạo việc làm đầy đủ, năng suất và việc làm tốt cho tất cả mọi người; đảm bảo giáo dục chất lượng, rộng mở và công bằng; giảm bất bình đẳng trong xã hội”.

Nỗ lực hướng tới mục tiêu đó, trong giai đoạn 2026-2030, Phó Chánh Văn phòng quốc gia về giảm nghèo Phạm Hồng Đào cho biết, định hướng Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững sẽ tích hợp giảm nghèo vào phát triển nông thôn toàn diện và bền vững; giảm nghèo được lồng ghép vào khung xây dựng nông thôn mới, gắn với phát triển kinh tế sinh thái, hiện đại. Ví dụ như cơ cấu lại nông nghiệp giảm phát thải, áp dụng VietGAP/GlobalGAP, phát triển sản phẩm OCOP xanh, du lịch nông thôn cộng đồng, và chuỗi giá trị bền vững. Ưu tiên xây dựng mô hình sinh kế đa dạng phù hợp sinh thái, văn hóa địa phương, nhằm "cùng nhau làm giàu" thay vì chỉ hỗ trợ tạm thời.

Giai đoạn mới cũng ưu tiên áp dụng chuyển đổi số và công nghệ cao trong giảm nghèo. Cụ thể, đẩy mạnh chuyển đổi số trong đào tạo nghề, thương mại, quản lý an toàn thực phẩm, và giám sát như ứng dụng e-learning, nền tảng kết nối việc làm linh hoạt, "Chợ số", và GIS hóa quy hoạch. Phát triển "Phong trào Bình dân học vụ số" và mô hình "thôn nông thôn mới thông minh" để nâng cao kỹ năng số cho lao động nghèo, đặc biệt ở khu vực đô thị và nông thôn.

Bên cạnh đó, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững tập trung vào giảm nghèo đa chiều và nâng cao chất lượng sống. Cụ thể như chuyển sang giảm nghèo đa chiều, bao gồm cải thiện dinh dưỡng, sức khỏe, nhà ở, nước sạch, và môi trường.

Việc phát triển sinh kế và việc làm bền vững, mở rộng ra đô thị, bao gồm hỗ trợ sinh kế đa dạng qua đào tạo nghề linh hoạt, kết nối doanh nghiệp, kinh tế chia sẻ và khởi nghiệp; mở rộng hỗ trợ lao động nghèo đô thị với nghề như du lịch-dịch vụ, thương mại điện tử, logistics; và lao động nông thôn đi nước ngoài. Ưu tiên hộ nghèo, cận nghèo, mới thoát nghèo qua việc làm công tại dự án đầu tư công.

Trong quá trình giảm nghèo chú trọng tăng cường bình đẳng giới, bảo vệ yếu thế và an sinh xã hội, thông qua các biện pháp cụ thể như: thúc đẩy bình đẳng giới trong lãnh đạo cộng đồng; bảo vệ trẻ em gái, người cao tuổi, khuyết tật khỏi bạo lực, xâm hại; và nâng cao nhận thức về giới trong xây dựng cộng đồng văn minh.

Đề cao vai trò cộng đồng trong nỗ lực xóa đói giảm nghèo, thời gian tới cần phân cấp cho địa phương, nâng cao năng lực cán bộ cơ sở, và giám sát qua dữ liệu số. Phát huy vai trò Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức xã hội trong giám sát giảm nghèo; và các phong trào thi đua như "Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau".

Tin tưởng rằng thời gian tới, với sự quan tâm đúng mức của Đảng và Nhà nước, những chính sách xóa đói giảm nghèo hiệu quả, cùng với ý chí tự lực, tự cường của mỗi người dân được phát huy, mục tiêu “một Việt Nam không còn đói nghèo” sẽ không còn xa vời.

Huyền Trâm